Электронлă вулавăш

– Александр Алексеевич, эпир сире хальлĕхе нихăш шкула яма та палăртмарăмăр, комсомол райкомĕ ыйтнипе, – заведующи пуçне Трофимов енне сĕлтрĕ.

– Кĕскен каласан, – Трофимов витĕмлĕрех сăмах шырарĕ пулмалла, чарăнса тăчĕ, – ВЛКСМ райкомĕн секретарьне суйлама сĕнесшĕн сана.

Акă ăçта иккен Трофимов общежитине ятарласа пырса кайнин тĕп сăлтавĕ! Ун чухне Григорьев общество ĕçне еплерех хутшăннипе те кăсăкланчĕ вăл, тем шахвăртарах калаçрĕ. Юра Петров çакна пĕлнех ĕнтĕ, каламан вĕт, мур ачи, паян кунччен тытса усранă.

– Парти райкомĕ те килĕшрĕ сан кандидатурупа, йывăрлăхран ан хăра, пулăшĕç, – Трофимов Григорьев çине татăклă сăмах ыйтнăн пăхрĕ. – Ну, чĕре вучахне чĕртме килĕшетĕн-и?

«Хĕрнĕ хурçа шăварса пиçĕхтермелле» – аса илчĕ Саша деканатри калаçăва. – Вăй çитейĕ-ши? Наука кандидачĕ пулма ĕмĕтленнине пӳспе чĕркесе хумах лекĕ-ши? Комсомол вожакĕ, çамрăксен çарне ертсе пыраканĕ – ытла та илĕртӳллĕ. Илĕртни ытла хăратать».

– Саша, сана шутламалăх пĕр сехет паратпăр, слет хыççăн татăклăн пĕлтерĕн. Трофимов ура çине тăчĕ. – Ну, юлташсем, вырнаçар пуль, вăхăт çитрĕ.

Григорьев хăлхине слетра мĕн калаçни пĕри те кĕмерĕ. Ун пуçĕнче шухăш авăрĕ çаврăнчĕ. Епле-ха капла, кĕтмен-туман çĕртен? Мĕн пĕлет-ха вăл ял çамрăкĕн пурнăçĕ çинчен? Район ĕçĕ-хĕлне ăнланать-ши? Унсăрăн çамрăксемпе пĕр чĕлхе тупма пултарĕ-ши? Кам вăл комсомол работникĕ – оратор-и, артист-и, пуçаруçă-и е пурне те пĕр кăшăлпа кăшăлланă, ларма-тăма пĕлмен çын? Мĕншĕн çав вырăна урăххине мар, шăп та шай Григорьевăн лармалла-ха? Ку вăл çара уран вĕри кĕл çине тăни пулмĕ-ши уншăн? Çук, йывăрлăхран хăрама çуралман эпир. Еплерех каланăччĕ-ха Сергей Иванович? – «Амăшĕн хĕвĕнче выртма çуратрăмăр-ши хĕрĕмĕре тенĕччĕ-ши?» – анне хĕвĕнчен тухма хăраса тăмастăп-ши эпĕ? Лида еплерех йышăнать-ши çĕнĕ хыпара, телеграммăна илчĕ-ши? Мĕншĕн сивĕнчĕ-ха вăл юлташĕнчен? Яла кайнăшăн-ши? Тен, вĕсен туслăхĕ вĕреннĕ хушăра çеç пулнă? Пĕрне вĕренӳре пулăшакан кирлĕ, теприне – коллективра. Вĕренӳ вĕçленчĕ те çын кирлĕлĕхе те пĕтрĕ. Вара юлташлăх та арканать. Çапла мар-ши?

Мĕн чухлĕ ыйту сан умăнта, хăçан хуравласа пĕтерĕн-ши вĕсене, Сашук, Александр? – «Халех, пĕр сăмахпа». – Умрине çитмесĕрех тытаймăн-çке? – «Умри хăйĕн енне туртăнма пулăшĕ, çутă тĕллев пулĕ». – Апла пурнăçра ытлашши çĕклем йăтма килĕшетĕн-и? – «Килĕшетĕп».

– Эсĕ çапла тăвасса шаннă эпĕ, – алă тытрĕ Трофимов пулас секретаре. – Халĕ парти райкомĕнче калаçса илĕпĕр те ыранах обкома вĕçтерĕпĕр.

– Шел, вĕрентекенсем ахаль те çитмеççĕ, каллех çаратрăр пире, – çурма шӳтле каларĕ роно заведующийĕ. – ăнăçу сунатăп. Картса хурăр, ӳлĕмрен комсомола пĕр çын та памастăп. Эсир ахаль те кивçене кĕрсе кайрăр. Картса хурăр!

Çĕнĕ хыпара Патриархпа Петров та шăршласа пĕлчĕç, Сашăна саламлама пуçăнчĕç.

– Ну, Лĕксантăр, сакку сарлака та, саваласа ларма ан ман, – тем шахвăртрĕ редакци çынни. – Чи япăххине курасса малтанах кĕтсе тăр.

8.

Григорьев газик кабининче чылайччен ларчĕ, никам та тухмарĕ-ха. Трофимов парти райкомĕ хушнипе яла тухса кайнă терĕç, обкома ун вырăнне иккĕмĕш секретарь пырать тесе пĕлтерчĕç. Лешĕ чылаях кĕттерчĕ. Тепрер сехетрен кабина алăкне пĕр вăтăрсене çывхарнă, тулли те илемлĕ пит-куçлă çын уçса ячĕ.

– Эсир-и Григорьев, – пăшатан куçĕпе пăхса илчĕ вăл хыçалта лараканне. Алă тытмарĕ-тумарĕ те, хăйĕнпе харăсах кĕнĕ шофера тапранма хушрĕ.

Иккĕмĕш секретарь Григорьева килĕшмерĕ. «Хăйне мăн кăмăллăн тытать», – асăрхарĕ вăл çĕнĕ çын çитменлĕхне. – Тен, тивĕçлипех пулĕ? Ара, Григорьев, унпа танлаштарсан, кам-ха? Аслă пĕлӳпе мухтанаймăн, лешĕн вара, çулланма ĕлкĕрнĕскерĕн, пурнăç çăлĕнчи шыва унран пĕр ирĕм те пулсан ытларах ĕçсе курнă ĕнтĕ.

– Района пĕлетĕр-и, – умĕнче лараканни хыçалалла çаврăнчĕ.

Мĕн калăн, турă кӳрентермен ку çынна. Кĕлетки те пăланăнни пек – пуçа каялла ывăтса çулсăр-мĕнсĕр çĕмĕрттерсе пымаллискер. Куçĕ вара кĕрхи хăмла пек – симĕсси те пур та – ытла хаяр та чашкăрса тăрать. Вĕри çын пекех туйăнмасть, анчах та сĕмсĕрлĕхĕ çителĕклех пулма кирлĕ.

Саша пуçне сĕлтрĕ. Ку хутĕнче вăл калаçăва хăй хутшăнмарĕ. Кăмăлĕ пăсăлчĕ унăн. Тепĕр тесен, çынна çийĕнчех пĕлме çук-ха. Тен, малтанласа çеç çапларах-ши? Пурнăçра яланах çапла-çке: хăвна сиввĕнрех пăхнине сиссессĕн ху та çавăнпах хуравлатăн, айван пулса юлас килменшĕнех. Акă, виçĕм кун та çаплах пулнăччĕ. Саша ун чухне район центрне çитме тесе автостанцие кĕчĕ. Халăх çăвăр янăн сĕрлет. Тăчĕ черете – тарăхса-йӳçсе хăпарчĕ. Çамрăк арсем касса умне черетсĕрех сĕкĕнеççĕ, тĕртеççĕ, черетрисене хăратма пăхаççĕ.

– Фраер, мĕн кирлĕ сана? – вăкăрăн пăхса илчĕ пĕри, черетсĕр кĕрекенсене каялла туртакан Григорьева, анчах та хытă шавламарĕ.

– Совĕçе йăлтах çухатнă. Ак вĕсем хальхи çамрăксем! – çунтарса илме хăтланчĕ черетри пĕр хĕрарăм.

Григорьев касса умне талпăнакана хулĕнчен хытах туртрĕ.

– Кăларса яр ăна, намăссăра!

– Сысна пек хирĕнет тата!

Лешĕ хăлхана та чикмерĕ, билетне илсе тухрĕ-тухрех. Тухрĕ те Григорьева пĕсехинчен ярса илчĕ:

– Пошли выйдем. Дело еç!

– Ах, намăссăр! Алне çĕклеме пăхать!

Тарăхпа авăрланă сăмахсем пырса тиврĕç-ши е шик куклентерчĕ – çăвăр автан пек сикни вăрăм çӳçне лапсăр! силлерĕ те хăпса утрĕ.

Шухăш сукмакĕ каялла таврăнчĕ. Авдеев (иккĕмĕш секретарĕн хушаматне Саша паян райкомра илтрĕ) хăйĕнпе пĕрле ĕçлекене хăй суйлама пултарайманран тарăхнă ĕнтĕ. Паллах, Трофимовпа Авдеевăн тути-маси пĕр пулас çук. акă халь те Авдеев секретарь пулас çынпа çавна пулах сиввĕн калаçрĕ. Ку вăл: «Кам эсĕ, манпа юнашар ĕçлеме килнĕскер, кам чĕннĕ сана» – тенине пĕлтерчĕ. Мĕнех, кам пулнине кăтартех Григорьев. Сăмаха пушăлла çапса мар, ĕçпе çирĕплетекенччĕ. «Сакки сарлака та, саваласа ларма ан ман» – çаврăнчĕç шуйттан ункинчи пек сăмахсем, вĕсене ĕнер Патриарх каланăччĕ. «Хирĕçӳсĕр вĕçне-хĕрне тухайăпăр-ши?» – Авдеевăн яка ĕнсине сăнанă майăн шутларĕ çĕнĕ çын.

Çăмăл машина аслă çул çине тухрĕ те качака пек сиккелеме пăрахрĕ. Шофер радиоприемник чĕртрĕ, лешĕнчен çепĕç нотăсем юхса тухрĕç, лараканĕсене сăпкалама пикенчĕç. Кĕçех Авдеев пуçĕ ланклатма пуçларĕ, шăнăр çулне татса янăн силленсе пычĕ. Малтан Григорьев та тĕлĕрме шутланăччĕ, анчах та пуçри шухăшсем çунат айне ниепле те ларасшăн пулмарĕç, амăшне çухатнăн вĕçсĕр шимплетрĕç.

Авдеев комсомол райкомĕн пĕрремĕш секретарĕ пулать, Григорьев – иккĕмĕшĕ. Обком çирĕплетсен, пленум хирĕçех пулмĕ. Парти райкомĕпе те килĕшрĕç темелле. Виççĕмĕш секретарĕ кăштах лăпланчĕ-ха, анчах пĕрремĕшĕн сăмахĕ татăклă пулни ĕçе татса пачĕ. «Çамрăк пулни çитменлĕх мар вăл, иксĕлми вăй пурри çинчен çеç калать», – терĕ те, алă тытсах уйрăлчĕ.

Комсомол райкомĕн иккĕмĕш секретарĕ. Ай-хай йывăр çăк. Тĕрĕссипе каласан, пĕрремĕш секретарĕ вăхăтне тĕрлĕ канашлусемпе бюросене кайсах ирттерет ĕнтĕ, турти вара иккĕмĕш секретарĕн хăмăтĕнчен кӳлĕнет. Мĕнле калаççĕ-ха, пысăк ĕçри пуçлăха пулăшаканĕ пуличчен пĕчĕк ĕçри пуçлăх пул тетчĕç-ши? Григорьев çан-çурăмĕ сăрласа кайрĕ. Хăрани-шикленни пулчĕ-ши ку е урăххи? Хăнăхман ĕç унăн ытамне кĕрейменнĕн туйăнать.

Обкомри калаçу-паллашу чылая пымарĕ. Пропаганда пайĕнче çеç тытăнса тăма лекрĕ. Пай пуçлăхĕ çĕнĕ секретаре хальхаççăн тумалли ĕçсемпе паллаштарчĕ. Вăл каланă тăрăх, чи малтан çамрăксен хаçатне çырăнтарассинчен пуçăнмалла иккен. Тата çав вăхăтрах комсомолăн политвĕренӳ кружокĕсемпе теори семинарĕсене йĕркелесе чăмăртама та манмалла мар.

– Хăнăхатăн, чи кирли – хĕрӳлĕх. Çав ан сивĕнтĕр, – ăсатнă май лăплантарчĕ пай заведующийĕ, Григорьева çурăмĕнчен лăпкăн çупăрласа.

Тĕп хула хыçа юлчĕ. Киле май Авдеев та савăнăçлăрах иккен. Вăл хăнана кĕрсе тухма ĕлкĕрнĕ курăнать. Хĕвел пĕлĕтсем хыçне пытанни те унăн питне сулхăнлатмарĕ, вăл савăнăçлă кĕвĕ ĕнĕрлеме пуçăнчĕ.

Паçăр тӳпере кăтра пĕлĕтсем çуталатчĕç, куç кĕски умĕнчи пек тирпейленетчĕç. Çухалчĕç. Вĕсен вырăнне лутра пĕлĕтсем шуса тухрĕç, çĕр çуммипех ярăнса килчĕç. Çумăр чашлаттарса ячĕ. Çăмăл машинăн умĕнчи кантăкне «шăлаканĕсем» çулăкĕсене ун-кун авăсма пуçăнчĕç.

Тĕп хула хыçа юлчĕ. Григорьевăн иртни, терчĕ-савăнăçĕ – пурте хыçа, çав хулана юлчĕ. Вăл унта темле тăван япалана пăрахса хăварчĕ. Анчах умра татах та çĕнни, çывăхланмалли-хăнăхмалли кĕтет, çавă шанчăк – тĕтреллĕ пулсан та, çав-çавах шанчăк – çуратать. «Лидăсем патне те кĕрсе тухаймарăм – шутласа илчĕ çĕнĕ секретарь. Тĕрĕссипе каласан, вăхăчĕ те пулмарĕ. Обкомран тухнă çĕре Авдеев килсе ларма та ĕлкĕрнĕ, тăхтăр-ха теме аванах мар пек туйăнчĕ. Телеграмма илчĕ-ши Лида? Тен, хальччен района та çитнĕ пулĕ? Çĕнĕ хыпар пĕлсен тĕлĕнмеллипех тĕлĕнет ĕнтĕ. Григорьев – комсомол райкомĕн секретарĕ. О-хо-хой!»

Çумăр чĕресрен тăкрĕ. Газик малаллах васкарĕ. Умри çул питех те çумăрлă …

9.

Григорьев çак кунсене райкомрах ирттерчĕ: Авдеевран папкăсемпе кирлĕ хутсем йышăнчĕ, райком аппаратĕнче ĕçлекенсемпе çывăхрах паллашрĕ. Çĕнĕ çын çĕнĕ вырăна ерипен хăнăхса пыра пуçларĕ те ĕнтĕ. Паллах, вырăна çеç-ха, ĕçне мар. Акă иккĕмĕш секретарь сĕтелĕ. Мĕн тĕрлĕ папкă-тавраш выртмасть пулĕ унта! Енчен те çав папкăсенче тума палăртнă ĕçсене пурне те йĕркеллĕ пурнăçласа пырас пулсассăн – ах турă – пыршă çурăлса каймалла. Чылайăшĕ отчет валли ячĕшĕн тунăскерсем иккен. Акă, планта палăртнă тăрăх, ĕнер сĕтел-пукан фабрикинче «Çамрăк рабочи» ятлă каç ирттермеллеччĕ, паян вара районти культура çуртĕнче «Ылтăн кĕр» ятлă тематикăлла каç ирттерме палăртнă. Пĕри те пурнăçланмарĕ. Кам айăпне пула-ши? Комсомол райкомĕ вырăнти организацисенчен ыйтать, лешĕсем тĕрлĕрен сăлтав шыраса тупаççĕ. Е вĕсен хатĕр сценари çук, е тата урăххи чăрмантарать – пĕр сăмахпа каласан, пĕр-пĕрин çине йăвантарма тăрăшаççĕ.

Григорьев хăй çĕнĕ ĕçе кӳлĕнме килĕшнишĕн ӳкĕнсе те илчĕ. Ытла та анлă ытам кирлĕ кунта, кут айне вут хунăн çӳремелле, унсăрăн, пӳлĕмре çеç ларнипе нимĕн те тухмĕ. Ку енчен шкултах лайăх. Уроксем вĕçленеççĕ те – эсĕ ирĕклĕ. Санăн ĕçӳ сехетпе шутланать. Кунта апла мар иккен. Каласа панă тăрăх, тепĕр чухне эрни-эрнипе ялсенче пурăнма лекет. Çакă та темех марччĕ-ха. Пĕччен туять хăйне çĕнĕ секретарь. Акă, ĕçлеме пуçлани виçĕ кун çитрĕ ĕнтĕ, анчах никампа та çывăхланаймарĕ-ха. Мĕнле çын вăл Авдеев? Кам вăл организацилле пай заведующийĕ Федоров? Мĕнле çынсем вĕсем? Саша халĕ Патриарха çеç вĕсенчен лайăхрах пĕлет. Пĕлнинчен ытла туять пулĕ. Лешĕ ытла та уçă, шухăшне ăшра хĕртсе тăмасть, ывăçласа куçран сапать.