Электронлă вулавăш

Хĕвел пайăркисем çулçăсем хушшипе чĕлкĕмленсе кĕреççĕ те çипленсе-хĕлĕхленсе чӳхенеççĕ, пĕтĕм йывăçа яваланса каркаланаççĕ. Çил вĕрсе килет те, йывăç тăррисем хумханнă май вĕсем хушшине карăннă, ахаль чух çивĕч куçа та курăнман хурçă хĕлĕх пек эрешмен çипписем, мĕлке çинчен самантлăха тухса, йăлтăртатса илеççĕ, вара каллех пытанаççĕ.

Такам ятран чĕнсе кăшкăрчĕ.

Саня, пĕчĕк çырма урлă каçсан, пысăк çĕмĕрт кутĕнче ăшăрханипе хĕрелсех кайнă Сухви тăнине курчĕ те ун патнелле утрĕ.

— Акă пĕрлĕхен çи-ха, Сухви…

Хĕр ним сăмахсăрах каччă аллинчен темиçе сапака пĕрлĕхен илчĕ. Вĕсем пĕр хушă шăпăртах тăчĕç. Вĕри хулпа хул перĕнчĕ. Йăпăрка пурçăн йывăррăн йăшăртатса илчĕ.

— Ывăнмарăн-и?..

Хĕр, аллинчи пĕрлĕхенĕсене суйлакаланă май, пуçне сулларĕ.

Пĕр-икĕ самант каллех шăп тăчĕç. Унтан сисмесĕрех алăсем пĕрлешрĕç. Тепĕр самантран каччă хĕре хăй умне туртрĕ.

— Кан, ан тив, — терĕ Сухви шăппăн. Хăй вырăнтан та хускалмарĕ, çав-çавах пĕрлĕхен пĕрчисене хускаткаласа, пуçне чиксе тăчĕ.

Таçта улаппа уларĕ. Пĕр пĕчĕк кайăк тилĕр-р тесе вĕçсе иртрĕ.

Умри йывăç тĕмисем айĕнче шур чечеклĕ кĕпçесем, типсе саралнă, хур шăлĕ пек шăллă-шăллă çулçăллă сухăр вĕлтренсем сулланса лараççĕ. Аялта кутăн шăнкрав пек кăвак чечек, куршанак пуçлă туна, симĕс хутаç ăшне вырнаçнă мăкăнь пуçĕ пек курăк чăлханса ӳкнĕ. Çĕр çумне типсе хăмăрланнă имшеркке тăхран пуçĕсем лăпчăннă.

Пĕр кана çаплах иртрĕ.

Каллех кайăксем юрларĕç… Тĕрлĕ-тĕрлĕ кайăксем…

Сылтăмри шĕшкĕлĕхрен икĕ сасă — те пĕр-пĕрне чĕнсе, те такамран хăраса — канăçсăррăн вĕт-вĕт-вĕт тесе илчĕç. Сулахайран юманпăран кайăк пĕрре çирĕппĕн шăтă-ăр! шатă-ăр! тутарчĕ. Çывăхарах тепри вăйлă иксӳ тапăннă çын пек çинçе сасăпа и-июк! и-июк! теме тытăнчĕ.

Каччăпа хĕр çаплах ним чĕнмесĕр çума-çумăн тăчĕç.

 

5

Хĕвел ĕнтĕ каçа сулăнчĕ. Çур тӳпе — хĕвел енчи — çутă сенкер, тепĕр çурри — ешĕл шенкер чулĕ тĕслĕ курăна пуçларĕç.

— Сухви, — терĕ Саня сасартăк. — Эпĕ сана Сурăм пуххинче вăрлас пулсан… Мĕн калăттăн-ши?..

Саня ку сăмах çинче хăй те хĕрелсе кайрĕ. Хĕр, карт туртăнса, Саня çумĕнчен пăрăнчĕ.

— Эсĕ шӳт тăватăн, — терĕ вăл, кăшт кайсан. — Сан хуларах темĕн чухлĕ пулĕ.

— Сухви!.. Ĕненетĕн-и?.. Çук.

— Ан тун, — терĕ хĕр. Вăл Саня енне кӳренчĕклĕн çурăмĕпе çаврăнса тăчĕ.

— Сухви!..

— Эсĕ кулатăп манран. Эсĕ пысăк çын. Ман хам пек тепĕр ухмаха çеç тупмалла…

— Сухви, мĕн калаçатăн эсĕ?

— Ку ним те мар тесшĕн-и? Çук. Ан пупле кун пирки: пĕлетĕп. Эпĕ тата качча кайма шутламан та. Каймастăп та нихçан та…

— Нихçан та-и?

Хĕр каллех пуçне чиксе тăчĕ, таçта çĕрелле пăхрĕ.

— Ну, халех мар. Халь ман çи-пуç çук.

— Хăçан пулать вăл? Сухви! Çире пур, урăх мĕн кирлĕ сана? Пурăнсан пулать, пĕрле тума çăмăлтарах та пулĕ. Сухви, кала, пыратăн-и?

— Кур! Чĕппи те пур! — терĕ Сухви сасартăк, вутă шаршанĕ хушшине улаххăн йăва çавăрнă пилеш кайăкĕн йăви умĕнче чарăнса. — Шел мĕскĕне…

Саня нимĕн те чĕнмерĕ, таçта аяккалла пăхса тăчĕ. Сухви кайăк чĕппипе тем аппаланчĕ. Унтан сĕрĕмленекен вăрман тăрринелле хĕвеле хирĕç ал айĕн пăхрĕ те шартах сикрĕ.

— Ай!.. Ман киле каймалла! Хĕр сукмак çинелле вĕçтерчĕ.

Пĕчĕк тăвайккинчен хăпарнă чухне Саня ăна алран тытрĕ. Хĕр турткалашмарĕ. Вĕсем каллех паçăр килнĕ сĕлĕ ани урлă выртакан сукмакпа утрĕç. Хĕвел анса та ларчĕ. Шăмшака кăштах каçхи сулхăн çӳçентерчĕ. Улăхра таçта текерлĕк кăвиклетрĕ. Сурăм шывĕ çинчен çăра тĕтре йăсăрланса хăпарчĕ.

Вĕсем паçăрхи çулпах Сухвисен тĕкме карти урлă каçса пахчана кĕчĕç. Кăтра çӳçлĕ кишĕр ани çумĕпе иртрĕç.

Улма пахчине çитсен, Сухви сасартăк Саньăна çаннинчен тытса чарчĕ:

— Тăхта-ха кăштах…

Хĕр паçăр Саня чарăннă çамрăк улмуççи патне чупса кайрĕ…

Сухви пĕр самант тытăнса тăчĕ. Пĕрре хурлăн улмуççин икĕ кĕрен улми çине, унтан каллех, шиклĕн куç харшисене пĕрсе, Саня çине çаврăнса пăхрĕ, юлашкинчен сăн-питне кăмăллăн çемçетрĕ те татăклăнах улмуççи енне çаврăнса тăчĕ.

Саня хĕрĕн алли епле чĕтренсе улма патнелле çывхарнине, улми епле чуна ыраттармалла çатлатса татăлнине курмарĕ-илтмерĕ.

Хĕр пăчăр хĕрлĕ пысăк панулмине ним сăмахсăрах Саня еннелле тăсрĕ.

— Атя ларар, — терĕ хĕр.

Вĕсем çамрăк ăвăссем хушшинчи уçă вучах умне, çĕре ӳпĕнтерсе хунă кĕпе вăлашки çине, ларчĕç.

Саня шывакрах сĕтеклĕ панулмине ним чĕнмесĕрех çирĕ, хĕр хăйĕнне çав-çавах аллинче тытса ларчĕ. Кӳршĕ ял урамĕнчи репродуктортан каскăн çил тĕл-тĕл тулашакан, тĕл-тĕл тем ирĕлнĕ пек шăранса тăракан çемĕллĕ темĕнле кĕвве вĕçтерсе килсен, Саня сасартăк сывлама чарăнса тăнла пуçларĕ.

— Çав кĕвве кам çырнă, пĕлетĕн-и? — ыйтрĕ вăл самантран.

Хĕр сасартăк чĕтренсе çӳçенчĕ те каччă çине ăнланма çук асаплăн куç ывăтса илчĕ.

Саня куна асăрхамарĕ. Вăл панулмирен темĕнле майпа хăй аллинех тăрса юлнă йăпăлкка вăрра хыпаласа ларчĕ, ăна вăл икĕ пӳрне вĕçĕпе хĕстерсе тытрĕ те — пусрĕ, панулми вăрри, сиксе тухса кайса, хĕре питĕнчен тиврĕ. Саня хаваслăн кулса ячĕ.

— Сухви! — терĕ вăл, ăна аллинчен тытса. — Сухви… Пыратăн-и?.. Кала татăклă!..

Сухви туртăнчĕ те сиксе тăчĕ. Сулахай аллине пуç урлă сулса ячĕ. Аслăк хыçĕнчи сухăр вĕлтĕрен тĕми ăшĕнче чашлатни илтĕнчĕ — ку панулми пулчĕ…

Сухви сасартăк вырăнтан хускалчĕ те ăвăслăх айĕнчен чупса тухрĕ. Тепĕр самантран анкарти енчи çатан çатăртатрĕ, тата тепĕртакран çенĕк алăкĕ йывăррăн хĕсĕнсе хупăнни илтĕнчĕ.

Саня ним ăнланмасăр аптраса тăрса юлчĕ. Вăл Сухвисен килкарти витĕр урама тухрĕ. Сухвисен çутă курăнмарĕ.

Тӳпере пĕр кĕтесре çеç çăлтăрсем чĕлтĕртетеççĕ. Таçтан хуп-хура çумăр пĕлĕчĕсем тапса тухрĕç.

 

* * *

Кăвак çутăлла çанталăк чиперехчĕ. Ир енне урам еннелли кантăк умĕнчи çамрăк хурăн шăнăр туртнă пек шарт сиксе ыйхăран вăранчĕ те, шăмшакне çемçетнĕ пек, авкаланса, карăнса илчĕ, вара хуллен шĕпĕлтетме тытăнчĕ.

Самантран вара Саня пӳрт çине витнĕ хĕçтимĕр çинче ташлакан тумламсен сассипе вăранса кайрĕ.

Çумăр пĕрре чарăннă пек пулчĕ, унтан каллех капланса килчĕ.

Вара хĕвел мĕн каç еннелле сулăничченех юнтармăш ача пек кун тăчĕ.

Саня кайма хатĕрленсенех малтан пачах курăнман, таçта пытанса тăнă катрамлă пĕлĕтсем питĕ аялтан вирхĕнсе çитеççĕ. Саня каялла кĕрсенех çумăр витĕрех хĕвел пăхса кулса ярать. Вара, чăркăш çанталăк кăмăлне юрама тăрăшнă пек, Малтивар катинче кайăксем те юрла пуçлаççĕ. Çул та типшĕрсе кушăхать, курăк та типет…

Саня чăматан йăтса уй хапхине çитсен, каллех çумăр тăкса ярать. Каллех çул йăпăлкаланса каять, сăрхăнма ĕлкĕрнĕ лупашкасем çĕнĕрен тулса лараççĕ. Каллех ял кĕтĕвĕ, уя тухма çеç ĕлкĕрнĕскер, шăнса хутланнă сысна çурисем çĕхĕрнипе, амăшĕсене çухатнă путексем, путекĕсене çухатнă амăшĕсем макăрнипе янăрашса яла кĕрсе каять.

— Паян каяс шутпах кун кунларăн ĕнтĕ, — терĕ амăшĕ те юлашкинчен. — Ахалех кайма пуçтарăнтăн. Çак пылчăклă çул çинче паян эсĕ пурпĕрех пĕр машина та тĕл пулаймастăн… Элле, ĕçне туса та пăрахмаллаччĕ. Ахалех каяс шутпа кун кунларăн.

Саня кантăк витĕр пӳртçи хĕрринчен, пĕрре сӳтĕлсе, тепре явăнса, такам çӳлтен пăлхатса-вылятса тăнă пекех сулланса юхакан шыв кантри çине пăхса тăчĕ. Амăшĕ «ĕçне туса пăрахмаллаччĕ» тени мĕне пĕлтернине вăл тӳрех ăнланчĕ: Сухви пирки калать…

…Саня çĕркаç киле çитсенех Меркурие пырса çапăнчĕ.

— Амăшĕсем килĕшеççĕ, — терĕ вăл тӳрех.

— Кам? Мĕн килĕшет? — ăнланаймарĕ Саня.

— Ара, Сухвисен… Паянах çураçма каймалла… Халĕ кайни — хĕр пăхнă шутлă пулчĕ…

Саня пуçран çапнă пекех анраса кайрĕ.

— Эсĕ апла евчĕ пулса пынă?..

Саня тӳрех пӳрте вирхĕнсе кĕчĕ.

— Анне! — кăшкăрса ячĕ вăл тӳрех, унтан, амăшĕ хăраса кайнине курса, сасартăк шăпланчĕ. — Анне, — терĕ вăл лăпкăнрах. — Мĕн пулать ку?.. Эсĕ, анне, чăнласах-çке… Мĕне кирлĕ пулчĕ-ха Меркурие ман хыççăн ярса хĕр калаçтарма? Эпĕ хам пултараймастăм-и? Хĕрĕпе килĕшсе сăмах татман-çке. Мĕнле-ха тӳрех?

Саня урăх ним калама та пĕлмерĕ. Амăшĕ чĕнмерĕ, куçне çеç тутăр кĕтессипе шăлса илчĕ. Паян тин ак хуллен сăмах пуçларĕ:

— Хăвна лайăх пултăр тесе турăм та çав. Йывăра илсе кăмăла хуçмалли ним те çукчĕ унта. Йăли çапла ĕнтĕ ялта чăвашсен пирĕн. Эсĕ кунта та хулари пек шутлатăн пулĕ. Вĕреннĕ çынсем çапла ĕнтĕ вĕсем. Ку йăла-йĕркесенче турра, тĕшмĕше ĕненни, асамлă вăйсене ыр туни пĕрре те çук, ывăлăм. Кил-йыш çирĕп пултăр тесе çапла тăваççĕ ăна. Йĕрке туни пулать вăл. Халăх йĕркине туни. Ĕмĕртен çапла пырать. Пирĕн анчах мар — пĕтĕм тĕнчипех çапла. Ан тив, кăшт урăхларах пулсан та. Чăваш хĕрне чăваш йĕркипе çураçса туй тунăшăн кам мĕн калать сана? Начар-им пирĕн йĕрке? Пĕтĕм ял туя килет. Пĕтĕм ял кăна мар, пĕтĕм таврари ялсенчен туй арăмĕсем, туй ачисем, туй куракансем пухăнаççĕ. Халăх пухăнать. Çамрăк мăшăр халăх умĕнче пысăк парăмра тăтăр, уйрăлас-тăвассине пуçа ан илтĕр тесе çапла тăваççĕ ăна, ачам. Уйрăлса пăх-ха — çав халăх умне кайран пите кĕççе çĕлемесĕр епле курăнăн? Пур ав, хăшĕ-пĕри ирĕкре авланать. Никам та курман-илтмен — пăхăсăн: арлă-арăмлă, тепĕр кунне — никам та курман илтмен, — уйрăлнă хайхисем! Сухвие ăна амăшĕ те халăх йĕркисĕр килтен кăларса ямасть. Сухви хăй те куншăн пĕрре те аванмарланса именсе тăмасть. Ашшĕ-амăшĕ ирĕкĕнчен тухмасть вăл. Хĕрпе сахал пĕлетĕп тесе пăшăрханатăн-и? Сирĕн, вĕреннĕ çынсен, хĕрпе темиçе çул калаçса, туслă пулмалла та, пĕр-пĕрне йăпатса, тарăхтарса, çĕтĕлтерсе пăхмалла та — тин авланмалла. Пурин те ун пек пулмасть-çке вăл. Сана ют çынна вăйпа илсе панă пек туйăнать пулĕ? Хĕрне ху килĕштеретĕн-çке. Хĕрĕ те килĕштерет. Хĕрне пĕлетĕн. Эпир тата лайăхрах пĕлетпĕр. Ачаранах пĕлетпĕр. Пирĕн пек пĕчĕк ялта кашнин кăмăл-шухăшне, ăсне-пуçне ал çинчи пек куратăн. Ун пек хĕр кашни утăмрах тĕл пулмасть, ачам. Санра ун пекки…

— Çапах та евчĕсемех кирлĕ марччĕ пуль, эпир хамăрах калаçса татăлаттăмăр.

Саня майĕпен амăшĕ енне çаврăнсах пычĕ.

— Ай-уй, ачам, — терĕ амăшĕ. Евчĕ вăл ашшĕ-амăшне çырлахтарма кирлĕ. Хĕрпе каччă хушшинчи хирĕçĕве татма. Хăвăр эсир те виçĕ çултан хирĕçсе вĕçне тухса пĕтетĕр, те килĕшейместĕр. Евчĕ пĕр кунтах татса парать, ачам. Халăх йĕркине тумаллах пулĕ. Хĕре ялти йăла-йĕркене курса, хисеплесе ӳснĕ. Куншăн вăл кӳренмест. Кĕçĕр кайса çураçса пăрахмалла çеç…

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн