Пилӗк-ултӑ ҫул каялла Шупашкарти пӗрремӗш типографин тимӗр хапхи кашни кунах чӗриклетсе уҫӑлса каятчӗ, унтан йывӑр тиенӗ КАМАЗсем мӗкӗрсе тухатчӗҫ, тин ҫапнӑ паха кӗнекесене Мускава, Чулхулана, Хусана тата ытти хуласене леҫсе паратчӗҫ. Чӑваш кӗнекеҫисене те полиграфистсем лайӑх продукципе савӑнтаратчӗҫ.

Тӑватӑ хутлӑ капмар ҫурт халь ишӗлес пек сулланса ларать. Тӗттӗмленсен ун чӳречисенчен сварка ялкӑшни курӑнать, Тимӗр касакан урапасем аҫтаха пек ҫулӑм сапаҫҫӗ. Кунти оборудование вакласа тимӗр-тӑмӑра ӑсатаҫҫӗ пулас...

Ҫӗршывра «прихватизаци» текен ҫил-тӑвӑл ҫӗкленсенех ҫак типографине куҫ хывакансем тупӑннӑччӗ. «Руҫ» фирма ертӳҫи В. Глебов Мускава ҫитнӗ те М. Полторанин министр унпа пит ӑшшӑн калаҫнӑ, кирлӗ хутсене ним мар алӑ пусса панӑ, типографине вӑл йӗркеленӗ фирмӑна пама хушнӑ. Мӗнлерех кӗрлерӗ ун чухне Шупашкар! Ку тӗкӗшӳ пирки хаҫатсем тӑтӑшах ҫыратчӗҫ. Чӑваш ҫыравҫисем те пухусем пухса вӗҫӗмсӗр тем сӳтсе тем яватчӗҫ, Чӑвашъен пуҫлӑхӗсем тата «Пурис патша» патне кӑпӑкланса ҫырусем яратчӗҫ.

Ҫав вӑхӑта аса илсен ҫыравҫӑсенчен хӑшӗсем паян лӗх-лӗх кулаҫҫӗ: «Кар тӑрса типографине ҫӑлса хӑвартӑмӑр ун чухне, маххӑ памарӑмӑр, влаҫсене хамӑра итлеттерме май килчӗ».

«Советская Чувашия» хаҫатра ӗҫленӗ май типографи шӑпине мӗнле татса пани пирки мана та кӑштах ҫырма тӳр килнӗччӗ. Ҫавӑн чухне ҫыравҫӑсем хаярланса кайрӗҫ те кӑштах сӑмах купи айне пулаттӑм. Хайхи маттур «мемуаристсем» каланӑ пек мар, пачах урӑхра ҫаврӑнса кайнӑччӗ ӗҫ-пуҫ.

Акӑ ман умра Чӑваш писателӗсен Союзӗн правлени председателӗн ҫумӗ В. Антипов, Союзри партбюро секретарӗ И. Лисаев алӑ пуснӑ ҫыру, ӑна Чӑваш рескомӗн пӗрремӗш секретарӗ В.С. Шурчанов тата «Советская Чувашия» хаҫат редакторӗ И.П. Кириллов ячӗпе 1991 ҫулхи июлӗн 18-мӗшӗнче 86-мӗш номер лартса ярса панӑ.

«Правление и партбюро Союза писателей ЧССР не раз выражал недовольство некоторыми грубыми публикациями некоторых сотрудников Вашей газеты о чувашской литературе, искусстве, истории, совершенно не знающих эти деликатные области жизни нашего народа.

Просим, чтобы в партийных изданиях была только правдивая информация. Что особенно важно в настоящее время». (Ним кӗскетмесӗр тата тӳрлетмесӗр пичетленӗ).

Ҫырупа пӗрле пуху мӗн йышӑннине протоколтан кӗскен илсе ярса панӑ. Унта ҫакна палӑртнӑ: пухӑва 64 ҫын хутшӑннӑ. Кун йӗрки: «Обсуждение приказа Министра печати и массовой информации РСФСР №82 от 5.07. 1991 г.». Пуху Пӗрремӗш типографин шӑпине тӗплӗн тишкерсе татса пама ултӑ ҫынран тӑракан комисси йышне ҫирӗплетнӗ. РСФСР Президенчӗ Б.Н. Ельцин тата ЧССР Правительстви ячӗпе ҫыру яма, ыйтӑва РСФСР тата ЧССР хушшинче алӑ пуснӑ договорпа килӗшӳллӗн татса пама ыйтнӑ.

Обкома ҫӑхав ярса писательсен Союзӗ ҫиҫӗм ҫиҫтерсе аҫа ҫаптарасшӑн пулнӑ-ши. «Хаяр» ҫырӑва тӗплӗн пӑхса тухса корреспондента «ӑшши» пама хаҫат редакторӗ хӑйӗн заместительне Н.М. Скока хушнӑччӗ. «Выговор лекет сана, кӗтсех тӑр, премисӗр юлатӑн, тен, ӗҫрен тухса вӗҫме те тивет», — терӗҫ пӗрле ӗҫлекенсем. Пытармастӑп, питӗ хӑраса пырса кӗтӗм пуҫлӑх пӳлӗмне. Николай Михайлович сӑмаха аякран пуҫларӗ, чи малтанах вӑл журналист яваплӑхӗ пирки аса илтерчӗ, фактсене ҫичӗ хут тӗрӗслемелли пирки асӑрхаттарчӗ Хивре калаҫу пуҫланиччен ҫӑхава вуласа пӑхас килчӗ. Николай Михайлович чармарӗ. Йӗркесем урлӑ чикеленсе каяс пек чупнӑ чух пӗр сӑмах ҫаврӑнӑшӗ тӳрех куҫа курӑнса кайрӗ: «Этот абзац ставит все происходившее на собрании СП ЧССР... с головы на ноги». Ак япала, ку мӗне пӗльерет. «Ку ҫырура мана вӑрҫман-ҫке, — тетӗп пуҫлӑха. — Кӑштах мухтаса илни те пур: пухура пуҫ хӗрлӗ тӑракан ӗҫ-пуҫа ура ҫине ҫавӑрса лартни пирки каланӑ». «Мӗн калаҫатӑн эс!», — терӗ тарӑхса Николай Михайлович. Ҫырӑва тимлӗн вуласа пӑхрӗ те ахӑлтатса кулса ячӗ: «Юрӗ, кӗске хурав паратпӑр, проектне хатӗрле те ҫакӑнпа вӗҫлӗпӗр».

Писательсен Союзӗнчен йӗркеллӗ вуласа тухмасӑр янӑ ҫыру мана хӑтарса хӑварчӗ, нимле выговор та лекмерӗ.

Ҫавӑн хыҫҫӑн «Коммунизм ялавӗ» хаҫатра П. Ялкир тата В. Эктель заметкисем тухрӗҫ, вӗсенче писательсен Союзӗ типографи ыйтӑвне ытла та «пӑркаланса» татса пама хӑтланни пирки хытӑ каланӑччӗ.

Ҫӳлерех асӑннӑ комисси хӑйӗн ӗҫне йӗркеллех пурнӑҫланӑччӗ пулмалла, Чӑваш правительстви ыйтнипе И.С. Силаев М.Н. Полторанин йышӑнӑвне пӑрахӑҫланӑччӗ. Анчах кӗҫех тепӗр пӑтӑрмах сиксе тухрӗ: республика бюджетӗнчен чаплӑ станоксем туянма чылай укҫа уйӑрчӗҫ, тепӗр ҫул типографине приватизаци программине кӗртсе йӳнӗллех сутса ячӗҫ.

#культура, #укҫа-тенкӗ, #типографисем, #Шупашкар, #экономика