Электронлă вулавăш

I

Паттăрсем çинчен калакан юмахсем çапăçу хирĕнче çуралаççĕ.

Мĕн кăна каламастчĕç пуль Громов пирки! Кампа кăна танлаштармастчĕç пуль ăна!

Пĕр-пĕр ушкăнра ун ятне асăнсанах, пуçланатчĕ вара — итлесе кăна лар. Пĕри хăй курни-илтнине пĕлтерме юлташĕсене пӳлсех васкатчĕ, тепри тата çын курнине те хăй курнă пек туса тыттаратчĕ. Чăнни те, чăн марри те пурччĕ пулас çав халапсенче, çапах вĕсем чуна çĕклетчĕç. Пĕр сăмахпа каласан, пирĕн салтаксемшĕн Громов гвардеец пĕр-пĕр былинăри е юмахри паттăр пекех туйăнатчĕ.

Пирвайхи хут эпĕ çав чаплă танкист çинчен Карпат таврашĕнче илтсеттĕм. Перемышель хулине илнĕ чух фронтри хаçатсем унăн хăюлăхĕ çинчен нумай çырчĕç, унтан вара Громов çинчен чылай хушă нимĕнле хыпар та илтĕнмерĕ. Пĕр çапăçура вăл танкĕ-мĕнĕпех çунса кайнă, терĕç.

Нимĕç фашисчĕсене çĕнтерсен, пире Маньчжурие самурайсемпе çапăçма ячĕç. Кунта вара сасартăках Громов ячĕ тепĕр хут кĕрлесе кайрĕ.

Малтан ку хыпара нумайăшĕ ĕненесшĕн пулмарĕç: пĕрре вилнĕ çын чĕрĕлни çинчен калакан халапа, кирек мĕнле ăнлантарса парсан та, суя тесе шутларĕç. Çапах та ку хыпар тĕрĕсех пулчĕ.

Халунь-Аршань патĕнче хаяр çапăçусем пынă чухне, никам кĕтмен çĕртен, пирĕн фронтри хаçатсенче каллех Громов ячĕ курăнса кайрĕ. Вилнисен шутне кĕртнĕ танкист госпитальте темиçе уйăх выртнă хыççăн сывалнă иккен те (вăл çунса кайман-мĕн), каллех хăйĕн чаçне таврăнса, самурайсемпе çапăçма пуçланă. Нумай тăшман йăвине аркатнă вăл танкĕпе...

Хинганран пуçласа Порт-Артура çитичченех унăн ячĕ хаçатсенче курăнкаларĕ, салтаксен халапĕсенче те пĕрмаях илтĕнчĕ.

Эпир çав паттăра пурте юратса пăрахрăмăр, ун çинчен хисеплесе кăна калаçаттăмăр. Темшĕн-çке, хăйне курман пулин те, çав палламан Громов пирĕн тăван пекех туйăнатчĕ, ăна куçа-куçăн курса пĕр-икĕ сăмах та пулин хушас килетчĕ.

 

II

Пĕр вырсарникун Дайрен стадионĕнче пирĕн салтаксемпе китаецсем ăмăртса футболла вылятчĕç. Халăх питĕ нумайран стадионра тăвăрччĕ, пăчăччĕ, тӳсме çук шăрăхчĕ. Футболистсем каннă хушара эпĕ, вĕсемшĕн çунаканскер, киоск умне шыв ĕçме пырса тăрсаттăм. Шыв ĕçес текенсем нумайччĕ — манăн кĕтмелле пулчĕ.

— Каçарăр, сержант юлташ, эсир Алмазов пулас? — илтĕнчĕ хыçăмран çемçе хулăн сасă.

Эпĕ хăвăрт çаврăнса пăхрăм та пĕр самант ним чĕнмесĕр тăтăм. Чĕрем, темрен хăранă пек, кăртах сикрĕ.

— Тахçантанпах сирĕнпе тĕл пулса калаçма ĕмĕтленеттĕм — тӳр килмерĕ.

Ман умра яштака пӳллĕ офицер, гварди капитанĕ тăрать. Кăкăрĕ çинче икĕ рет çакса тухнă орденсемпе медальсем шӳлкеме евĕр йăлкăшаççĕ. Вĕр-çĕнĕ китель унăн кĕлеткине çăт тытса тăрать, — вăйлă та пиçĕ пек туйăнать çав анлă кăкăрлă, çинçе пилĕклĕ кĕлетке; ятран çĕлетнĕ кăвак галифепе çап-çутă хром атăсем те капитанăн йăрăс урисене илем кӳреççĕ, — çирĕп шăнăрлă та тĕреклĕ пек туйăнаççĕ çав урасем. Селĕм, килĕшӳллĕ пӳ-си. Анчах сăнĕ... Нихçан та курман эп ун пек çынна. Çавăнпа, тен, ăна курсан çӳçенсе илтĕм.

Палламан капитанăн пит-куçĕ темĕнле тĕксĕм, çунса хуралнă тейĕн... Кама аса илтерет вăл? Сарăрăх кăтра çӳç пайăрки, хура кăшăллă карттус айĕнчен тухса, куç харшисем çинелле усăнса аннă; сылтăм куç харшийĕ палăрмасть, çап-çара — ку вара ахаль те тĕксĕм сăна пушшех илемсĕрлетет. Кулман чухне ытла хăрушах та мар вăл, анчах кулнине курсан, ирĕксĕрех тепĕр хут çӳçенсе илтĕм. Чипер пит-куçа илем кӳрекен кулă капитанăн сăнне пушшех пăсать иккен...

— Каçарăр, капитан юлташ, эпĕ сире палласа илеймерĕм, — терĕм, алă тытнă май, ăшшăн кулма тăрăшса.

Капитан, шурă пурçăн перчеткине хывмасăр, ман алла тытса чăмăртарĕ. Эпĕ шутланă пекех, питĕ çирĕп те вăйлă иккен унăн алли, пăхма пысăках мар пулин те... Офицер йăлкăшса кулчĕ. Шăлĕсем йăлтăрти шурă, пĕр тикĕс. Кăмăлласа кулни мана кăштах лăплантарчĕ, çапах эпĕ çав кулла хăнăхса çитеймерĕм-ха.

— Çапла, паянччен пире паллашма телей килмерĕ. Эпе сире Порт-Артурта Май уявĕнче курсаттăм, — ответлерĕ палламан капитан, хушаматне пĕлтермесĕр. Вăл мана пушшех тĕлĕнтерчĕ.

— Парадра-и?

— Çук... Эсир вăл каç хула театрĕнче чаваш юррисене сĕрме купăспа каларăр. Ун чухнех паллашас кăмăл пурччĕ те сирĕнпе — халăх хушшинче шыраса тупаймарăм, ниепле те тĕл пулаймарăм... Юрăсемшĕн питĕ пысăк тав, — терĕ вăл, каллех ман алла чăмăртаса.

Эпĕ хĕрелсе кайрăм пулас: пит çăмартисем пĕçернине сисрĕм. Хирĕç нимĕн те калаймарăм. Ку йывăр шăплăх самантлăха çеç пычĕ. Палламан капитан, сасартăках мана шалтах тĕлĕнтерсе, чăвашла калаçма пуçларĕ:

— Алмазов! Эпир иксĕмĕр те пĕр енчисем вĕт! Эпĕ те чăваш, Вăрманкас каччи... Вăрманкас тесен, пĕлетĕр те пулĕ: ĕлĕк унта çуллахи праçниксенче ярмаркăсем вăйлă пулатчĕç...

Капитан, гвардеецсен йăлипе, мана хăвăртах хăнăхса ирĕклĕн те уççăн калаçни питĕ килĕшрĕ. Иксĕмĕр те вăрçăра пиçĕхнĕ салтаксем пулнине эпир часах ăнланса илтĕмĕр, çавăнпа та офицерăн юлташла калаçăвĕ мана, фронтра пайтах хура-шурă курнă çынна, пĕрре те тĕлĕнтермерĕ.

— Эсир, капитан юлташ, Громов мар-и? — ыйтрăм, хам умра кам тăнине тавçăрса. Çав самантрах хамăр салтаксем хушшинче калаçнине аса илтĕм: «хăрушă сăнлă пĕр капитан» çинчен пĕлтĕр кĕркунне питĕ тĕлĕнмелле халапсем каласа паратчĕç. Анчах эпĕ ун чухне çав халапсен геройĕ, мухтавлă та паттăр танкист, хамăр енчи чăваш пулнине тĕлĕкре те тĕлленмен. Çавăнпа та халĕ, унпа куçа-куçăн тĕл пулсан, пĕр самант ним калама аптăраса тăтăм.

— Йăнăшмастăп пулсан, эпĕ сире кăçалхи маневрта Цзинь-Чжоу крепоçĕ патĕнче курнăччĕ пулас, — сăмах хушрăм, чĕмсĕрлĕхе ирттерес шутпа. — Аякран кăна курсаттăм.

— А-а, — терĕ капитан кулса, — астăватăп... Хуань-Дань кĕперĕ патĕнче! Манассăм çук... Мана ун чухне генерал пĕтĕм дивизи офицерĕсем умĕнче хăтăрса илчĕ.

— Анчах та эсир çав генералах кайран сире хăй приказĕнче мухтанине асăнмастăр-çке? — терĕм эпĕ те кулкаласа.

— Астăватăп, — ирĕксĕртереххĕн каларĕ капитан. — Чимĕр-ха, мĕн эпир стадионра ăшша пиçсе тăратпăр? Тĕл пулнă чух ларсах калаçар-ха, кăмăлăр пулсан, ăтьăр çывăхри ресторана. Чăвашсене курманни нумай пулать. Эсир чăваш иккĕнне пĕлсен, тем пекех хĕпертерĕм, курса калаçас килчĕ.

Эпĕ, футбол çинчен мансах, унпа кайма килĕшрĕм. Хăйпе калаçма та кăмăллă, анчах пуринчен ытла мана çак офицерăн, Квантун çурутравĕ çинчи паллă гвардеецсенчен пĕрин, тĕлĕнмелле сăнарне, унăн чун-чĕрине, шухăш-туйăмĕсене çывăхрах пĕлес килчĕ.

Эпир, стадионран тухса, хулари паллă Мацуба ресторанне кайрăмăр. Çул майăн Громов мана Дайрен хули çинчен эпĕ пĕлменнине нумай пĕлтерчĕ. Çак хула никĕсне те, Порт-Артурпа пĕрлех, вырăс салтакĕсем пуçласа хывнă иккен, анчах 1905 çултанпа кунта самурайсем хуçа пулса пурăннă.

— Акă каллех, хĕрĕх çул иртсен, эпир, Россия салтакĕсем, хамăр аттесем тунă хула урамĕсемпе утатпăр... Ман атте те тахçан ĕлĕк кунта пулнă. Тен, çак çурт никĕсне те вăл хывнă пулĕ, — терĕ Громов, пĕр капăр çурт çине кăтартса.

Эпир пасар вырăнĕ урлă каçрăмăр та, Чурин магазинĕсем умĕпе иртсе, ресторана çул тытрăмăр. Урампă пынă чух хирĕç пулнă салтаксемпе матроссем пире чыс парса иртеççĕ; çуртсем умĕнче шавлакан китаецсемпе мирлĕ японецсем те, эпир çывхарнине курсан, шăпланса, пирĕн çине пăха-пăха илеççĕ. Паллах ĕнтĕ, вĕсем капитан çине тĕлĕнсе пăхаççĕ. Анчах мĕн тĕлĕнтерет-ши вĕсене: унăн кăкăрĕ тулли орденĕсемпе медалĕсем-ши е чуна çӳçентерекен сăнĕ — пĕлместĕп...

Ресторанăн пысăк залĕ куç-пуç алчăрамалла йăлтăртатса ларать: унăн стенисем те, маччи те, тăватшар кĕтеслĕ çӳллĕ колоннисем те — йăлт тĕкĕртен; çав тĕкĕрсенче пĕр çын та вуннăн курăнать. Пальмăсем айĕнче — çаврака сĕтелсем, вĕсем тавра тĕлĕнтермĕш тумлă самăр çынсем, çурма çарамас ырханкка майрасем пирус мăкăрлантарса лараççĕ, улăм пĕрчи пек çинçе те вăрăм кĕпçе витĕр эрех ĕмеççĕ. Анлă сцена çинче джаз-оркестр темле фокстрот калать — çав кĕвĕре кушак сасси те, лаша кĕçĕнни те, автан авăтни те пур: хĕрĕнкĕ мăшăрсем нĕрсĕр хуçкаланса ташлаççĕ... Вĕсем — китаецсем мар, американецсемпе пĕрле килнĕскерсем... Квантун çарне аркатнипех капитализм шăрши пĕтмест иккен-ха...

Вырăс хĕрарăмĕ евĕрлĕ тумланнă çамрăк яппун хĕрĕ пире хĕпĕртенçи пулса йышăнчĕ, пĕчĕк тирпейлĕ пӳлĕме ертсе кĕчĕ те, пĕр кĕттермесĕр, пирĕн ума апат-çимĕç тата Харбин эрехне лартса пачĕ.

— Вырăс эрехĕ ку, рузги горики, — терĕ вăл, вырăс сăмахĕсене яппунла хуçкаласа. — Эпĕ пĕлетĕп, вырăссем йăваш эрех юратмаççĕ... Рузги горики... зверобой... самогонка... Халех сăра илсе килетĕп.

— Куратăр-и, мĕнле хыпкаланса çӳрет вăл, — терĕ кăпитан, официантка пӳлĕмрен тухсан. — Епле вĕсем пирĕннисене юрама тăрăшаççĕ! Вунă уйăх хушшинче вырăсла калаçма вĕренчĕç, тумланасса та вырăсла тумланса çӳре пуçларĕç. Анчах пире «Рузги горикипе» илĕртеймĕр: сирĕн пеккисене кăна мар курнă эпир çак тăватă çул хушшинче...

Официантка кĕрсен, капитан калаçма пăрахрĕ. Яппун хĕрĕ унпа тем çинчен ирĕлсе кайсах пуплеме тытăнчĕ. Вăл яппунла калаçнăран эпĕ нимĕн те ăнланаймарăм, Громов яппунла калаçнине итлесе, эпĕ тĕлĕнсе кăна лартăм.

Официантка темиçе хут «мадам» тесен, капитан аллинчи черккене лартрĕ те, çирĕп сасăпа:

— Арригато, муссуме, — терĕ сасартăк, ун çине тинкерсе пăхса.

Лешĕ пӳлĕмрен васкаса тухрĕ.

— Эсир яппунла та пĕлетĕр иккен? — терĕм эпĕ, нимĕн калама аптăраса.

Громов темшĕн питĕ тарăхрĕ, пĕр хушă чĕнмесĕр ларчĕ, унтан кулса ячĕ:

— Вăт айван! Официантка пирки калатăп-ха. Кам вырăнне хурать вăл? Леш залрисем вырăнне-и? Эпĕ — совет офицерĕ!..

Кăшт тăхтасан хушса хучĕ:

— А, яппунла тетĕн-н? Кăшт-кашт чухлакалатăп, ав, майĕ-шывĕ килсех çитмест те, çапах перкелешетĕп. Словарьсем тăрăх вĕренкелерĕм... Кирлĕ пулĕ терĕм... Эпĕ — танкист, мана пĕрре кăна мар тăшман тылне тухма лекнĕ.

Мухтавлă танкист хăнĕн пурнăçĕпе ĕçĕсем çинчен каласа парĕ тесеттĕм, анчах вăл хăй çинчен калаçма юратмасть иккен.

Эпир вара хамăр çуралнă çĕршыв çинчен сăмах пуçартăмăр.

Тăван çĕршывран аякра пурăнакан салтаксен йăли кирек хăçан та çапла вăл: пĕр енчи çынсем тĕл пулсан, яланах хăйсен çĕршывĕ çинчен юратса асăнаççĕ. Çичĕ ют хушшннче пурăннă чух тăван халăха нихçанхинчен те хытăрах юрататăн.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн