Унчченрех вырӑсла калаҫма пӗлекен чӑвашсем вырӑсла калаҫма пӗлмен чӑвашсен умӗнче хӑйсене лешсенчен ӑслӑрах, вырӑсла каласан, „крутойрах“ ҫын вырӑнне хунине астӑватпӑр-ха. Чӑвашла каласан „чӑнкӑрах“ ӗнтӗ. Анчах юлашки саманара ун пек пулма пӑрахрӗ : ҫын вырӑсла калаҫма пӗлни вӑл ыттисенчен ӑслӑрах е „крутойрах“, „чӑнкӑрах“ пулнине кӑтартмасть. Мӗншӗн тесен паянхи кун кашни чӑваш ҫынниех, пӗчӗк ачаран пуҫласа чи ватӑ ӳсӗмри мучиччен е карчӑкчченех, нумай чухне вырӑссенчен те ирттерсе, вырӑсла шатӑртатса лайӑх калаҫать. Ҫавна пула хальхи вӑхӑтра, ху вырӑсла калаҫма пӗлнипе никама та тӗлӗнтереймӗн те, мухтанаймӑн та „чӑнкӑ“ та пулаймӑн. Урӑхла каласан паянхи чӑваш вырӑсла калаҫма пӗлни- нимле „крутой“ япала та мар, урӑхла пулма та пултараймасть. Сӑлттавне каларӑм.

Ҫакна пӑхмасӑрах, паян нумай чӑваш ашшӗ-амӑшӗ, ачисем ыттисенчен „чӑнкӑрах‘ пулчӑр тесе пулас, пурпӗрех, вӗсене тӑван чӑваш чӗлхине вӗрентмесӗрех, инерципе вырӑсла ҫеҫ вӗрентме тӑрӑшать-ха. Урӑхла каласан, вырӑсла ҫеҫ калаҫакан ача чӑвашла калаҫакан ачаран „ӑслӑрах“ пек туйӑнать пуль ҫав вӗсене. Кунсӑр пуҫне, нумайӑшӗ ачисене вырӑс чӗлхинчен те „чӑнкӑрах“ акӑлчан чӗлхине те вӗрентме талпӑнаҫҫӗ. Шкул та ҫаплах тӑвать: „ҫӳлтисем“ хушнипе, ЕГЭ-пе экзамен тыттарсах, ачасене пурне те ятарласа акӑлчан чӗлхине вӗрентме тытӑнчӗҫ, ав.

Хальхи саманара тата ҫакна та асӑрхама пулать: нумай вырӑс ачисен ашшӗ-амӑшӗсем, пирӗн чӑваш ашшӗ-амӑшӗсем хамӑрӑн чӑваш чӗлхине тиркенӗ пекех, хӑйсен вырӑс чӗлхине тиркесе, ачисене акӑлчан чӗлхине вӗрентме тӑрӑшаҫҫӗ. Ҫавна пула акӑлчан чӗлхине тарӑннӑн вӗрентекен „престижлӑрах“ шкулсене вӗрентме параҫҫӗ. Малашне те ҫакӑн пек пулсан, пӗр 10-15 ҫултан Раҫҫейри шкул пӗтерекен ачасем пурте тенӗ пекех акӑлчанла калаҫма пӗлесси куҫкӗретех. Халӗ те акӑлчанла калаҫма пӗлекен ҫамрӑксем питӗ нумай. Ҫавӑнпа ку чухне ҫын акӑлчанла калаҫма пӗлни те „тӗлӗнтермӗш“, „чӑнкӑ“, „крутой“ япала пулма пӑрахрӗ.

Анчах , ҫакна пӑхмасӑрах, пурин те ыттисенчен „чӑнкӑрах“ е „ӑслӑрах“ пулас е курӑнас килет-ҫке-ха! Мӗнле майпа пулмалла-ха ҫапла? Ӑҫта-ха ҫакӑн тупсӑмӗ? Вырӑсла е акӑлчанла калаҫнипе халӗ никама та тӗлӗнтерейместӗн пулсан, епле урӑх ҫын тӗлӗнтермелли чӗлхепе калаҫмалла-ха обществӑлла вырӑсеннче е урамра? Пирӗншӗн- чӑвашсемшӗн хамӑрӑн чӑваш чӗлхи мар-и-ха ҫакӑ? Каламасӑрах паллӑ- ҫавӑ килсе тухать. Мӗншӗн тесен, пирӗн чӑваш чӗлхине тутар-пушкӑртсем кӑшт тӗшмӗртеҫҫӗ пулсан та, вырӑссем пӗлмеҫҫӗ. Ҫакна пула вырӑссен умӗнче вӗсем пӗлмен чӗлхепе калаҫса ҫӳрекен ҫын питӗ „крутой“ е „чӑнкӑ“ пек курӑнасси куҫкӗретех. Этем ыттисем пӗлмен ытарлӑ чӑваш чӗлхипе калаҫни вӑл вӗсенчен ӑслӑраххине кӑтартасси те паллӑ.

Апла пулсан, ку чухне нумай хула шкулӗсемпе ача сачӗсенче тата чылай ял шкулӗсенче тӑван чӗлхене вӗрентесси пирки тӑрӑшмаҫҫӗ пулсан та, эпир пурпӗрех ачасемпе килте е урӑх ҫӗрсенче чӑвашла калаҫмалла. Ҫакӑ вӗсене чӑвашла калаҫма вӗренме пулӑшӗ. Ӗлӗк эпир шкула кайичченех чӑвашла калаҫма пӗлнӗ-ҫке, мӗншӗн тесен пирӗнпе пирӗн ӑслӑ атте-аннесем, асатте-асаннесем чӑвашла ҫеҫ калаҫнӑ. Паянхи кунхи ашшӗ-амӑшӗсем пек вырӑсла мар. Ҫакна пӑхмасӑрах, эпир- шкул пӗтернӗ чӑвашсем пурте пурпӗрех чӑваш чӗлхипе пӗрле вырӑсла та лайӑх калаҫатпӑр. Урӑхла каласан, пире атте-аннесем чӑвашла калаҫма вӗрентни ним енчен те вырӑс чӗлхине пӗлме чӑрмантарман. Ун пек пулма та пултараймасть.

Чӑвашла пӗлни, чӑвашла ӑҫта та лайӑх калаҫни ачасене усӑ ҫеҫ парӗ,вӗсене ҫынсем умӗнче „чӑнкӑрах“, „крутойрах“, ӑслӑрах пулма пулӑшӗ. Чикӗ леш енчи ҫӗршывсенче пулса курнӑ ҫынсем те, унта Раҫҫейрен килнӗ ҫынсем хӑйсен тӑван чӗлхипе калаҫнине питӗ хисеплеҫҫӗ, кун пек ҫынсене мала хураҫҫӗ, теҫҫӗ. Вулакансене ҫакӑн пирки ытти ҫынсене те ӑнлантарма ыйтатӑп.

А.Русаков, Пушкӑртстан.

#ачасем, #вӗренӳ, #хутшӑнусем, #чӑваш чӗлхи, #чӑвашлӑх, #ҫамрӑксем