Ӗнтӗ часах Чӑваш автономине туса хунӑранпа шӑп та шай 100 ҫул ҫитет. Ҫавна май унӑн историне кӗскен пӑхса тухас килчӗ. Кӗскен. Эппин, кӗскен пулсан, ҫав историн пӗр енне ҫеҫ пӑхса тухӑпӑр: Чӑваш автономийӗн 100 ҫул тӑрршшӗнчи чи пысӑк пуҫлӑхӗсен (пӗрремӗш сӑпатсен) йышне палӑртма хӑтланса пӑхӑпӑр. Пӗрремӗш ята асӑнма ҫав тери ҫӑмӑл. Вӑл — Элмен Даниил Семёнович.

Элмен Даниил Семёнович.

Д.С.Элмене чӑннипех та Чӑваш автономийӗн никӗслевҫи теме пулать. Унашкал ҫынсене вырӑс чӗлхинче "отец-основатель" теҫҫӗ. Чӑваш автономийӗн ашшӗ эппин, хамӑрла каласан. 1920-1921-мӗш ҫулсенче Чӑваш ревкомӗн (революцилле комитечӗн) пуҫлӑхӗ (каярах Чӑваш автономийӗн пурнӑҫлав комитечӗн пуҫлӑхӗ) тата кунти коммунистсен ертӳҫи. 1921-мӗш ҫулхи январьте пулса иртнӗ Чаппан вӑрҫи хыҫҫӑн ӑна ертсе пырас ӗҫрен катертме шутлаҫҫӗ.

Ҫапла вара Чӑваш автономийӗн пурнӑҫлав комитечӗн пуҫлӑхӗнче, 1921-мӗш ҫулхи июльтен, Коричев Сергей Андреевич ӗҫлеме пуҫлать.

Ҫав вӑхӑтрах 1921-мӗш ҫулхи мартра Чӑваш коммунисчӗсен пуҫлӑхӗнче Савандеев Георгий Степанович ӗҫлет. Ыйту сиксе тухать: хӑшне автономин перемӗш сӑпачӗ тесе шутламалла: Савандеева е Коричева? Ман шутпа, Коричев. Мӗншӗн тесен вӑл вӑхӑтра, Ленин виличчен, партие ӗҫ тӑвакан органтан мала хурасси вӑй илеймен пулас. Ку — ман шухӑш. Тен, специалистсем (историксем) урӑхларах шутлаҫҫӗ пуль. Эппин, 1921-1924-мӗш ҫулсенче Чӑваш автономийӗн пуҫлӑхӗ Коричев Сергей Андреевич пулнӑ тесе шутламалла. Кун хыҫҫӑн вара коммунистсен пуҫлӑхӗ мала тухать пулмалла.

Кам-ха вӑл? Кунта вара чӑн малтанах каллех Элмен ячӗ сиксе тухать. Ун хыҫҫӑн РКП(б) обкомӗн яваплӑ секретарӗсем — Томасов Михаил Тимофеевич (21.4.1925 - 22.10.1925), Алексеев Василий Алексеевич (22.10.1925 - 22.11.1926).

Енчен те ку харкамлӑхсен (Элмен, Томасов, Алексеев) чӑн-чӑн вайӗ тӗлӗшпе иккӗленӳсем пур-тӑк, Чӑваш коммунисчӗсен тепӗр пуҫлӑхӗ, Петров Сергей Порфирьевич, автономин иккӗленмелле мар пуҫлӑхӗ пулса тӑрать. 1937-мӗш ҫулччен. Малалли ятсем:

— Иванов Герасим Иванович (14.11.1937 - 17.9.1938)

— Волков Алексей Алексеевич(17.9.1938 - 24.9.1938 — вӑхӑтлӑха, 31.10.1938 - 4.3.1940)

— Чарыков Иван Матвеевич(4.3.1940 - 2.12.1948)

— Ахазов Тимофей Аркадьевич(2.12.1948 - 14.11.1955)

— Ислюков Семён Матвеевич(14.11.1955 - 4.1.1968)

— Вороновский Николай Анатольевич(4.1.1968 - 28.11.1973)

— Чичикин Пётр Андреевич(вӑхӑтлӑха, 28.11.1973 - 14.1.1974)

— Прокопьев Илья Павлович(14.1.1974 - 25.10.1988)

— Петров Александр Петрович(25.10.1988 - 2.6.1990)

1990-мӗш ҫул пуҫламӑшӗнчен КПСС вӑйсӑрланса юлать, хӑйӗн вӑйне ҫухатать. Ҫавна пула Чӑвашӑн пӗрремӗш сӑпачӗ тесе республикӑн Аслӑ Канашӗн пуҫлӑхне шутламалла.

— Леонтьев Анатолий Михайлович (1990-1991)

— Кубарев Эдуард Алексеевич (1991—1993)

Кун хыҫҫӑн вара — Фёдоров Николай Васильевич вӑхӑчӗ (1993-20...).

Паянхи кун республика пуҫлӑхӗнче — Игнатьев Михаил Васильевич.

Чӑваш республикин ялавӗ.

Ҫапла вара, манӑн верси (Чӑваш чи аслӑ пуҫлӑхӗсен тӗлешпе) ак ҫакнашкал: Элмен — Коричев — Элмен — Томасов — Алексеев — Сергей Петров — Иванов — Волков — Чарыков — Ахазов — Ислюков — Вороновский — Чичикин — Прокопьев — Александр Петров — Леонтьев — Кубарев — Фёдоров — Игнатьев. Мӗнпурӗ кунта 18 ят. Элмен икӗ ӑстрӑм пулнӑ пек пулса тухать: 1920-21 тата 1924-25 ҫулсенче. Хӗрарӑмсем курӑнмаҫҫӗ. Пурте тенӗ пекех чӑвашсем. Чӑн та, 1937-38 ҫулхи ахӑрсамана хыҫҫӑн Волков тата Чарыков вырӑссене лартнӑ. Тата, паллах, ку енӗпе Вороновские асӑнмалла. И.П.Прокопьев асаилевӗсенче ку пулӑма, Вороновский килнине, вырӑнти пуҫлӑхсем пит ӑнлансах кайманни пирки калани пур. Чичикина асӑнмасан та юрать, мӗншӗн тесен вӑл умӗнхи пуҫлӑх сасартӑк вилнине кура вӑхӑтлаха ҫеҫ вакансие тытса тӑнӑ. Асӑннӑ вырӑссем, — ӑҫта ҫуралса ӳснине кура, — пӗри те вырӑнтисем мар.

Тепӗр хут калас килет: пӗрремеш сӑпатсен йышне кунта палӑртни — юлоашки шайри чӑнлӑх мар. Уйрӑмах 1920-мӗш ҫулсем тӗлӗшпе ыйтусем пур. Сӑлтавӗсене каларӑмӑр ӗнтӗ.

#политика, #чӑвашлӑх, #истори