Электронлă вулавăш

1.

Деканат алăкĕ уçăлчĕ те унтан савăк пит-куçлă хĕр вирхĕнсе тухрĕ.

– ăçта ячĕç, Анисимова. Хăш района? – тапăнчĕç алăк умĕнче кĕпĕрленнисем.

– Турра шĕкĕр, хуланах хăварчĕç.

– Везет вĕт çынсене…

– Телейĕ урапа çинчех çав…

– Хула кулачĕ çинипех телейлĕ пулаймĕç-ха! – ку Петров пулчĕ. Вăл хăйсен тăван районĕнчи пĕр-пĕр шкула кайма пĕрремĕш курсранах ĕмĕтленетчĕ. – Саша, эсĕ те хула пăсари пуласшăнччĕ пулас?

Лешĕ чĕнмерĕ. Куçлăхне лайăхрах вырнаçтаранçи тата куланçи çеç турĕ. Вăл хытах пăлханать пулмалла. Ара, пурнăç юхăмне хăш çулпа чуптарасси ытларах çак алăк хыçĕнчи комисси членĕсен сăмахĕнчен килет-çке. Тата пĕлмен-туман пĕр тĕттĕм яла камăнах каяс килтĕр-ши? Мĕн, Юра Петров яла каясшăн хыпса çунать тетĕр-и? Темле çав. Хăйсен районĕнче ăна пĕр-пĕр ăшă вырăн параççех ĕнтĕ. Ку паллă. Анисимова вара… Ку хĕр-студенткăна Саша Григорьев питĕ лайăх пĕлет. Унăн идеалĕ – «хула пурнăçĕ»: танци, пляж, театр Унăн идеалĕ – «хула пурнăçĕ»: танци, пляж, театр тата пӳлĕмри çурта çутинчи хĕрӳллĕ те вĕри пăшăлтатусем… Паллах, хула пурнăçĕ Анисимова курăмĕнчен çĕршер хут пуянрах та илемлĕрех. Кунта наукăпа культура учрежденийĕсем те чылай. Енчен те Сашăна тĕпчев институтне ярсассăн хирĕçлемĕччĕ ĕнтĕ вăл. Тата кăштах тарăнлатăччĕ, аслăлатăччĕ те диплом ĕçĕнчи шухăшсене – кандидат диссертацийĕ хатĕр те. Яла кай-ха, мĕн пĕлнине те манса кайăн.

Асамлăн курăнан алăк каллех уçăлчĕ. Ик куç тулли куççульпе тухрĕ унтан ĕнерхи студентка. Тухрĕ те, никам çине çаврăнса пăхмасăр, нăшăклатса, коридор вĕçнелле чупрĕ.

– Лида, – хĕре Григорьев хуса çитрĕ. – Ямарĕç-и? Йĕрекенни хăйĕн умĕнче каччă тăнине аса илчĕ пулмалла, чĕрине хытарчĕ-ши е вăхăтлăх тӳсрĕ – Саша енне çаврăнчĕ те: «Ямарĕç. Сан валли хăварчĕç вăл вырăна» – тесе сиввĕн йĕплесе хучĕ.

Лидăпа Саша иккĕмĕш курсранах юлташлă. Хĕрпе каччă юлташлă пулнине пурте ĕненсех каймастчĕç ĕнтĕ, пĕр-пĕрне юратаççĕ пулĕ тесе шутлатчĕç. Анчах та юлташлăх аплах тарăна кĕменччĕ вĕсен, тен, юлташ тени савнинчен те хаклăрах мар-ши? Çакăн çинчен Саша пĕрре çеç мар шутланă, тепĕр чухне хĕр-юлташĕнчен пăрăнма та шут тытнăччĕ – каллех ун енне туртăннă.

Каччă хĕр-юлташĕн сăмахĕсене йывăра илчĕ. Кӳренмелле ĕнтĕ. Иккĕшĕ те хулана юлма ĕмĕтленнĕччĕ. Халĕ, ак, уяр аçа çапнă пек улшăну – Лидăна яла янă. Анчах та уншăн Саша айăплă мар-çке, пушă вĕçĕ вара ăна пырса тиврĕ. Пĕр шутласан, каччă яла кайма та хирĕç мар. Тепĕр тесен, мĕнрен япăх-ха ял пурнăçĕ, хăй те унтах çуралса çитĕннĕ-çке! Хăйĕн савнийĕпе çеç пĕрле пултăр. Ытах та виçĕ çула чăтма пулатех ĕнтĕ.

Саша пуçĕнче çĕнĕ плансем çуралчĕç. Яла тăк яла пултăр, пурте кандидат пулаймĕç. Ялти интеллигенци те кирлĕ çынах. Чи хакли çывăх юлташ çумра пулать. Ытти вара ерипен майлашĕ.

Каччă хăйне чĕннипе тăна кĕчĕ. Распределение кĕме унăн черечĕ çитнĕ иккен.

– Лида, сана хăш района ячĕç, часрах кала, – хыпаланса ӳкрĕ йĕкĕт. Вăл коридорăн шавлă вĕçĕнчен лешĕн хуравне илтнĕ-илтмен вăркăнчĕ, деканат алăкĕ умĕнче вара сасартăках чарăнса тăчĕ.

– Мĕн тумалла-ши, – вĕлтлетрĕ шухăш хыççăн шухăш. – Тĕпчев институтне юлма сĕнсен? Ялах каймалла пуль, Лидăпа пĕр шкула. Наука, кандидат диссертацийĕ епле?

– Григорьев, кĕрĕр!

Ыранхи учитель-и е наука сотрудникĕ - çак самантра паллă мар, анчах та паянлăха ăна деканат алăкĕ умĕнче яланах чĕтрекен студент тейĕпĕр, куçлăхне лайăхрах вырнаçтарчĕ те хăюсăррăн, сассăр-мĕнсĕр распределение кĕрсе çухалчĕ.

Коридортисем кĕтсе ывăнчĕç, Григорьев çаплах тухмарĕ-ха. Ытларах пăлханаканĕсем уткаланçи тăваççĕ, теприсем – вĕсем çĕнĕ хыпарсене яланах чи малтан пĕлекенччĕ, чылай чухне вара улăм пĕрчирен капан тума юрататчĕç – çивчĕ хăлхисене алăк çумнерех тытнă, çăра шăтăкĕнчен харăсах темиçен пăхма хăтланаççĕ.

Лида та кунтах. Вăл йĕме чарăннă ĕнтĕ. Сашăшăн çеç пăшăрханать. Паллах, каччăна аплах кӳрентерме кирлĕ марччĕ. Темех мар-çке тата. Тепĕр тесен, хĕрсен хăйсене кăштах çӳлерех тытни пăсăк япалах мар-çке. ăçта ярĕç-ши Сашăна? ăна профессорсем те ытларах кăмăллатчĕç пулмалла. Енчен те ăна тĕпчев институтне кайма сĕнсен? Паллах, килĕшмелле çеç. Лидă-и? Унăн халех качча тухмалла. Анчах та кама? Сашăна-и? Вĕсем юлташсем-çке. Тепĕр тесен юлташлăх юратупа ылмашма пултараймĕ-ши? Çук пуль çав. Саша Лидăшăн чура-юлташ çеç. Вĕреннĕ чухне пулăшакан кирлех-çке. Халĕ вара… Лидăн тепĕр каччă та пур-çке, хула йĕкĕчех. Анчах та… аслă пĕлӳсĕр упăшка илĕртмест ăна. Тĕрĕсех ĕнтĕ, тĕнче курăмĕсем те пĕрешкел мар, кăсăкланăвĕсем те… Тен, Сашăпах пĕрлешме май килет? Вăл тĕпчев институтне юлĕ. Халех хут куçарттарĕç те ĕçĕ те пĕтнĕ. Мĕнле калаççĕ-ха, йĕппи ăçта – çиппи çавăнта, теççĕ-и? Пурăнма малтанлăха Лида ашшĕ-амăшĕ патĕнче пурăнĕç. Пĕртен пĕр хĕр, Саша килĕшсессĕн, унта яланлăха юлма та пулĕ. Çакна мĕншĕн маларах шутласа илеймерĕ-ши вăл? Каччи чухлайĕ-ши тата? Таçта патриот пулса ан кайтăр. Вара пĕтрĕ, пĕтĕмпех. Хула хĕрĕсенчен ял пурнăçне кăмăллаканнисем, хăйсен ирĕкĕпех пĕр-пĕр «упа шăтăкне» кайма килĕшекенĕсем пур-ши? Пулсассăн та Лида вĕсен шутне кĕрес çук.

Çапла шухăшсем пăтранчĕç хĕр пуçĕнче. Вăл йĕкĕт-юлташĕ тухасса чăтăмсăррăн кĕтрĕ.

– Эпĕ Лида Ижендеевăпа пĕр района каятăп, – таçтан хăюлăх çитерчĕ Григорьев комисси членĕсен умĕнче. Вăл яланах çаплаччĕ. Экзамена кĕриччен пăлханатчĕ, кулянатчĕ, алăкран кĕрсе билет туртсассăнах лăпланатчĕ вара.

Хăйне халĕ те çирĕп тытрĕ вăл.

– Сана эпир тĕпчев институтне хăварасшăнччĕ, хăвăн та кăмăлу пурччĕ мар-и çак? – профессор – вăл Сашăн чи юратнă вĕрентекенĕ – тĕлĕннипе куçлăхне хыврĕ те ĕнерхи студент çине тимлесех тĕсерĕ.

– Тĕрĕсех тăвать, – ку декан сасси пулчĕ. – пурнăçне пусман аялти картĕнчен пуçламалла, ун чухне çӳлелле çирĕппĕн улăхăн.

– Çапла. Пуçра пулсан тĕпчев институтне кирек хăш вăхăтра та илĕç. Хĕрнĕ хурçă шăварса пиçĕхтермесен ачаш пулать.

– Тăхтăр-ха, юлташсем, – профессор, хăйĕн чи лайăх вĕренекенне наука çулĕ çине тăратма ĕмĕтленнĕскер, тĕлĕннинчен ытла пăлханса кайрĕ, – хĕрнĕ чухне шăвармаллине пĕлсе çине тăратăп та эпĕ. Наука лаççинчен хăпсассăн шăварăнмасăрах сивĕнсе ларĕ вăл. Тепĕр тесен, Григорьев пекки… – профессор темĕнле вăйлă танлаштару шырарĕ курăнать, анчах та хăйĕн юратнă студенчĕ çине пăхса тăчĕ-тăчĕ те сасартăк аллине сулса кулса ячĕ: – Çапла пуласса пĕлсех тăнă эпĕ, Саша, – юлашкинчен вăл хăйĕн вĕренекенне алă пачĕ:

– Ну, чипер çул пултăр. Наукăран ан пис. Санăн тур пани пур. Ан ман çакна. Хăвăншăн мар, тăван халăхшăн ан ман.

Григорьев ялти шкула каять тени группăна тĕлĕнтермеллипех тĕлĕнтерчĕ. Пуринчен ытла Лидăшăн кĕтмен-çĕртен пулчĕ ку. Унăн хăмăр куçĕ каллех шывланчĕ, хура çӳç пайăрки питне хупларĕ. Вăл эрленсех макăрчĕ, умĕнчи каччăна хыттăн тĕксе ячĕ те урамалла тухса чупрĕ. Саша ăна хуса çитеймесĕрех куçран вĕçертрĕ, нимĕн ăнланмасăр тăрса юлчĕ.

2.

Студентсен общежитийĕ. Чи чухăн та чи ыйăхлă общежити. Акă, коридорпа икĕ каччă пыраççĕ. Вĕсем çамрăк-ха, пĕрремĕш курсра кăна вĕренеççĕ. ăçтан пĕлетĕр тетĕр-и? Ара, аслă курссенчи студентсем ирхине ирех вулав залне кайнине хăçан куртăр? Кусем вара вырсарни кун «ăслăлăх пӳлĕмне» утаççĕ. Апла – кĕçĕн курссем. «Ватăраххисене» шырас пулсассăн пӳлĕмсене кĕрсе утиял айне пăхмалла – тин тупма пултаратăр.

Студентсен общежитийĕ. Чи чухăн та хаваслă общежити. Наука çирĕплетнĕ тăрăх, чĕр чун мĕн чухлĕ выçăрах, çавăн чухлĕ урса тарăхпа тулса пырать. Студентсем ку саккуна пăхăнмаççĕ вара. Вĕсем типнĕ çăкăра шывпа пуçса çисессĕн те савăнăçлă. Тепĕр чухне çапла та пулать. Пĕр-пĕр студент хĕр патĕнчен çур çĕр тĕлне çеç таврăнчĕ пулсассăн пĕтĕм общежитие пăлхатса тухать. Мĕншĕн тетĕр-и? Ара, унăн хырăмĕ выçать-çке, пĕр пӳлĕме кĕрет – нимĕн те çук, теприне кĕрет – пĕр-ик пуç сухан е ыхра тупăнать. Те хăнăхнăран пулĕ-ши – студентсем укçа пулсассăн та мăнтăр пурнăçпа пурăнма юратмаççĕ. Мĕн пытармалли, ашшĕ-амăшĕн юнне ĕмекенĕсем те чылай-ха студентсен хушшинче. Лешĕсем хăйсен пур-çук укçине ярсах тăраççĕ, ачисем вара ресторана та гастронома чупах тăраççĕ. Пăсаççĕ пепкисене ашшĕ-амăшĕсем, ай пăсаççĕ!

Студентсен общежитийĕ. Чи хаваслă общежити. Ытларах сесси вăхăчĕсенче. Лекцине-мĕне хыпаланмалли çук, хăвăнпа хăв хуçа: çывăрас килсен çывăр, вулас килсен утиял айĕнчен тухмасăрах вуласа вырт. Çур кунне пулсассăн вара пĕр-ик кĕнекӳне ил те (пуç айне хурса çывăрма ун чухлĕ те çитет) хĕртĕнме вĕçтер. Пĕр паллă поэт халĕ те пĕр студента асăнать-ха. Лешĕ кĕнекисене пуç айне хурса тĕлĕк куратчĕ, тет. Çав тĕлĕксене каласах пиллĕк паллă илме пултарнинчен тĕлĕнетчĕ паллă сăвăç.

Шӳт-шӳт те, çапах та ĕмĕрте чи аса юлакан вăхăт вăл студент пурнăçех çав. Çакна Саша Григорьев юлашки кунсенче, уйрăлас тенĕ чух тин туйса илчĕ. Тупнă кулянмалли. Умра чăн-чăн пурнăç авăрĕ кĕтет, çакăншăн вара савăнмалла çеç. Çапах та хăрушă, çапла-и, Саша? – «Хăрушшинчен ытла хăнăхнă пурнăçран уйрăлма, хăпма йывăрри пур». Пилĕк çул çумра пулнă юлташсенчен уйрăлма йывăр мар-и? «Мĕн тăвăн, диалектика. Анчах та çывăх юлташпа пĕрле пулатпăр-çке. Эпир йĕппе çиппи пек пулăпăр».

Çиппи тĕвĕленсе, çыхланса ларсан? – Çапах малалла кайăпăр. О-хо-хох, татăлса юлмĕ-ши сан çиппӳ, Сашук, Александр?

– О, наука кандидачĕ ырă тĕлĕк ытамĕнче! – пӳлĕме Юра Петров кĕрсе тăчĕ. – Саламлатăп Саша, манăн ентеш пулнă ятпа.

– Хула пăсари пуласран хăрарăм, – вăл хăйне шухăш вĕренĕ явма чăрмантарнăшăн кӳренчĕ пулмалла, анчах та çакна палăртмарĕ. – Пĕр районта ĕçлĕпĕр эппин.

Мĕн пĕлет-ха Саша çак Петров çинчен? Вăл унпа туслашсах çӳремен. Лешĕ малтанхи курссенче хваттерте пурăнкаларĕ, кайран, общежитие куçсан, урăх хутри пӳлĕме вырнаçрĕ. Лекцисенче те çуммăн ларса курман. Мĕнле çын вăл, Петров? Вăтам пӳллĕ, çаврака та çутă пит-куçлă, тути хупăнма пĕлмен хăюллă каччă. Вăл Сашăна, Саша вара ăна усал туса курман. Çӳренĕ çапла, тĕл пулнă – сывлăх суннă, уйрăлнă – ырă çул.

– Итле-ха, ырă ентешĕм, ман пата пирĕн районсем килнĕ, сана курасшăн.

– Мана-и, – выртакан каччă тĕлĕнсе çĕкленчĕ. – Мана унта кам пĕлет?

– Сан çинчен деканатра ыйтса пĕлнĕ, Лидăпа та курса калаçасшăн, – Петров хыпалантарчĕ. – Васка часрах. Хăвна кĕттерни аван мар.