Электронлă вулавăш

— Чипер юл, Натали... Тен, ыран санпа калаçма май килмĕ те, хăв виçмине мĕн тумаллине ан ман вара... —

Вăл хĕр ачан вĕри аллине тепре тытса пăчăртарĕ, Натали хывса тыттарнă пиншакне хăвăрт тăхăнса тăкăрлăк еннелле ярса пусрĕ. — Улмуççисене, илтрĕн ĕнтĕ, Канашран таврăнсан сыпатпăр.

— Ан кай-ха пĕччен, — темĕн пулассăнах хыпăнса ӳкрĕ лешĕ, — Тăкăрлăкран кăларсах яратăп эпĕ сана. Епле-ха апла, эсĕ мана уй урлă каçарма та ӳркенмерĕн те...

— Пĕчченех каятăп, сарă çӳçлĕ, вăрăм çивĕтлĕ йăмăкăм... — Красковăн та уйрăлас умĕн пăртак шӳтлес килчĕ. — Тăкăрлăкалла пăрăнсанах чупма тытăнатăп эп, пĕрре тапса сикетĕп те — ыраш калчи уйĕ урлă каçса хамăр кил алăкне уçса та яратăп!

— Туссем апла хăтланмаççĕ, Леша. — Хĕр ача Красков хирĕçлеме ĕлкĕриччен ăна хулĕнчен çирĕппĕн тытрĕ те унпа юнашарах утма пуçларĕ. — Ан та туртăн, тăкăрлăк вĕçнех çитеретĕп.

Красков тантăшĕ сăмахне çирĕп тытнине, унтан ахальлĕн уйрăлма çуккине пĕлет, çавăнпа пиншакне каллех Натали хулпуççийĕнчен уртса яма тиврĕ. Хальхинче калаçсах каймарĕç, тĕттĕмленнĕ ансăр тăкăрлăкпа чĕнмесĕр тенĕ пекех утса пычĕç. Кашни хăйпе юнашар кам утнине манмасăр хăйĕн шухăшĕпе ăшĕнче хавхаланчĕ. Красков хăйĕн хулĕнчен хĕр ача тытса утнине пĕрремĕш хут курать. Тĕрĕссипе, Наталие хулĕнчен унăн çаклатмаллаччĕ-ха, анчах ун пек хăтланма вăл ниепле те хăюлăхне çитереймест, хĕр ачасемшĕн ун пек тăвасси нимĕн те мар иккен. Виçмине Канаш çулĕ çинче мĕн пулса иртесси çинчен шухăшлас та килмест Красковăн. Хĕр ача хулĕнчен унăн хулне кĕпи çанни витĕрех ăшă çапать, çав ăшă унăн пĕтĕм кĕлетки тăрăх саланса чунне çĕклентерет, кăмăлне хавхалантарать. Пуçне темĕнле ашкăнчăк шухăшсем пыра-пыра кĕреççĕ: Наталие унăн пĕрре пĕчĕк ачана тытса çĕкленĕ пек икĕ аллипе тытса йăтса утас килет; ун чухне, çӳлерех çĕклесен, хĕр ачан кĕрен пит çăмартийĕсем унăн питнех сĕртĕнĕç, пĕчĕк çавра кăкăрĕсем те ăна чĕри тĕлĕнченех перĕнĕç, сисеймĕн те — юн пĕрхĕнес пек хĕрлĕ тути хĕррисем те унăн тутинех лекме пултараççĕ. Тепре унпа пĕрлех çунатланса тата пĕр-пĕрне аллисенчен тытса таçта-таçта çитиех çынсем ирĕклĕн те савăнăçлăн пурăнакан çĕре вĕçсе çитес килет. Финагент Кашкăр Карачăмĕ те ан пултăр унта. Красков ĕмĕчĕсенчен хăтăлса юнашарти Наталие вăрттăн сăнаса пăхса илчĕ: сăнĕ шухăшпа витĕннĕ пулсан та темĕнле шалтан çапакан хаваслă çутăпа илемленсе хăй еннелле туртать вăл. Унăн питĕнче çавăн пекех тӳперен чăваш ялĕсене сăнакан уйăх çути палăрать. Вăл хĕр ача сăнне кăштах шупкалатать пулин те, унăн хитрелĕхне нимĕн чухлĕ те пĕтереймест.

Сисмерĕç те хайхи тăкăрлăка утса та тухрĕç.

— Урăх утар мар, — терĕ Красков, — тавах сана, Натали, мана туслă ăсатнăшăн.

— Ну, чипер кай, Леша. Çулу такăр пултăр, чупнă чухне такăнса ан ӳк, — терĕ те Натали арçын ачан пиншакне хывма тытăнчĕ.

— Ан васка-ха хывма, — чарчĕ ăна Красков.

— Мĕскер тата?..

— Çак уй хĕрринче пĕччен тăратса хăварма пултараймастăп сана.

— Ан калаç-ха... Уй варринче юлмастăп-çке, хамăр пахчапа юнашарах. Кунта эпĕ нимĕнрен те хăрамастăп. МТС инженерĕн ывăлĕпе унăн юлташĕсем аякра ку тĕлтен.

— Çав-çавах хăвармастăп, килӳ тĕлнех çитеретĕп. Хапха алăкĕнченех кĕртсе яратăп.

— Аннӳ çухатрĕ ĕнтĕ сана, самантлăха тухаймĕ-ши тенĕччĕ çеç эпĕ...

— Çухалмашкăн йĕп мар-ха... Итле, тăкăрлăкпах таврăнатпăр. Хальхинче хулунтан та хамах тытам-ха, — Красковпа Натали пĕр-пĕрне хăнăхса çитрĕç, çавăнпа Леша ку хутĕнче хĕр ача хулĕнчен хăюллăнах тытрĕ. Натали куншăн чунтанах хĕпĕртерĕ пулас, урăх хирĕçсе тăмарĕ, арçын ачапа юнашар савăккăн тăпăл-тăпăл утса пычĕ. Кунталла пĕр-пĕрне чĕнмесĕр, кашни хăй тĕллĕн шухăшласа утнă пулсан халĕ кунпа килĕшмерĕ хĕр ача, хăйĕн калаçас килнине кăтартса çăварне хупма шутламарĕ те:

— Кун чухлĕ çӳретпĕр, анчах пуласси çинчен пĕрре те калаçмастпăр. Эпир кăçал вăтам шкулăн юлашки класĕнче вĕренетпĕр-çке, малалла ăçта каяссине те эсĕ тахçанах шутласа хунă ĕнтĕ...

Хĕр ача тĕрĕсех калать: унсăрăн епле пултăр-ха? Амăшĕпе те пĕрре çеç мар калаçнă. Анчах урăх никама та каламан. Наталирен пытарни аван мар пулĕ, каламах тивет.

— Математикăна вĕрентекен Мускава кайма сĕнет...

— Тĕрĕс, Леша! Юлашки çулсенче унта кам та пулин кайса кĕни çинчен илтменччĕ-ха эпĕ... Эсĕ пĕрремĕш пулатăн! Мĕнле института?

— Малтан кайкаланă-ха... Анчах ăçта кĕрессе халех калани мухтаннă пек пулмĕ-ши? Ăнтараймасан? Сан умăнтах мана намăс пулĕ...

— Нимĕн те пулмасть! Эс мана ăнланаймасть ку тесшĕн пулĕ-ха... Пĕтĕмпех ăнланатăп! Математикăна эпĕ те питĕ юрататăп, çавăнпа шухăшласси те иксĕмĕрĕн пĕрешкелтерех пулма кирлĕ. Туссем-çке эпир... Санран эпĕ, Леша, нимĕн те пытармастăп, мĕншĕн тесен санран çывăх çын, аннесĕр пуçне, манăн урăх çук та— Вара каламастăнах-и?

Ытла таса та уçă чунлă хĕр ача çак Натали. Красков хăй те ахальтен сӳпĕлтетме юратмасть, çавăнпа ун умĕнче турткаланни пушшех те килĕшмест-ха ăна. Çитменнине, ăна хулĕнчен тытса утать-ха вăл. Чуна ырă, халиччен сисмен туйăмсем хупăрласа илеççĕ: Натали ăна хăйĕн шăпине пĕтĕмпех шанса панă пек; хулĕсем çеç пĕр-пĕрне сĕртĕнеççĕ пулсан та, иккĕшĕн келетки те пĕр кĕлеткене уйрăлми пĕрлешсе кайнă пек; харпăр хăй шухăш-ĕмĕчĕсене сасăпа мар, сăмахсăрах пĕрне-пĕри пĕлтерсе пынă пек...

Пытарма юрамасть, каламаллах хăйĕн шухăшне сасăпа:

— Бауман ячĕллĕ института... Тепĕр майлă — аслă училище вăл, академиксем вĕрентеççĕ унта.

— Вуланă эпĕ — питĕ чаплă техника училищи. Каясах пулать, вĕрентекен ахальтен сĕнмест, Леша. Кам пĕлет, пурăна киле эсĕ те академика çитĕн. Пултаруллă эс, питĕ пултаруллă. Шанатăп сана, — Натали сасартăк шăппăн кулса ячĕ. — Çулла роман вуланăччĕ, сĕре интереслĕскер: «Курак — çурхи кайăк». Училище ятне панă Бауманăн революцири вăрттăн ячĕ пулнă имĕш вăл. Шутла-ха, Леша, санăн хушаматунтан кăшт çеç урăхла.

— Хушаматшăн йышăнмаççĕ-çке, инçетре хальхи вăхăтра пурăнма та йывăр. Пĕр тăван-пĕлĕш те çук Мускавра пирĕн. Камран пулăшу ыйтан? Апат-çимĕçĕ енчен унта та кунти пекех çăмăл мар теççĕ.

— Ку тĕрĕсех, Леша. Пулăшакансăр пурнăçра ытла йывăр. Тĕслĕхĕ хамăрпа пĕрлех пырать: мана пулăшма сан май килмен пулсан çакăн пек çăмăллăн утаяттăм-и кĕçĕр санпа юнашар? Иксĕмĕр пĕрле чухне эпĕ хама кайăк пек çăмăл туятăп. Анне сăмахĕпе те килĕшес килмест вара!

— Мĕнле сăмахпа?

— Пĕрре телей çук тăк ăна çĕр çинче те, шывра та тупаймастăн тет... Эпĕ, Леша, çав-çавах телейсĕр пуласшăн мар-ха... Кала-ха эппин, ăçталла çул тытас-шăн?

— Канашран инçе каясшăн мар малтанлăха. Кайран куç курать...

— Фельдшерсен училищине-и?

— Вăл çеç мар Канашра...

— Апла педучилищĕне? Учительсен институтчĕ пур тата унта...

Красков пуçне пăркаларĕ. Натали тинех уйăх çутинче хура куçне çиçтерсе илчĕ.

— Тавçăртăм: финанс техникумне! Тĕрĕс-и?

— Тĕрĕс... Хальлĕхе çавăнпах çырлахма тивет. Хамăр республикăрах. Шупашкартан та çывăхрах. Киле те килсе кайма пулать. Стипенди параççĕ, общежити пур. Выçса вилместпĕр. Ун хыççăн, ĕçлекелесе укçа пухсан, Хусан еннелле те пăхма юрать. Унта финанс институчĕ пур.

— Анăçу сунатăп, Леша. Пĕтĕм чĕререн.

— Тавах уншăн. Санăн та пурнăç çулĕ яланах такăр пултăр, тусăм.

— Эпир туссем пулсан пурнăç сукмакĕсем иксĕмĕрĕн те яка пулмалла, — терĕ Натали, хăйсен хапха алăкĕ умĕнче чарăнчĕ те арçын ача пиншакне иккĕмĕш хут хывма пуçларĕ.

— Чим, Натали, санăн та пĕр çултан сахалтарах юлчĕ вĕренмелли. Темĕн, нимĕн те шарламарăн-ха эсĕ хăв пирки.

— Калатăп. Сана ыраш калчи уйне çитиччен ăсататăп та — пĕлтеретĕп.

— Эсĕ мĕскер, каллех манпа тăкăрлăка пырасшăн-и?

— Уйрăлас килмест пачах, Леша. Çĕрĕпех санпа пĕрле утас килет... — шăппăн, аран-аран илтĕнмелле, вăтаннăран куçĕсемпе çара урин пӳрнисем епле хускалнине тимлĕн сăнаса пăшăлтатрĕ Натали.

— Апла пулсан тухăçа шуçăм çути çапичченех утма тивет пирĕн. Пĕрре эпĕ сана уй хĕрринчен кунта çитеретĕп, тепре эсĕ мана тăкăрлăкпа ялтан тухиччен ăсататăн. Çапла мар-и?

— Çапла, — пĕр кулмасăр хуравларĕ Натали, унтан хывнă пиншакне хăех Красков çине уртса ячĕ. — Ытла ăшă пиншаку, Леша. Халĕ эсĕ ăшăн. Сисетĕн пуль, сулхăнлатать. Пиншакупа манăн çеç вĕриленмелле мар. Тавтапуç мана шăнасран хӳтĕленĕшĕн. Анне тепĕртак кĕтĕ, çутă сӳнтермен. Кофта илме кĕрес — сан патна урăх кăлармĕ тата.

Натали каллех ăна хулĕнчен тытрĕ те, кĕлетки çумне çыпçăннă пекех, тăкăрлăк еннелле утасшăн пулчĕ. Анчах хальхинче Красков хапха патĕнчен пăрăнасшăн та пулмарĕ.

— Çӳрерĕмĕр, Натали. Кĕçĕрлĕхе çитет. Тĕнче пĕтсе килмен-çке, шкулта çеç мар, паянхи пек, уроксене хатĕрленсен малашне те каçсерен тĕл пулăпăр-ха...

— Тепре ăсатма кăна ирĕк пар, Леша. Тăкăрлăкра, чи тĕттĕм тĕлте, пĕр сăмах каласшăн эпĕ сана...

— Кунта кала.

— Хамăр хапха умĕнче именетĕп — уйăх çути чăрмантарать.

— Ырана хăвар.

— Кĕçĕрех калас килет. Пĕтĕм ăш-чик тулса ларчĕ çав сăмахпа... Тăкăрлăкра калатăп та урăх сана тытса тăрас мар тесе тӳрех каялла вĕçтеретĕп.

— Хальхинче хамăн сăмахран чакмастăп. Аннесене те манмалла мар: эпир киле кĕричченех пире пăшăрханса кĕтеççĕ вĕсем. Сăмахна ăшăнта лайăх упра — тепре тĕл пулсан калăн. Ну, килĕшетпĕр-и, йăмăкăм? Пиччӳ сĕнĕвне итлемелле сан.

Натали пĕр самант шутларĕ те арçын ача шухăшĕпе кăмăлсăрланнине пачах палăртмарĕ, сассине те улăштармарĕ.

— Аннесем пирки тĕрĕс каларăн... Пăшăрханаççĕ. Кĕрĕпĕр, Леша. Эсĕ чипер çит. — Хĕр ача хапха алăкне шăппăн уçрĕ те шалалла кĕнĕ май: — Эпĕ, Леша, геолога вĕренме шутлатăп... Мĕн чухлĕ кĕнеке вуламарăм пуль вĕсем çинчен! — терĕ, унтан хупнă алăка çĕнĕрен уçса çирĕппĕн пăшăлтатрĕ: — Леша, пĕтĕмпе сан аллунта! Макуç сăрчĕ çине ирех çитетĕп. Спаççипă сана кĕçĕр манпа çавăн чухлĕ вăхăт ирттернĕшĕн.

Алăк хупăнчĕ, шашулккине те Натали шăппăн антарчĕ. Красков çапах та хапха умĕнчен тӳрех пăрăнмарĕ-ха, хĕр ача алăк патĕнчен пӳрт çенĕкĕ еннелле утса кайнин сассине илтес килчĕ унăн. Анчах картишĕнче те шăп, пĕр сас-чӳ илтĕнмест. Çенĕк алăкĕ те уçăлса хупăнмарĕ. Нивушлĕ Натали те вăл хапха патĕнчен пăрăнасса сывламасăр тенĕ пек кĕтет? Красков хăлхине алăк хăмисем çумне тытрĕ, шăппăн чĕнчĕ:

— Натали! Мĕншĕн кĕместĕн? Асту, шăнса пăсăлсан хуравне эпĕ тытмастăп!

Красков сывламасăр итлерĕ — хирĕç никам та чĕнмерĕ.

— Натали! Эсĕ киле кĕмесĕр эпĕ вырăнтан та хускалмастăп!.. Илтетĕн-и? Хăть сассуна пар!

— Ну, мĕн унта? Пирĕн тĕлте урамра çăлтăр ӳкессе кĕтетĕн-им? Кай!

— Эсĕ кĕр — эпĕ те каятăп.

— Ахалех вăхăта сая яратпăр: ку таранччен тăкăрлăка çитеттĕмĕр вĕт, эсĕ те ман сăмаха илтеттĕн...

— Кала эппин сăмахна, хăлхамсене чăнках тăратрăм.

— Э-э, çук, унашкал сăмаха хапха хыçĕнчен каламаççĕ... Тухас-и урама?

Тĕрĕсрех каласан, Наталин вăрттăн сăмахне кĕçĕрех илтес килет Лешăн, урама тух тесе те чĕнес кăмăлĕ пур, анчах вăхăчĕ те кĕтмест — уйăх каллех пĕлĕтпе хупланма хатĕрленет. «Тек иккĕленес мар, кирек мĕнле ĕçе те ăнăçлă пурнăçлама хăвна çирĕп тытни кирлĕ», — юлашкинчен çапла шутласа хапха патĕнчен темиçе утăм чакса тăчĕ Красков.

— Ан тух! Çапла тăвăпăр, Натали: эпĕ виççĕ таран шутлатăп та тăкăрлăк еннелле чупатăп. Манпа пĕр вăхăтрах эсĕ киле кĕретĕн. — Вăл чăнахах Натали илтмелле виççе çити шутларĕ те хайхи тăкăрлăк еннелле чупрĕ, çав хушăрах хĕр ача, те вăл илттĕр тесе, çенĕк алăкне уçса шалтлаттарсах хупрĕ. «Кăмăлĕ хирĕçлерех пулин те итлет тата», — Наталие тепĕр хут ырларĕ Красков.

Уйра шăп. Кĕрхи çĕртме сухалакан трактор та чарăннă. Самаях сулхăнланнă. Анчах Красков ăна туймасть. Хĕр ачана пĕрремĕш хут çĕрле килне çитиччен ăсатрĕ кĕçĕр, каччă шутне кĕчĕ. Хăйсен пысăках мар çурчĕн алăкне ерипен уçса кĕчĕ вăл. Темĕн пек шыв ĕçес килет пулин те алăк патне майлаштарнă тĕпелелле иртмесĕрех вырăнĕ çине пиншакĕ качкипех кĕрсе выртрĕ. Тĕпелти вырăн çинче амăшĕ çывăрать е ăна кĕтсе куçне хупса çеç выртать. «Эсĕ-и ку, Леша?» — тесе ыйтаканччĕ вăл кун пек чухне. «Эпĕ. Çывăрах, анне. Пурте йĕркеллĕ!» — тесе тавăратчĕ те Леша хăвăрт хывăнса амăшĕ сарса хунă вырăн ăшне чăматчĕ. Кĕçĕр амăшĕ, ывăлĕ паçăр кам патне тухнине пĕлекенскер, чĕнмерĕ. Ывăлĕ те нимĕн те шарламарĕ, Натали пĕвĕн ăшши çапакан пиншакне хывмасăр çаплипех выртрĕ. Пĕрремĕш хут вăл çав каç амăшĕн ăшшинчен урăхларах ăшă пуррине пĕлчĕ. Иккĕшĕ те лайăх, иккĕшĕ те ырă. Амăшĕн ăшши ăна мĕн ачаран ӳсме пулăшнă — куна Леша аван пĕлет. Хĕр ачаран хĕре куçса пыракан Наталин ăшши асамлăраххине туять вăл, анчах çав ачаш ӳт ăшши мĕн тăвĕ-ши унпа малалли пурнăçĕнче?

 

3

Кĕçнерни кун Красков шкула никамран малтан çитрĕ. Сумкинче ытти чухнехи пек кĕнекесемпе тетрадьсем мар, çур çăкăрпа пĕçернĕ çĕр улми.

