Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче паян Эдисон Патмар хатӗрлесе кӑларнӑ ҫӗнӗ кӗнекене хӑтларӗҫ. Унӑн ячӗ — «Я песчинка… Я травинка… Я дуб!». Унта нумай пулмасть 60 ҫул тултарнӑ ҫыравҫӑн, таврапӗлӳҫӗн, хастарӑн пурнӑҫӗ сӑнланнӑ. Автобиографилле кӗнеке темелле ӑна.
Виҫӗ пайран тӑракан кӗнеке ачалӑх кунӗсенчен пуҫланать. Унта автор ача вӑхӑтӗнчи ҫулӗсене аса илнӗ, унпа сиксе тухнӑ пӑтӑрмахсемпе паллаштарнӑ. «Я песчинка...» пай вара автор Ӗремпур училищине вӗренме кӗнипе вӗҫленет.
«Я травинка...» пайра автор ҫар училищинче иртнӗ вӑхӑта, хӗсметрине ҫырса кӑтартнӑ. Вӗлӗмрен хӑтӑлни те пулнӑ Эдисон Патмар пурнӑҫӗнче.
Виҫҫӗмӗш пайӗ вара саппаса тухнӑ хыҫҫӑнхи пурнӑҫа сӑнлать. Кунта вара унӑн хальхи ӗҫӗ ҫырӑннӑ: ашшӗн — Иван Патмарӑн — килти архивне пичетлесе кӑларасси, ҫӗнӗ материалсем пухма тулай чӑвашсем патне ҫӳрени, кӑларнӑ кӗнекесене халӑх патне ҫитересси тата ытти те.
Патмар Эдисон Иванович 1955 ҫулхи акан 11-мӗшӗнче Красноармейски районӗнчи Яманак ялӗнче ҫуралнӑ. Пӗрремӗш сӑвви «Ял пурнӑҫӗ» хаҫатра 1970 ҫулхи раштавӑн 29-мӗшӗнче пичетленсе тухнӑ.
ЧР Наци вулавӑшӗнче чӑваш композиторӗсем пирки тухнӑ ҫӗнӗ кӗнекен хӑтлавӗ иртнӗ.
Кӑларӑм икӗ пайран тӑрать. Пӗринче Совет Союзӗнчи композиторсем пирки ҫырса кӑтартнӑ. Тепӗр пайне 21-мӗш ӗмӗр пуҫламӑшӗнчисене кӗртнӗ. Кӗнеке авторӗ — ӳнер пӗлӗвӗн кандидачӗ Любовь Бушуева. Вӑл ӑна республикӑри пӗрремӗш музыковедӑн Юрий Илюхинӑн кӗнеки тӑрӑх хатӗрленине палӑртнӑ. Илюхинӑн кӗнеки профессионал мусӑкҫӑсемшӗн юратнӑ кӑларӑм пулнӑ.
Любовь Бушуева Илюхинӑн кӗнекине ҫӗнетсе кӑларма шутланӑ. Вӑл — сайра тӗл пулакан кӑларӑм, республикӑра унпа танлашаканни ҫук та. Ҫапла палӑртать Любовь Бушуева.
Чӑваш Енри мусӑкҫӑсем Бушуевӑн кӗнекине кӑмӑлланӑ. Унта республикӑри композиторсен пултарулӑхӗпе пурнӑҫӗ пирки тӗплӗн пӗлме май пуррине палӑртнӑ.
Ыран, пуш уйӑхӗн 11-мӗшӗнче Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче Улька Эльменӗн «Упраймарӑм сана…» романне хӑтлӗҫ. Унччен кун ҫути курнӑ романӑн иккӗмӗш пайне автор Пӗтӗм тӗнчери хӗрарӑмсен кунӗ тӗлне кӑларнӑ.
Асӑннӑ автора Чӑваш Республикин Культура министерстви «чӑваш литературин хальхи вӑхӑтри ҫыравҫисем хушшинче татти-сыпписӗр пултаруллӑ та уҫӑ чунлӑ тата ҫепӗҫ стильлӗ Улька Эльмен тивӗҫлӗ вырӑн йышӑнать» тесе хаклать. Унӑн «Ма инҫе-ши ҫӑлтӑрӑм?», «Кая юлнӑ ӳкӗнӳ», «Ҫирӗп чунлисем телейлӗ» хайлавӗсене республикӑри вулавӑшсене ҫӳрекенсем хаваспах вулаваҫҫӗ-мӗн. Пӗлтӗр автор чи вулакан чӑвашла кӗнекесен республикӑри конкурсӗнче ҫӗнтернӗ. Ҫынсем унӑн «Упраймарӑм сана…» кӗнекине ҫавӑн пек пысӑка хурса йышӑннӑ иккен.
Ыранхи кӗнеке хӑтлавне авторсӑр пуҫне культурӑпа ӳнер ӗҫченӗсем, учительсем, преподавательсем, шкул ачисемпе студентсем хутшӑнасса шанаҫҫӗ.
Хӑтлав вулавӑшӑн «Чӑваш кӗнеки» центрӗнче 15 сехет те 30 минутра пуҫланмалла.
Графика, живопиҫ, скульптура. Чӑваш Патриархӗн паллӑ портречӗсене халӗ йӑлтах пӗр кӑларӑмра тупма пулать. Нумаях пулмасть Шупашкарта «Иван Яковлев — ӳнерте» кӗнеке-альбома хӑтланӑ.
Кӗнеке авторӗ — Юрий Викторов искусствовед. Вӑл кӗнекепе пилӗк ҫул ӗҫленӗ: музейсенче, архивсенче материалсем пухнӑ. Ҫапла вӑл 100 ытла ӗҫ тупма пултарнӑ.
Автор Иван Яковлев пурӑннӑ чухне тунӑ портрета та тупнӑ. Тӗслӗхрен, Иван Яковлевича виличчен икӗ ҫул маларах Мускавра Чӑвашран тухнӑ ӳнерҫӗ Иван Дмитриев ӳкернӗ.
Кӗнекене хальхи ӳнерҫӗсен ӗҫӗсене те кӗртнӗ: Николай Карачарсков, Анатолий Рыбкин. Петр Пупин, Владислав Зотиков скульпторсен ӗҫӗсем те пур.
Кӗнекене тутар, эрмен ӳнерҫисем Иван Яковлева ӳкернӗ портретсене те кӗртнӗ. Ҫавӑн пекех унта Чӗмпӗр, Мускав, Санкт-Петербург ӳнерҫисен ӗҫӗсене тупма пулать. Лартман палӑксен эскизӗсем те пур.
Кӗнеке альбомра пӗтӗмпе виҫӗ пай: живопиҫ, графика, скульптура.
Ҫак кунсенче Шупашкарта Георгий Алексеев ӳнерҫӗ пирки кӗнекене хӑтланӑ. Тимӗр Акташ пӗлтернӗ тӑрӑх ӑна Лариса Семечкина-Бессонова ҫырса хатӗрленӗ.
Кӗнеке хӑтлавне наци вулавӑшне ӳнерҫӗн Чӑваш художникӗсен пӗрлӗхӗнчи тусӗсем, тӑванӗсем тата ӳнере кӑмӑллакансем пухӑннӑ. Кӗнеке авторӗ чи малтан хӑй ӗҫӗ пирки каласа панӑ. Ҫавӑн пекех ыттисем те ӳнерҫӗн ырӑ енӗсене палӑртнӑ. Георгий Алексеев нумай ҫул хушши Колым тӑрӑхӗнче ӗҫленӗрен шӑп та ҫав вӑхӑтри ӳкерчӗксем унӑн пысӑк вырӑн йышӑнаҫҫӗ. Кӑна кашниех палӑртрӗ темелле. Тимӗр Акташ вара хӑйӗн сӑмахӗнче Ҫӗпӗрте ӗҫленӗ ытти чӑваш ӳнерҫисен ячӗсене те асӑннӑ — ку вӑл Владимир Мешков (1919–2012) тата Валерий Северянин (1951).
Алексеев Георгий Андреевич 1939 ҫулхи нарӑсӑн 27-мӗшӗнче Йӗрпеҫ районӗнчи Пучинке ялӗнче ҫуралнӑ. 1965 ҫулта Шупашкарти ӳнер училищинче пӗлӳ илнӗ, кайран педагогика институтне вӗренме кайнӑ, унта 1973 ҫулта художествӑпа графика факультетне пӗтернӗ. Малтан «Чӑвашкабель» савутра вӑй хунӑ, кайран Магадан облаҫӗнчи Сеймчан хулине куҫнӑ.
Паян Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче эпир хатӗрлесе кӑларнӑ Чӑваш Енӗн чӑвашла схемине хӑтларӑмӑр. Мероприятие пӗр 20 яхӑн ҫын пухӑнчӗ. Хӑтлава (презентацие) Николай Егорович Лукианов ертсе пычӗ, тухса калаҫакансем йышӗнче схемӑна хатӗрленӗ Николай (Аҫтахар) Плотников, Праски Витти ӳнерҫӗ, Анатолий Кипеч ҫыравҫӑ, Владимир Милютин хореограф тата ыттисем пулчӗҫ. Вӗсем схемӑна кӑларнине ырларӗҫ, ӑна халӑх патне епле ҫитермеллине сӳтсе яврӗҫ, сӗнӳсемпе канашсем пачӗҫ.
Хӑтлавӑн иккӗмӗш пайӗнче Сергей Щербаков историк пухӑннисем умӗнче 1918 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче иртнӗ чӑваш ҫарӗн пӗрремӗш пухӑвӗ ҫинчен каласа пачӗ. Хӑй сӑмахӗнче вӑл ҫак пуху хӑй вӑхӑтӗнче самай пысӑк йӗр хӑварни пирки, унта тунӑ йышӑнусемпе кайран автономи йӗркеленӗ чухне те усӑ курни ҫинчен пӗлтерчӗ. Итлекенсемшӗн ку доклад питӗ кӑсӑклӑ пулчӗ — ыйтусем умлӑн-хыҫлӑн пулчӗҫ, Щербаков историк вара вӗсене хуравсӑр хӑвармарӗ.
Аса илтеретпӗр, Чӑваш Енӗн чӑвашла схеми иртнӗ ҫулталӑкӑн раштав уйӑхӗ пуҫламӑшӗнче А1 форматпа пичетленсе тухрӗ.
Ҫитес шӑматкун, кӑрлачӑн 17-мӗшӗнче, Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче Чӑваш халӑх сайчӗ хатӗрлесе кӑларнӑ Чӑваш Енӗн чӑвашла схемине хӑтлӑпӑр — презентаци ирттерӗпӗр. Пуҫламӑшӗ 11 сехетре.
Хӑтлава эпир чӑвашлӑхшӑн тӑрӑшакан кашни чӑваша йыхравлатпӑр.
Ҫавӑн пекех хӑтлав хыҫҫӑн Сергей Щербаков историк пухӑннисем умӗнче 1918 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче иртнӗ чӑваш ҫарӗн пӗрремӗш пухӑвӗ ҫинчен каласа парӗ. Каласа хӑварас пулать, иртнӗ ӗмӗрти ҫак пулӑм самай пысӑк йӗр хӑварнӑ, унта тунӑ йышӑнусемпе кайран автономи йӗркеленӗ чухне те усӑ курнӑ.
Аса илтеретпӗр, Чӑваш Енӗн чӑвашла схеми иртнӗ ҫулталӑкӑн раштав уйӑхӗ пуҫламӑшӗнче А1 форматпа пичетленсе тухрӗ. Тиражӗ — 300 экземпляр. Енчен те хальччен ӑна туянайман пулсан — хӑйтав умӗн Чӑваш Енӗн схеми сутӑнӗ. Хӑтлав вӑхӑтӗнчи хак — 200 тенкӗ.
Ю. Гагарин ячӗллӗ тӗп вулавӑшра Чӑваш Ен Элтеперӗн грантне ҫӗнсе илессишӗн хатӗрленӗ «Пурнӑҫ — кӗнеке...» Айхин Чӑваш Енри кунӗсем» проектне хӑтланӑ.
Айхи кунӗсем ирттернине республикӑн Культура министерстви чӑваш халӑх культурине ытти халӑх культурипе ҫыхӑнтаракан кӗпер вырӑннех хурса хаклать. «Айхи-кӗпер» хӑйнеевӗрлӗхӗ, расналӑхӗ пирки калама кирлех те мар-тӑр. Унӑн сӑввисене венгри, итали, хрантсус, акӑлчан чӗлхисем ҫине куҫарса антологи евӗр кун ҫути кӑтартнӑ. «Ҫыран» тепӗр енӗ — Айхи урӑх ҫӗршыв поэчӗсене чӑвашла куҫарса антологи евӗр пичетлени. Ҫырнисен пуххисен шутӗнче — «Венгри поэчӗсем», «Польша поэчӗсем», «Франци поэчӗсем» антологийӗсем. Кӑҫал Геннадин Айхин «Мир Сильвии» кӗнеки пичетленсе тухрӗ. Унта Европӑри тата Раҫҫейри халӑхсен 12 чӗлхи ҫине куҫарнисем кӗнӗ.
Проекта пурнӑҫа кӗртнӗ май И.Макаревич тата В. Пики фотоӗҫӗсен куравне йӗркеленӗ, Айхин «Расположение счастья», «Айги-книги», «ŞICHӖ SӐVӐ», «Мир Сильвии» сӑввисен кӗнекине хӑтланӑ, «Чӗрӗ тӗвӗ» поэмине янӑратнӑ, «Манӑн Айхи» ҫавра сӗтел иртнӗ. Ытти мероприятие те тӑршшӗпех асӑнса асӑнса пулать.
Марина Карягина 3 ҫул каялла тухнӑ хӑйӗн кӗнекине «Ылтӑн панулми» ят панӑ. Нумаях пулмасть ӑна вырӑсла кӑларнӑ. Унта калавсем, юмахсем кӗнӗ.
Хӑтлав ЧР Наци вулавӑшӗнче иртнӗ. 3 ҫул каялла чӑвашла тухнӑ кӗнекепе Шупашкарти 62-мӗш шкулти ачасем паллашма ӗлкӗрнӗ. Вӗсем хӑйсем те калавсем ҫырма тытӑннӑ.
Марина Карягинӑн калавӗсемпе юмахӗсем ачасене ҫывӑх. Унти сӑнарсем илӗртеҫҫӗ. Автор хӑйне телейлисен йышне кӗртет. Ара, вӑл кун пек майпа хӑйӗн ачалӑхне сыхласа хӑварнӑ-ҫке-ха.
Кӗнеке куҫаруҫисем Ирина Митта тата Зоя Романова оригинал текста сыхласа хӑварма тӑрӑшнӑ. Елена Енькка ӳнерҫӗ те тӑрӑшса ӗҫленӗ.
Шел те, халӗ ачасем валли чӑвашла кӗнеке ҫыракан сахал. Марина Карягина хӑйӗн калавӗсемпе ӗҫтешӗсене хавхалантарасса шанать. Ҫӗнӗ кӗнекене Марфа Трубина премине тивӗҫ тесе хаклаҫҫӗ.
Паян республикӑн Наци вулавӑшӗнче С.В. Щербаковӑн «Государственные символы Чувашской Республики: история создания, проекты, документы и материалы» кӗнекин хӑтлавӗ иртрӗ. Ӑна Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗ, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ, Чӑваш патшалӑх кӗнеке издательстви тата наци вулавӑшӗ пӗрле пулса йӗркелерӗҫ. Мероприятие тӗрлӗ шайри тӳре-шара тата тӑван халӑхӑмӑр пуянлӑхне куҫ шӑрҫине упранӑ евӗр упрасшӑн ҫунакан хастарсем, студентсем пуҫтарӑнчӗҫ.
Республикӑн хальхи вӑхӑтри символӗсем юлашки икӗ вунӑ теҫетке ҫулта Чӑваш Енӗн пуянлӑхӗ пулса тӑма ӗлкӗрчӗҫ. Шӑпах ҫавсене халалласа кӑларнӑ та кӗнекене. Хӑтлава хутшӑннӑ гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн пуҫлӑхӗ Юрий Исаев кӑларӑмӑн авторне тӑрӑшулӑхшӑн тав тунӑ май ку ӗҫе малашне сарса-анлӑлатса пырассине палӑртса хӑварчӗ. Щербаков ырӑ ӗҫ тунине Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗн Аппарачӗн ертӳҫи Анатолий Ухтияров та каларӗ. Ӗҫе вӑл тӗплӗ тесе пахаларӗ.
Хӑтлава хутшӑннӑ ытти ҫын та кӗнеке авторӗн пуҫарӑвне пысӑка хурса хакларӗ.
+17.3 °C