Электронлă вулавăш

Сар хĕвелĕ тахçанах пытаннă. Сарлака ял урамне уйăх çеç çутатать. Унта-кунта çăлтăрсем курăнкалаççĕ. Урампа пилĕккĕн пыраççĕ. Кусем — кӳршĕ ялти асламăшĕ патĕнчен хăнаран килекен ачасем. Тăманкка ялĕнче пурăнать вĕсен асламăшĕ. Ачи-пăчипе мăнукĕсем манмаççĕ ăна, пӳртре, кил картинче, пахчара тирпейлесе пулăшма тăтăш кайса çӳреççĕ. Пилĕк мăнукĕ те унăн çав тери ĕçчен те çивĕч. Акă паян та асламăшне кил-çурта тирпейлеме пулăшса ĕшеннĕ ачасем васкамасăр килелле утаççĕ. Каçхи тӳпене сăнама ачасене питех те интереслĕ, уйрăмах чи кĕçĕннисене — Илюшпа Алюш йĕкĕрешсене.

— Алюш, пăх-ха, мĕн чухлĕ çăлтăр! Эпĕ вĕсене халех пурне те шутласа кăларатăп, кур: пĕрре, иккĕ, виççĕ, тăваттă… — шухăша кайса тăчĕ Илюш.

— Малалла пиллĕк пулать, — аса илтерчĕ ăна аппăшĕ Зина.

— Хам та пĕлетĕп эпĕ, ан чăрмантар, — аллине сулчĕ Илюш, — çĕтерсе ятăн эсĕ мана, халĕ хăв шутласа пар мана çăлтăрсене!

— Илюш, тĕнче уçлăхĕнче темиçе миллиард çăлтăр, эпир вĕсене нихăçан та шутласа тупас çук, — тет Зина.

— Миллиард мĕн вăл? — интересленет Алюш.

— Миллиард вăл — питĕ пысăк хисеп, ун таран шутлас пулсан ыранччен те шутласа пĕтереймĕн, — ăнлантарать Зина.

— Зина, пăх-ха, пăх, çăлтăр ӳкрĕ! — кăшкăрса ячĕ сасартăк Митя шăллĕ.

— Çăлтăр ӳкнĕ чух ăна хăвăн ĕмĕте калама ĕлкĕрмелле, вара вăл пурнăçланĕ, — тет Верук-чиперук.

— Эпĕ мĕнле те пулин аякри çăлтăр çинче пулса курма ĕмĕтленетĕп!— кăшкăрать Илюш.

— Çук, Илюш, ĕлкĕреймерĕн-ха эсĕ, çăлтăрĕ паçăрах ӳкрĕ.

— Çитменнине тата вăл ĕмĕте пурне те илтĕнмелле мар, хăвăн ăшра каламалла, — ăнлантараççĕ Илюша.

— Ун пек пулсан та, эпĕ çав-çавах аякри çăлтăр çине вĕçсе каясшăн, — чарăнмасть Илюш.

— Тен, çитсе те курăн-ха чăнах, ак ӳсĕн те эсĕ, космонавт пулăн, мĕнле те пулин çăлтăр çине ракета çине ларса вĕçсе кайса килĕн те, пире пурне те каласа парăн: мĕнле пурăнаççĕ унта çăлтăр çыннисем…

— Ак, пăхăр-ха, тепĕр çăлтăр ӳкет! — кăшкăрчĕ хальхинче Алюш.

— Атя çав çăлтăра кайса илетпĕр, аякка ӳкмерĕ вăл. Ванюшсен пахчине çеç кĕрсе ӳкрĕ, — тет Митя.

— Тем ан калаç-ха, Митя, çăлтăр вăл пире кăна çавăн пек пĕчĕккĕ курăнать, хăй вара питĕ пысăк тата пирĕнтен питĕ аякра.

— Атя каятпăр унта, атя. Эпĕ пĕлетĕп, çăлтăр çавăнта, çав пахчара выртать, — лăпланмасть ача.

— Юрать, атьăр пурте унта каятпăр, нимĕнле çăлтăр та çуккине хăвăр куçпа хăвăр курăр, — чăтаймарĕ Зина. Ачасем кил еннелле каякан çултан пăрăнсах çăлтăр шырама утрĕç. Утсан-утсан карта патне çитсе тăчĕç.

— Ак, Митя, çитрĕмĕр, малалла мĕнле каймалла? Ку хӳме урлă каçасси пирĕнтен пулмасть пуль тетĕп те çав, — ыйтать Зина. Ача шухăша путса, картана сăнанă пек пăхса тăчĕ.

— Аха, эпĕ пĕлетĕп, — кăшкăрса ячĕ вăл кăштахран. Унтан Митя карта патне пычĕ те икĕ хăмине васкамасăр икĕ айккине сарчĕ. Халĕ кунта пĕчĕк ача кăна мар, икĕ мăн çын кĕмелĕх хушă пур.

— Ах, Митя, эсĕ те çав! Кун пек «вăрттăнлăхсене» ăçтан пĕлетĕн тата эсĕ? — тĕлĕнчĕç пурте.

— Ак çакăнтан Ванюш хăш-пĕр чух пахчана пан улми илме çӳрет. Алăкран кĕме аякка утмалла тет вăл.

— Апла пулсан юрать-ха, атя, кайрăмăр, хăвăн çăлтăрна тупăн-и эсĕ? — чăтаймасть Верук. Ачасем пĕр-пĕрин хыççăн картари шăтăкран кĕрсе кайрĕç.

— Зина, халĕ миçе сехет çитнĕ? — ыйтрĕ çав хушăрах Алюш.

— Тăхăр сехет иртни вун пилĕк минут, — хуравларĕ Зина. — Ну, Митя, ăçта-ха санăн çăлтăру?

— Çавăнта йывăç айĕнче йăлтăртатса выртаканни мар-и-ха вăл? — тĕллесе кăтартрĕ Верук. Пурте вăл кăтартнă çĕрте пăхрĕç. Чăн та, çамрăк улмуççи айĕнче темĕн çутатса выртать. Илюш йăпăр-япăр чупса кайса çав япалана илсе килчĕ. Пĕчĕк, ал лаппине те вырнаçакан çаврашкана пĕр тăвансем темле те çавăрса пăхрĕç. Темĕн çырнă-ха унта.

— «Çынсем, Çĕр планета çинче пурăнакансем…», — вулама пуçларĕ Верук, — хă, кăна урăх планета çинче пурăнакансем янă пулмалла, «…эпир сирĕнтен пулăшу ыйтатпăр. Пирĕн пата часрах килĕр, пирĕн инкек сиксе тухрĕ. Çак çырăва çĕр çине пăрахăр кăна…» Малалла вулаймастăп эпĕ, темĕн çырнă кунта.

— Пар-ха, хам вулам, — илчĕ хăй аллине Зина. — Çук, нимĕн те курăнмасть.

— Тен, ăна пĕлме пирĕн кунта çырнă пек тумалла, тытатпăр та пăрахатпăр ку япалана çĕр çине, шалта тем пур пуль унта, — тет Митя.

— Енчен те ку чăнах урăх планета çинче пурăнакансен çырăвĕ пулсан? — ыйтать Алюш.

— Мĕнле çыру, тем ан калаç-ха эсĕ, урăх планетăсем çинче никам та пурăнмасть, — пӳлчĕ ăна Верук.

— Манăн пĕлес килет, — терĕ те Алюш, нумай шутласа тăмасăр çак япалана аппăшĕн аллинчен илчĕ те çĕр çине пĕтĕм вăйран çавăрса çапрĕ. Çак самантрах ачасене урисем айĕнчен çĕр тарнă пек туйăнчĕ, йĕри-тавра пĕтĕмпех çаврăнма пуçларĕ, куçран темĕнле çутă çутатрĕ. Ачасем хăраса пĕр-пĕрин çумне йăпшăнчĕç. Ку тĕлĕнтермĕш мĕнле хăвăрт пуçланчĕ, çавăн пекех хăвăрт пĕтрĕ. Пĕр тăвансем вăрахăн куçĕсене уçрĕç. Кун çуталма та ĕлкĕрнĕ иккен! Анчах тӳпе яланхи пек кăвак мар, темĕнле кĕренрех тĕслĕ, пĕр пĕлĕт татки те курăнмасть. Ачасем унталла-кунталла пăхкаларĕç. Ăçта лекнĕ-ха вĕсем? Темĕнле кăвак йывăç евĕрлĕ тĕлĕнтермĕш ӳсен-тăран ӳсет кунта, курăк пекки те çавăн тĕслех. Такам килет тата вĕсен еннелле… Кам-ши ку? Шап-шурă кĕпе-йĕм тăхăннă хăй, хура шлепки питне хуплать, те арçын вăл, те хĕрарăм, нихăçан та курман ку çынна. Такам-ха вăл, те ырă шухăшлă, те усал шухăшлă. Ачасем каллех пĕр-пĕрин патнерех тĕршĕнчĕç. Палламан çын вĕсен умне çитсе тăчĕ, васкамасăр шлепкине хыврĕ.

— Ах! — тухса кайрĕ пурин те пĕр харăс. Ара, тĕлĕнмелли пурах-мĕн: кам тăрать-ха вĕсен умĕнче? Çутă сарă тĕслĕ пĕркеленчĕк питлĕ, вăрăм хĕрлĕ сарă çӳçлĕ, пысăк хура куçлă… çын тесен çын мар, темĕнле чĕр чун ку! Ачасем тĕлĕннине те хăранине курса çак тĕлĕнтермĕш çакăн пек каларĕ:

— Ан хăрăр, тархасшăн, ан хăрăр, эпĕ сире усал сунмастăп, эсир кунта мĕнле лекнине кăна ыйтса пĕлесшĕн.

Зина хăйне алла илчĕ те:

— Каçарăр та, кам-ха эсир? Эпир çак вырăна мĕнле çитсе ӳкнине те ăнланса юлаймарăмăр, калăр-ха, ăçта эпир? Мĕншĕн кунта йăлтах урăхла?— тесе каларĕ.

— Эсир, ачасем, Кĕвенкеш ятлă çăлтăр çинче. Ку çăлтăр сирĕн планета çумĕнчех, анчах та ăна никам та кураймасть, мĕншĕн тесен эпир ăна лайăх сыхлатпăр. Пирĕн Кĕвенкешри ачасен вунă çула çитиччен асамлă вăй пур. Ку вăл пĕр енчен усăллă, анчах тепĕр енчен çак ачасем шутламасăр тем туса хума пултарас хăрушлăх пур, ача-пăча-çке ĕнтĕ. Пĕр ачан, Олент ятлăскерĕн, вăйĕ вунă çултан иртсен те пĕтмен, халĕ вăл виççĕр çултан иртнĕ ĕнтĕ, Кĕвенкешри тĕп асамçă шутланать вăл, çак çăлтăра кунта пурăнакансене çеç курăнмалла туса хунă. Çĕр планета çинчен ракета е спутник тĕнче уçлăхне тухас пулсан вăл çăлтăра ним сиенĕ кӳмесĕр ун витĕр тухса кайма пултарать, Кĕвенкеше никам та тупаяс çук, — ăнлантарчĕ палламан çын.

— Эпир кунта мĕнле лекнĕ вара? — ыйтрĕ Верук.

— Кунта лекме икĕ меслет пур, е эсир сирĕн планета çине янă çырăва вуласа унпа тĕрĕс усă курса, е тинĕс варринче вырнаçнă куçăма-портала тупса кĕнĕ. Ăна эпир сирĕн планета çинчен тĕрлĕ сăнавсем тумалли чĕр чунсене, ӳсен-тăрана илме усă куратпăр.

— Çыру… эпир те çырупа килтĕмĕр кунта, сасă пачĕ Илюш.

— Тăхта-ха эс; мĕн çырăвĕ вăл, мĕншĕн ăна пирĕн пата ятăр? — пӳлчĕ ăна Верук.

— Атьăр-ха, ачасем, хуланалла утар, çул çинче эпĕ сире пĕтĕмпех каласа паратăп, — терĕ Кĕвенкеш çынни. Ачасем унпа пĕрле пыма килĕшрĕç. Мартас, çавăн пек ятлă пулчĕ вĕсен çĕнĕ пĕлĕшĕ, шлепкине каялла пуçĕ çине тăхăнчĕ те хăй килнĕ çулпа каялла утрĕ. Çул çинче вăл акă мĕн каласа пачĕ: вĕсен çăлтăрĕ çине вăрă-хурахсем тапăнма пуçланă. Вĕсене ниепле те чарма пулмасть иккен, мĕншĕн тесен, пĕрремĕшĕ, кусем урăх çăлтăр çинче пурăнаççĕ пулсан та Кĕвенкеше кураççĕ, вĕсем тахçан авал кунтан тухса кайнă, тĕрĕссипе каласан, вĕсем хăйсем те мар ĕнтĕ, вĕсен ват аслашшĕсем-асламăшĕсем; иккĕмĕшĕ, вĕсен ачисем те асамçăсемех, вĕсем — халĕ Рукача çăлтăр çинче пурăнакансем, Кĕвенкеш çине никама курăнмалла мар кĕреççĕ те пĕтĕм пурлăха илсе тухса каяççĕ. Тĕп асамçăн, Олентăн вăйĕ кунта нимпе те пулăшаймасть. Çак пилĕк пĕр тăванăн Кĕвенкеш çăлтăра вăрă-хурахсен тапăнăвĕсенчен хăтармалла пулнă, çавăн пек пулатех тесе ĕлĕк авалах малашлăха курма пултаракан кинемей каланă тет. Çавăнпа та Мартас вĕсене çыру ярса панă, анчах çырăвĕ кирлĕ çĕртен кăшт аяккарах лекнĕ, вара вăл çак ачасем çырăва тупса вуласса шанман та, ачасем килсен вĕсенчен тинĕсри куçăм-портал çинчен те ыйтса пĕлес тенĕ, мĕншĕн тесен вăл Зина, Вера, Митя тата Илюшпа Алюш тĕрĕс çула тупассине ĕненмен те. Кусем вара акă: Кĕвенкеш тăрăх утаççĕ, Мартас мĕн каласа панине тимлесе итлеççĕ. Çулпа утнă май пысăк хула урамне çитнине те сисмеççĕ пулас хăйсем, питĕ интереслĕ туйăнать ĕнтĕ вĕсене ку çăлтăр çинчен пĕлме. Акă ĕнтĕ Мартас вĕсене чи çӳллĕ те мăнаçлăн курăнакан çурта илсе кĕртрĕ. Кунта вĕсене ырă сунса кĕтсе илчĕç, сĕтел хушшине лартса тутлă апат çитерчĕç, унтан кашнине хăйĕн пӳлĕмне илсе кайрĕç, ирхине вăрă-хурахсене тытма вăй пухмашкăн ырă ыйхă сĕнчĕç те тухса кайрĕç.

Юнашар пӳлĕмсенчи шăллĕсемпе йăмăкĕ тахçанах ырă тĕлĕксем курса çывăраççĕ пулсан, Зинăн вара темшĕн ниепле ыйхă килмест. Тĕрлĕ шухăшсем асаплантараççĕ ăна: аттепе анне вĕсене шыраса ураран ӳкрĕç пуль, мĕншĕн-ха шăпах вĕсен çак çăлтăра пулăшмалла пулса тухнă-ха, мĕншĕн шăпах вĕсен вырăнĕнче такам урăххи пулман, тата тем те пĕр кирлĕ-кирлĕ мар шухăш хуçаланать пуçра. Тата ыран ирхине мĕнле пулмалла-ши? Ку çăлтăра пачах пĕлмесĕр вăрă-хурахсене шыраса тупмалла вĕсен. Çапла чылайччен ăшталанса выртрĕ хĕрача, юлашкинчен «Мĕн пулать те, мĕн килет» шухăшпа ыйха путрĕ.

Ирхине ирех ачасене Мартас килсе вăратрĕ. Çĕрĕпех йĕркеллĕ çывăрайманскер, Зина хăй ăçта лекнине те ăнкарса илеймерĕ, кравать çинче пĕр хушă куçне сăтăркаласа ларнă хыççăн кăна тăна кĕчĕ вăл. Апатланнă хыççăн пĕр тăвансем хуларан тухса утрĕç. Илюшпа Алюш халĕ те вăранса çитеймен-ха, курăнать, анасласа кăна пыраççĕ. Çапла вара ачасем Кĕвенкеш тĕлĕнтермĕшĕсене сăнаса пырса аслă çул тăрăх утрĕç. Мĕн тумалла, ăçта каймалла, нихăшĕ те ăнланмасть. Тахçан темле карчăк пиллĕк пĕр тăван çинчен каланă та, халĕ вĕсен нушаланмалла! Пуçа вырнаçмасть ку ниепле те! Вăрă-хурахсем тапăннă тет. Хăйсем нивушлĕ нимĕн те тăваймаççĕ, асамçăсем вĕт хăйсем. Ним ăнлантармасăр кăларса ячĕç те, хуть те мĕн ту халь, анчах вăрă-хурахран хăтар. Ашшĕ-амăшĕ те вĕсене шыраса хăшкăлчĕ ĕнтĕ, вĕсене мĕнле ăнлантарса памалла-ши, çăлтăр çинче пулнă тесен ĕненмеççĕ-вĕт. Çакăн пек тĕрлĕ шухăш канăç памасть Зинăна. Тата пуринчен ытла çак самантра вăл çав вăрă-хурахсене тарăхать: вĕсене пулах асапланаççĕ вĕт! Çак çăлтăр çинчен часрах каяс килет, киле, часрах киле каяс! Часрах хушнă ĕçе тăвас та ку Кĕвенкешрен хăтăлас. Илюшпа Алюш, Митя капла шутламаççĕ пулас. Акă çул хĕрринчи тĕрлĕ тĕслĕ вĕт чулсене ăмăртмалла пуçтараççĕ. Тем тумалла тет-ха кун чухлĕ чулпа. Акă аякра вăрман та курăнма пуçларĕ. Эй, вăрман-и-ха çак? Темĕнле армак-чармак йывăçсем, вуллинчен пуçласа çулçисем таранах хура тĕслĕ хăйсем. Мĕнле вăрман-ши ку? Вĕсемпе пĕрле кам та пулин пĕрле пырсанччĕ хăть, каласа парĕччĕ: мĕнле вăрман ку, кам-та пулин пурăнать-и кунта, ырă-и вăл, усал-и? Çапла шутласа пырсах Зина вăрман патне çитнине те унăн умне пырса тăрсан кăна сисрĕ.