— Кирлĕ мар, анне, пире çул çинче çитереççĕ, — тесе килĕшесшĕн пулмарĕ Красков малтан амăшĕ сумкăна ăна-кăна хума вĕткеленнине сăнаса.

— Килти апат çăвар маччине пĕçертмест, Леша. Çул çинче сăмах паракан нумай, ăна тытаканĕ сахал. Канаш çулĕ кĕске мар. Мĕн панине нимĕн те ан хăвар.

Хатĕрлев кантурне çитсе курасшăнччĕ çеç, шкул картишне хулпуççийĕсем урлă кĕтӳç пушшисем çакнă Микул, Эрхиппе Витя çитсе кĕчĕç. Сăнĕсем виççĕшĕн те хаваслă — ара, епле яваплă ĕç шанса панă вĕсене. Çанталăкĕ ачасем хăйсен вăрăмах мар пурнăçĕнче пĕрремĕш хут патшалăх ĕçне хутшăннине ăнланнă пекех лайăх: хĕвеллĕ, çилсĕр, лăпкă.

— Кайрăмăр! — терĕ Красков хăй те кĕтӳçсен пĕчĕк командинчен кая мар хавхаланса. — Мĕн чухлĕ иртерех çула тухатăн, ĕçӳ те çавăн чухлĕ ăнать.

— Шкул директорне кĕтместпĕр-и? — Микул Лешăна куçĕнчен пăхрĕ. Ăна директор малтан Канаша ярасса хирĕç пулнине Красков каласа панинчен пĕлет вăл. — Шухăшне улăштарман-ши? — Вăл пушшине пĕр хул-пуççийĕнчен илсе теприн çине çакрĕ. Пĕтĕм шухăшĕпе халĕ Канаш çулĕпе утать вăл! Унта ку таранччен пĕрре те кайса курман-ха. Эрхип унти чугун çул станцине сар çу сутма темиçе те çитнĕ. Витя та шкул ачисен ăмăртăвĕнче кире пуканĕ çĕклесе вăйне виçме кайса курнă. Курнă çеç мар, республикăра иккĕмĕш вырăн йышăнса таврăннă. Красков Микула директор сăмахĕсене пĕлтересшĕн те марччĕ, анчах лайăхрах шухăшларĕ те — пĕтĕмпех каларĕ: çул çинче ан ӳркентĕр, вĕренесси çине те тимлĕрех пăхтăр. Чухлать Красков директора Микул паян мĕншĕн курасшăн иккенне, çавăнпа ăна лăплантарма васкарĕ:

— Ан пăшăрхан, Иван Сергеевич хăйĕн сăмахне çирĕп тытать.

Ачасем хайхи кантура çитнĕ тĕле сысна картинче ирхи шăв-шав пуçланнăччĕ ĕнтĕ. Сыснасем нăрхлатни таçтанах илтĕнет: пĕрисем сăмсисемпе çĕр чавалаççĕ, теприсем валашкасенчи шыв тавра апла та капла çаврăнаççĕ. Çула кăлариччен вĕсене хĕрарăмсем апат пама та ĕлкĕрнĕ. Хăшĕ-пĕрисене сахалтарах лекнĕ-ши, çаплах пĕтĕм таврана янраттарса çухăрашаççĕ. Красков сысна картинче хуçа майлах утса çӳрерĕ: вĕсене çурăмĕсенчен тыта-тыта ачашларĕ, хăйне палланă пекех кĕтсе илекенсене саламат аврипе шăртлă тирĕсенчен хыçса кăмăлĕсене çемçетрĕ. Ун пеккисем тӳрех унпа туслашаççĕ, уйрăлмасăр хыççăнах нăрăхлатса пыраççĕ. Çапах та Лешăн тĕп тĕллевĕ сыснасене çурăмĕсенчен хыçкаласа çӳресси мар-ха, хăйне кирлĕ Çуаша тупса унпа лайăхрах паллашасси. Сыснасем хушăран сассисене пусарсан вăл темиçе хут хыттăнах кăшкăрса чĕнчĕ:

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн