«Ҫӗршывӑмӑрӑн чапӗпе мухтавӗ — унӑн ҫыннисем». Ҫакӑн пек курава Шупашкар мэрийӗ йӗркеленӗ. Арбатра 36 стенд вырнаҫтарнӑ. Ун пеккисем тӗп хуламӑрӑн ытти вырӑнӗнче те пулмалла иккен. «Ҫӗршывӑмӑрӑн чапӗпе мухтавӗ» тесе пурӗ 120 ҫынна палӑртнӑ. Ҫав йышра леш тӗнчене уйрӑлса кайнӑ ятлӑ-сумлӑ культура ӗҫченӗсемпе ӑсчахсем те (сӑмахран, СССР халӑх артистки Вера Кузьмина. Е тата Константин Ивановпа Геннадий Айхи поэтсем, Никита Бичурин хӗвелтухӑҫ тӗпчевҫи, чӑваш ҫырулӑхне йӗркелесе янӑ Иван Яковлев) пур.
Ятлӑ-сумлисен йышне хальхи вӑхӑтри политиксене те кӗртнӗ. Тӗслӗхрен, Анатолий Аксаковпа Алла Салаевӑна.
«Ҫыхӑнура» форумра пӗлтернӗ тӑрӑх, стендсенче йӑнӑшсем те пур. Сӑмахран, Мая Костина парашютистка ятне «Майя» тесе ҫырнӑ. Анатолий Аксаковӑн ашшӗ ятӗнче пӗр «н» саспаллине сиктерсе хӑварнӑ, анчах ӑна кайран тӳрлетнӗ. Ҫак йӗркесен авторӗ вара ҫак ӳкерчӗке асӑрхарӗ. Те ӳкерсе илнӗ чух ӑнӑҫлах пулман, те «мухтавӗ» сӑмахра чӑннипех те йӑнӑш кайнӑ — «ӗ» саспаллин тӑрри курӑнмасть...
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхсен институчӗн искусствоведени енӗпе ӗҫлекен аслӑ ӑслӑлӑх ӗҫченне Юрий Викторова Чӑваш Республикин Хисеп грамотипе чыслама йышӑннӑ. 18-мӗш номерлӗ хушӑва республика Элтеперӗ Олег Николаев нарӑс уйӑхӗн 18-мӗшӗнче алӑ пуснӑ.
Ӗҫтешӗсем Юрий Васильевича саламласа институтӑн сайтӗнче хыпар вырнаҫтарнӑ. Вӗсем ӑна ҫирӗп сывлӑх, пултарулӑхра ӳлӗмрен те ӑнӑҫу тата вӑрӑм ӗмӗр суннӑ.
Юрий Викторов — искусствоведени кандидачӗ. Вӑл 1941 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 12-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Хурапха ялӗнче ҫуралнӑ. Чӑваш патшалӑх пединститутӗнче (халӗ — университет), Мускаври В.И. Ленин ячӗллӗ пединститутра аспирантурӑра вӗреннӗ.
«Чӑвашлӑх энциклопедийӗн хуҫи» (Леонид Пэленич Фейсбукра ун пирки ҫапла ҫырнӑ) тӗрӗк тӗнчипех паллӑ профессор Николай Егоров паян, нарӑс уйӑхӗн 20-мӗшӗнче, черетлӗ, 73-мӗш, ҫуралнӑ кунне уявлать.
Николай Иванович Вӑрмар районӗнчи Ҫӳлти Кинчер ялӗнче ҫуралнӑ. Пулас ӑсчах малталанса Хусанти фармаци училищине вӗренме кӗнӗ. Ҫав вӑхӑтрах тӑван тӑрӑх кун-ҫулӗпе кӑсӑкланма пуҫланӑ. Арапуҫӗнчи аптекӑра ӗҫленӗ, Шупашкарта тӑрӑшнӑ. Ҫемьене пулӑшмалла тесе тӑван ялне таврӑннӑ. Клуб заведующийӗнче те тӑрӑшнӑ, сварщикра та.
1972 ҫулта Николай Егоров Шупашкарти ЧПУна вӗренме кӗнӗ. Тепӗр 20 ҫултан Казахстанри педуниверситетра доктор диссертацине хӳтӗленӗ. Паян Николай Егоров – тӗрӗк тӗнчипе паллӑ ӑсчах.
Чӑваш Енӗн Наци вулавшӗнче филологи наукисен докторне, профессора Георгий Фёдорова асра тытса пуҫтарӑнӗҫ. Мероприяти 14 сехетре пуҫланӗ, вӑл 137-мӗш пӳлӗмре иртӗ.
Георгий Иосифович – Чӑваш Республикин наукӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, Раҫҫей Федерацийӗн Писательсен союзӗн членӗ. Нарӑс уйӑхӗн 10-мӗшӗнче вӑл ҫуралнӑранпа 80 ҫул ҫитнӗ.
Ыран, нарӑс уйӑхӗн 18-мӗшӗнче, Наци вулавшӗнче «Тупасчӗ сӑмахӑн пӗртен пӗр таса вӑрттӑнне…» ятпа литература каҫӗ иртӗ. Унта Георгий Фёдоровпа пӗрле ӗҫленисем, тусӗ пулнисем, ентешӗсем, ун пултарулӑхне хаклакансем пуҫтарӑнӗҫ.
Ӑсчахӑн мӑшӑрӗ Галина Фёдорова Георгий Иосифовичӑн «Суйласа илнисем. Поэмӑсем, сӑвӑсем» тата «Ай, мӑнтарӑн хир мулкачи» илемлӗ хайлавӗсен пуххисемпе паллаштарӗ. Георгий Фёдорова литература тӗнчинче поэт, прозаик, литературовед тата критик евӗр те пӗлеҫҫӗ-ҫке. Унӑн ӑслӑлӑх ӗҫӗсен шучӗ вара 250-ран иртнӗ, 4 монографи, вӑл тӗрлӗ учебникпа вӗренӳ пособийӗн авторӗ.
«Чӑваш Республикинчи чи лайӑх ҫамрӑк учёнӑй» X республика конкурсӗн ҫӗнтерӳҫисене палӑртнӑ.
Естествӑлла наукӑсем енӗпе ӗҫлекен ҫамрӑк ӑсчахсенчен И.Н. Ульянов ячӗллӗ ЧПУн органика тата фармаци химийӗн кафедрин доценчӗ Сергей Федосеев ҫӗнтернӗ, техника науки енӗпе тӑрӑшакансенчен — «ВНИИР-Прогресс» обществӑн лаборатори пуҫлӑхӗ Олег Митрофанов, социогуманитари енӗпе — И.Н. Ульянов ячӗллӗ ЧПУри патшалӑх тата муниципалитет управленийӗн тата регион экономикин кафедрин аслӑ преподавателӗ Инесса Васильева, медицина енӗпе — Республикӑн кардиодиспансерӗн тӗп врачӗн хирурги енӗпе ӗҫлекен ҫумӗ Николай Трофимов, педагогика енӗпе — И.Я. Яковлев ячӗллӗ ЧППУри шкул ҫулне ҫитменнисен пӗлӗвӗн тата сервис кафедрин доценчӗ Анастасия Николаева, экономика енӗпе — Чӑваш патшалӑх аграри университечӗн финанс тата кредит кафедрин доценчӗ Артур Семёнов. Чи лайӑх ҫамрӑк учёнӑй-тӗпчевҫӗ тесе И.Н. Ульянов ячӗллӗ ЧПУри электрика тата электрон аппаратсен кафедрин преподавателӗ Виктор Петров тесе йышӑннӑ.
Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшне «Хроники жизни и деятельности В. К. Магницкого: историко-биографическое издание» кӗнекене парнеленӗ. 2020 ҫулта Хусанта пичетлесе кӑларнӑ кӗнекене вулавӑша искусствоведени кандидачӗ Екатерина Ключевская парнеленӗ.
Асӑннӑ кӑларӑма Василий Магницкий (1839-1901) историк, этнограф, Хусан тӑрӑхӗнчи паллӑ ӑсчах ҫуралнӑранпа 180 ҫул ҫитнине халалласа кун ҫути кӑтартнӑ. Вӑл пирӗн, чӑвашсен кун-ҫулне те нумай тӗпченӗ.
Кӗнеке авторӗ — Василий Магницкийӗн темиҫе йӑхри тӑванӗ Екатерина Ключевская.
Ҫак уйӑхра, кӑрлачӑн 20-мӗшӗнче, Виталий Сергеев чӗлхеҫӗ, филологи наукисен докторӗ ҫуралнӑранпа 80 ҫул ҫитрӗ. Ҫавна асра тытса Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче астӑвӑм каҫӗ иртӗ.
«Корифей чувашского языкознания» ят панӑ каҫа кӑрлач уйӑхӗн 27-мӗшӗнче 14 сехетре пуҫтарӑнӗҫ.
Виталий Сергеевӑн тӗп ӑслӑлӑх ӗҫӗсем морфологипе, лексикологипе, этимологипе, семасиологипе тата морфемикӑпа ҫыхӑннӑ. Вӑл 100е яхӑн ӑслӑлӑх ӗҫӗ ҫырнӑ, 10 ытла монографи. Сӑмахран, «Морфемика», «Развитие лексической семантики чувашского языка», «Чувашско-тунгусо-маньчжурские лексико-семантические параллели», «Морфемика тата морфологи» (Морфемика и морфология), «Хальхи чӑваш литература чӗлхи» (Современный чувашский литературный язык), «Лексика тата лексикологи» (Лексика и лексикология).
1982 ҫултанпа ӑсчах Н.Н. Уляьнов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче ӗҫленӗ.
Чӑваш Республикин вӗренӳ институчӗн ректорӗ Юрий Исаев, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, Юрий Артемьев профессор, «Халӑх шкулӗ – Народная школа» журнал ӗҫченӗсем Канаш районӗнчи Сиккассинчи шкулта пулнӑ. Вӗсем унти учительсемпе, шкул ачисемпе тӗл пулнӑ.
ЧР Вӗренӳ институтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, паллӑ литература пӗлӗвҫи, критик, Чӑваш Республикин патшалӑх премийӗн лауреачӗ Юрий Артемьев кӑҫалхи кӑрлач уйӑхӗн 30-мӗшӗнче 81 ҫул тултарать. «Сиккасси – унӑн ҫуралнӑ енӗ. Чаплӑ ентешӗмӗрсен ҫулталӑкӗнчи пӗрремӗш тӗлпулу уншӑн уйрӑмах хумхануллӑ. Савӑнмалли те, куҫҫуль юхтарса каласа памалли те чылай унӑн аса илӗвӗнче. Юрий Михайлович вӗрентекенсемпе вӗренекенсене хӑйӗн ачалӑхӗ, ялтан тухса кайнӑ хыҫҫӑнхи кун-ҫулӗ, паянхи ӗҫӗ-хӗлӗ пирки кӑсӑкли нумай пӗлтерчӗ. Сумлӑ хӑнана литература пӗлӗвӗн уҫлӑхӗнче, вӗрентӳ анинче хӑварнӑ ӗҫӗсемшӗн чунтан тав турӗҫ, вӑрӑм ӗмӗр сунчӗҫ», — тесе пӗлтернӗ хыпарта.
Паян, кӑрлач уйӑхӗн 17-мӗшӗнче, филологи наукисен кандидачӗ, Леонид Петров чӗлхеҫӗ калашле «тусем хушшинче ӳссе ҫитӗннӗ кӑйкӑр-чӑваш» Игорь Петров 60 ҫул тултарнӑ.
Игорь Георгиевич — Пушкӑртстан чӑвашӗ. Этнограф, истори наукисен кандидачӗ. Маларах асӑннӑ ӑсчах Фейсбукри хӑйӗн странцинче пӗлтернӗ тӑрӑх, Игорь Петров «тӑван халӑхӑмӑр шӑпипе пурнӑҫӗ, йӑли-йӗрки ҫинчен куллен шухӑшламасӑр (хӑш чухне чӗрине ыраттарса та пулӗ!) пурӑнма та» пултараймасть. Вӑл 40 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗн, ҫав шутра — 2 монографи, авторӗ.
Чӑваш Енри профессионал писательсен союзӗ тата Кӳкеҫри «Бичурин тата хальхи самана» музей Никита Бичурин ӑсчах ҫуранӑранпа 245 ҫул ҫитнине халалласа поэзи конкурсӗ ирттерессине пӗлтернӗ.
«Выдающийся сын чувашского народа» (чӑв. Чӑваш халӑхӗн мухтавлӑ ывӑлӗ) регионсем хушшинчи конкурс кӑрлач уйӑхӗн 10-мӗшӗнче пуҫланнӑ. Унта хутшӑнас текенсен хӑйсем хайланӑ сӑввисене ҫӗртме уйӑхӗн 30-мӗшӗччен museum_bs@mail.ru электрон ҫырупа ярса памалла.
Никита Бичурин 1777 ҫулхи ҫурла уйӑхӗн 29-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Типнерте ҫуралнӑ. Хусанти семинарире вӗреннӗ. Манаха тухнӑ хыҫҫӑн Иакинфят илнӗ. Иркутскри мӑнастирте, унтан Китайра 14 ҫул ӗҫлесе пурӑннӑ. Вӑл хӗвелтухӑҫ халӑхӗн историне тӗпченӗ, китай чӗлхине аван пӗлнӗ, Раҫҫейре синологие йӗркелесе яраканӗсенчен пӗри пулнӑ.
-3.7 °C