Электронлă вулавăш

Пурăнать хулара пĕчĕкçеççĕ чăваш. Вова ятлăскер. Хăйпе хулара пурăнакан çамрăк хĕрарăма вăл Мама тесе чĕнет. Калайкассинчи ки-немие, ватăлса çитнĕ карчăка, Анне тет. Пурнăçĕ те унăн хальлĕхе Амăшĕпе Мами хушшинче иртсе пырать: пĕрре хулара пурăнать вăл, тепре — ялта. Пĕлмест Вова: мĕн тума пурăнать вăл? Аçтан тупăннă? Çакна кăна пĕлет: тĕнчере ача-пăча нумай. Вĕсен пурнăçĕ те тĕрлĕ. Пурăнма та вĕсем Вовăран урăхларах пурăнаççĕ пулас. Тен, ун пекрех пурăнаканнисем те пур пуль, кам пĕлсе çитерĕ... Ытти чылай ачасен çумра Ашшĕ ятлă çын пур, Вовăн — çук. Тахçан, тĕлĕкри пек астăвать, унăн та Ашшĕ пурччĕ пулас. Пĕррехинче, сĕм çĕрле, Мамипе Ашшĕ пит хытă хирĕлнĕ чух сасартăк шарт сиксе вăранса кайнăччĕ вăл. Миçере пулнă-ши ун чух? Вова пĕлмест. Ашшĕ: «Эсир мана тек-тек кураймăр! — тени халĕ те хăлхара янăрать. — Ак çак Вовăна та хăвах пăхса ӳстер, хырăмрине те, пулассине, хăвах çитĕнтер!..» Алăка кĕрĕслеттерсе хупса тухса кайрĕ çавăн чухне Ашшĕ.

Ялта чух, ир тăрсан, Вова Амăшĕн картишĕнчи хурĕсене кăларса кӳлĕ еннелле хăваласа ярать. Кашни кун унăн çапла пуçланать. Лешсем вара пĕр-пĕрне тем шиплетсе те какаласа кӳлĕ патне çити хăйсемех утса каяççĕ. Амăшĕ Вовăна ĕçсĕр çӳретсех каймасть, выляма та чармасть. «Эсĕ, ачам, хăв çичче çитиччен канура-ха, — тет. — Шкула кайма пуçласанах пĕтет санăн отпуску». Вовăна вăл кулленех пĕр йышши ĕçсем хушать: «Кайса кил-ха, хурсем чиперех-и унта? Чуп, выляса кил кăштах... Вова, чупса çаврăн-ха, сысна çурисем ăçта-ши?.. Чуп, вылямалла пăхса кил, вĕренленĕ пăру çыхланса ӳкмен-и унта?..» Вовăн Амăшĕ шухăшлама пĕлекен çын. Тепрехинче вăл акă мĕн каларĕ: «Тин çуралнă çынна Турă ултă-çичĕ çула çити «отпуск» памалла тунă. Унтан пуçланать терт-нуша. Эх, хăш-пĕр ачасем çавă савăнмалли вăхăта кураймасăрах ӳсеççĕ, — ассăн сывлать Амăшĕ. — Мĕн çитмест-ши пире, ӳссе çитнĕ çынсене, çакă çĕр çинче?»

Ялта — кайăк-кĕшĕк сасси, уçă сывлăш, курăк-чечек, шăплăх та канлĕх. Хулара вара... Ав пĕр енче савăнăçлăн юрлаççĕ, урăх енчи хваттерте пурăнакансем хурлăхлăн йĕреççĕ, çӳлтисем — тем ĕçлеççĕ, аялтисем — чарăна пĕлмесĕр харкашаççĕ. Самантлăха та канлĕх çук: е пĕрисен магнитофонĕ ăнланма çук чĕлхене çĕрĕпех çухăрать, е теприсен телевизорĕ чарăна пĕлмесĕр кĕмсĕртетсе ларать... Ялти Амăшĕ: «Пĕтĕмпех суеçтереççĕ, тĕрĕсеине, усăллине калаканни халь, ачам, пит сахал», — текелесе радио та итлемест, хаçат-журнал та вуламасть. Унăн килĕнче телевизор, ахăртнех» нихăçан та пулман пулмалла. Мал енчи кĕтесре пит çутă сăнлă Этем пур, тавралла хитре ал шăллипе витсе çаврăннăскер. Çавă Этемĕн пуçĕ тавра хĕвел пек çутă çаврашка курăнать. Ăна Амăшĕ Турă тет. Хăй час-часах Ун умне пырса тем пăшăлтатать, сăхсăхать, ӳке-ӳке пуççапни те сахал мар пулать. Вовăна та вăл: «Эсĕ те кĕлтума вĕрен», — тет. Епле кĕлтумаллине те вĕрентет...

Çапла, Ашшĕ теекен çынна Вова тек-тек курман. Вăл алăка шартлаттарса тухса кайнине вара куллен миçешер хутчен аса илмест-ши? Ача-пăча пĕччен тăрса юлсан яланах ашшĕ-амăшĕшĕн тунсăхлать. Вовăн та çавнашкал тунсăх пур. Анчах та унăн тунсăхĕ тахçанах ĕнтĕ шиклĕхпе хутшăнса кайнă. Вăл та пĕччен юлсан Мамишĕн часах тунсăхлама тытăнать, çав хушăрах шикленет те. Мами ĕçрен килес вăхăталла вара теме сиссе унăн чун-чĕри ялан тĕпли-паллисĕр шуйханса каять.

 

Унăн Мами

Паян унăн Мами ĕçрен пач кĕтмен чух, яланхи пек мар ир килчĕ. Хă, Вовăн чун-чĕри шуйханма та ĕлкĕреймерĕ пулать-и-ха? Кунĕпех пĕччен пурăннă Вова Мами хăйне урама кăларса ярасран шикленсе ун çумне çулăхрĕ. Мĕн те пулин каласа пама ыйтать вăл. Ăшă, кăмăллă сăмах-юмаха хапăл пулма ялти Амăшĕ вĕрентсе янă ăна. Амăшĕ мĕн те пулин каласа паман кун Вовăшăн ытла та кичем иртетчĕ. Тем тĕрлĕ ыйту та тупăнать ачан: кунĕпех пăхнă, çутатнă хĕвел ăçта кайса кĕрет? Мĕншен тĕттемленет? Йăвăçсем мĕншĕн чечеке лараççĕ те, çавă чечексенчен кайран çимĕçсем епле тĕвĕленсе ӳсеççĕ? Çитĕнсе çитнисем мĕншĕн час-ча-сах вăрçаççĕ? Хирĕçмесĕр пурăнма мĕн чăрмантарать? Чĕкеçсен хӳри мĕншĕн хачă пек, çерçисен апла мар?

Вова Мамин пĕр çитменлĕх пур. Вăл, вырăсла пĕлсех кайманскер, б, г, д, ж, з сас паллисене тем паратăп тесен те калаймасть. Вĕсем вырăнне ялан п, к, т, ш, с тет. Мами хăйне сăлтавсăрах хăр-хар туса тăкасран шикленсе Вова ун тавра явăнма пуçларĕ.

— Анне, мана хĕвел пирки каласа пар-ха, — терĕ. — Вăл куллен çунать, пурпĕрех сӳнмест. Ун чухлĕ çунтармалли вут-шанкине ăçтан тупаççĕ унта, хĕвел çинче?

Мами кăмăлсăрланса каласа та хучĕ:

— Не Анне эп сана, — терĕ, — а Мама.

— Ну, эппин, Мама пултăр. Мама, каласа пар-ха. Ялта Анне мана тем çинчен те кала-кала парать. Эх, пĕринчен тепри тĕлĕнмеллерех ун калавĕсем.

Мами каллех кăмăлсăрланчĕ:

— Эп саншăн, что, солнечный астроном штоль? — терĕ. — Твой Анне, кокта я поету в теревню, выковор получит.

— Мама, мĕн вăл выковор? Пĕремĕк-и е çăкăр?

— Чышкă-маклашкă... Вот что он, выковор-то.

— Ма чышкă-маклашкă? — куçне мăч-мăч тутарчĕ Вова ăнланмасăр. — Мĕншĕн?

— Тепе по-чувашски портилшĕн. Çĕнĕ шаровара черной рапотара пачкать тутарнăшăн. Счас, ман пек, кто черной рапотăпа пурăнать? Ухмах только и шивет ман пек.

— Анне мана чăвашла вĕрентнĕшĕн ма вăрçмалла?.. Пурпĕрех, Аннене выковорна парсан та, мана эс эп ыйтнисене ăнлантар.

Мами сасартăк çемçеленçи кулчĕ:

— Ну, латнă, слушай, — терĕ.

Вова итлеме хатĕрленсе Мами çумне диван çине ларчĕ.

Хĕрарăм ывăлне пуçран шăланçи пулса каласа пама тытăнчĕ:

— Шили-пили папка та тет...

Вова, ăнланмасăр, хăй тĕллĕн пек:

— «Шили» тет. А мĕн çĕленĕ вĕсем?

Мами ачине кăн-н пăхса илет.

— Не çĕленĕ, а — шили, — тет. — Понимаешь — ш-ш-шили...

Вовăн Мами «ж» каламалла пулса тухсан пĕр «ж» вырăнне виçĕ «ш» калама тăрăшать. Çавсем, виççĕшĕ те çемçе «ш» пулин те, пĕр «ж» сас паллине ылмаштарма пултараççĕ тесе шутлать.

Вова тем пекех ăнланса илме тăрăшса çамкине картлантарать.

— «Ш-ши-шили...» Апла тăк, Мама, вĕсем нумай çĕленĕ пулĕ-ха. «Папка...» Папка вăл пуçлăхсем хул хушшине хĕстерсе çӳрекен мĕнччĕ-и-ха? Вĕсем ĕнтĕ, юмахри çынсем, пуçлăхсем валли папкăсем çĕленĕ-çĕленĕ те ывăнса çитсе ăш хыпнипе шыв ĕçнĕ, — Мамипе пуплерĕ ача.

— Что ти-и? — пӳлсе хучĕ ăна Мами. — Не так, не так... Саново начну... Ш-ш-шили п-п-пили папка та тет...

— А-а, тинех ăнлантăм, — терĕ Вова тем тавçăрса илсе. — Малтан вĕсем, тем çĕлекеннисем, ĕçсе тултарнă ĕнтĕ. Аннесен ялĕнчи Юкур пичче пек, кайран çĕлеме тытăннă. Унти пуçлăхăн, Аннепе юнашарах пурăнаканскерĕн, папки çĕтĕлсе çитнĕччĕ. Çавна валли папка çĕлеме пикеннĕ пулĕ-ха...

Мами тарăхса икĕ аллине хире-хирĕç шарт çапса илет:

— Ты после теревни ненормальнăй псих стал, что ли? Не так понимаешь меня. Ты, сынок, неметля переключай свой моск на русский, я не по-нашему сейчас расскасываю... Итак, папка та тет шили-пили...

— А эс, Мама, çилленмесĕр, лайăх ăнлантарса пар, — кĕçĕтмен ĕнсине хыçкалать Вова, — Унсăрăн ним те пĕлме çук. Вырăсла эс тем каласшăн пулнине ăнланатăп, анчах пĕлмес — мĕн вăл «шили». Вĕсем мĕн çĕленине кала-ха. Çĕвĕ çĕлемелли машинăпа çĕленĕ-и, йĕппе çĕленĕ-и вĕсем? Эс кала: папка çĕлемен пулсан мĕскер çĕленĕ? Тăлăп-и е кĕрĕк, çĕлĕк-и е шлепке?

— Не-не-е, не шлепке, не тулуп, — Мами чышкисене хире-хирĕç тĕкĕштерсе тарăхсах пырать. — А просто шили-пили человеки...

Вова çаплипех чăвашла пуплет:

— Çынсем, — тет, — тем çĕлесе тем ĕçнине эпĕ ăна паçăрах ăнлантăм. Мĕн ĕçнĕ, мĕн çĕленĕ — çавна каласа пар эс, Мама. Юрать-и, Анне?

— Каллех — Анне! — Мами куçран вут сирпĕтменни кăна. — Што са мальчик? Анне те Анне только. Я тепе Мама или все-таки какое-то там Анне? Вăт сейчас уши вытеру.

— Мĕншĕн?

— Чувашскийшĕн. Хуликанитьшĕн. Анне скасалшăн.

— Ну, юрĕ. Мама, ан çиллен. Анне мана: «Хулана кайсан Мамупа чăвашла кăна калаç, — терĕ. — Вăл манашкал чăвашах, ытти чĕлхесене нихăшне те пĕлмест, пурпĕрех хамăра хамăр незнайскилле пурăнасшăн», — тет. Юмахра мĕн пулнине малалла кала-ха, Мама.

— Слушай хорошо, только токта поймешь. Шили-пили папка та тет...

Иккĕшĕ те сасартăк шăпăрт пулаççĕ. Мами ачам ăнланчĕ-ши тесе кĕтет. Ывăлĕ аптăраса хăй тĕллĕн пуплесе илет: «Мĕн япали-ши ку «тет» тени? Ялти Анне юмахĕсенче нумай кунашкал «тет», Мама юмахĕсенче те нумай».

— У Анни «тет» сопчем трукой, а у меня «тет» совсем трукой. У меня «тет» — старик. Понял?

Вова пит хавасланса кайса икĕ аллине те маччаналла çĕклет.

— Ăнлантăм, — тет, — тинех ăнлантăм. «Тет» — старик, «папки» — бабка.

Мами ачине çурăмĕнчен лăп-лăп тутарать.

— Ма-ла-тес, — тет. Вова пушшех хавасланать:

— «Шили-пили» тени вăл «жили-были» пулĕ-ха? — тет. Мами ялтан «чăвашла пăсăлса» килнĕ ачине хăй çумне пăчăртать.

— Наконец-то! — пуç лĕпкинчен чуптăванçи тăвать вăл. — Втвойне ма-ла-тес!

— Малалла кала, Мама, малалла.

Мами нумай кĕттермесĕр хавхаланса çапла каласа пама пуçларĕ:

— Вот, — терĕ, — отнашты пăкăварить решила папка с тетом.

Вова çамкине каллех картлантарма тытăнать.

— Ан васка-ха, Мама. Кунта пĕр сăмахне каллех ăнланма çук. Чăвашла-и вăл сан е вырăсла? Е çурри чăвашла та çурри вырăсла? «Пăкăварить...» Çурри чăвашла, çурри вырăсла пулсан... Хм... Ку вăл, Мама, кĕленче пăккине е урăх йышши пăкка шыва ярса вĕретнине пĕлтермест-и?

Каллех пит кичем сăн çапать Мамине.

— Ну что са мысли у тепе в колове, сынок? — тет вăл. — «Пăкăварить» — нато понимать про-то... Вот я с топой тоше моку пăкăварить...

Вовăн темшĕн-çке каллех ĕнси кĕçĕтме тытăнать.

— Мĕн пăкки пĕçермелле вара пирĕн? — ĕнсине кăтăрт-кăтăрт тутарать ача. — Арçынсенчен сĕтел сунтăхĕнче юлнă кĕленче пăккисене-и? Пĕçерсен вăл пăкăсенчен мĕн пулать?

— Эй, сынок... Сумалишенный что ль ты, совсем, Вова?

Ма?

— Слово «пăкăварить» не понимаешьшĕн. Невушели в школе ты тоше такой-сякой клупый вопроссемпе саниматься путешь? Турачком ротился, турачком, витать, и вырастешь. Причем тут путылычной пăкă. Нету в моем «пăкăварить» путылочново «пăкă».

— Чăвашла каласа пар-ха эс вăл юмаха. Чăваш-ла пĕлетĕн пуль?

— Чувашски-то плеп-ха та, вот хочу, чтоп ты пыл умным. Контитатом науки хотя пы... А по-чувашски ты никокта не станешь контитатом. Вот ты нетавно прекрасно понял о папке со стариком, а сейчас специально «пăкăварить» не хочешь понимать.

Пач кĕтмен чух савăнса чалт сиксе илчĕ Вова.

— Ур-ра! — кăшкăрса ячĕ вăл. — «Пăкăварить» вăл сан «поговорить» пулĕ-ха. Çапла-и?

Мами хавасланать:

— Так, так, — тет, — почти ма-ла-тес! Вот слушай тальше скаску. Шили-пили папка та тет. Вот отнашты пăкăварить решила папка с тетом, — çапла каланăччĕ кăна — Вовăна шарт сиктерсе хваттер алăкĕн шăнкăравĕ янăраса кайрĕ.

— Ух, — аллинчи сехетне пăхса илсе хыпкаланса ӳкрĕ Мами, — с топой провосился я тут. Уф, уже пять часов, окасывается.

Çапла калать те Мами васкавар пырса алăка уçать. Сывлăх сунанçи пулса, кĕме ирĕк ыйтса хваттере самай кĕрнеклĕ арçын кĕрсе тăрать. Вова ăна пурнăçра пĕрремĕш хут курать. Апла пулин те лешĕ, тахçанах кунта пулнăн хăтланса, тӳрех хывăнма пуçлать.

— Сынок, — тет Мами, — переотенься. Выйти на улицу, покуляй, икрай там с мальчиками.

Ах, тухас килмест Вавăн урама! Çук, нимĕн чухлĕ те выляс килмест унăн хула ачисемпе. Анчах та унăн урама мĕншĕн тухас килменнине Мами пĕлмест, нимĕн те чухлаймасть. Вова вара, хăйне вăйпах урама выляма кăларса ярасса сиссе, кивĕ тумтирĕсене диван пуçне паçăрах пуçтарса хунă. Ара, хăна таврашĕ килсе тухсан Вовăн ытлашши мĕшĕлтетме юрамасть: Мами унăн хăлхине кăвар евĕр пĕçерсе кайиччен пăрма та, çӳç тăпăлса тухиччен çатăрт тутарса илме те пултарать. Шарламасть Вова, диван çинчен анса çĕнĕ шăлавар тӳмисене пит вăраххăн вĕçертме тытăнать: киввине, урама тухмаллине, тăхăнмалла.

— Что там, уснул что ль? — васкатать Мами. — Пыстрее. Пока я не посову, пока не крикну — не сахоти томой.

— Çиес килет ман, — сăлтав тупрĕ ывăлĕ.

— Потом, потом, не умрешь са вечер-то. Вот те — «Сникерс», вот — «Орпит» с сахарпала, вот — сахар çукки. Кавле челюсть ывăниччен.

 

Вовăн тăшманĕ

Урама часах тухса тăчĕ ача. Унта çумăр лĕпĕстетет. Самай сулхăн. Кун пек чухне Вова аптăраса тăмасть, ăçталла утмаллине пĕлет. Вăл ялан тенĕ пекех кӳршĕ çурт еннелле çул тытать. Унта, анчахрах туса пĕтернĕ çурт çумĕнче, самай çӳллĕ пусма картлашки пур. Амăшĕ хăйне, Вовăна ĕнтĕ, выляма урама вăйпах кăларса ярсан, çанталăк начар тăнă чух, Вова çав пусма картлашки айнелле чăмать. Унта вăл хыт хутсемпе çĕтĕк-çатă-ка пуçтарса самай хăтлă йăва тунă. Çиллĕ чух та, çумăрлă чух та аван кунта, çавă пусма картлашки айĕнче. Унталла чăмса вырнаçсан чуна чĕрĕллех пăчăртаса кăларма пултаракан Скорпион та шыраса тупаймасть Вовăна. Кам вăл Скорпион тетĕр-и? Ăна шырама кирлех мар.

Вова пит асăрханса, никам та çук-ши тесе пĕрре сулахаялла пăхса илчĕ, тепре — сылтăмалла... Алăк хыçĕнчех пытанса тăнă çирĕп алă ăна вăшт кăна туртса илчĕ хăй патнелле.

— Мĕн, манран айккинелле шăвăнасшăн-им? — терĕ Скорпион ачана ĕнсерен çатăрласа тытса. — Кала, мĕн илсе тухрăн ман валли?

Йăли-йĕрки çакнашкал ку таврара. Хӳтлĕх, хунтă çук хваттерсенче пурăнакан ачасен, Вова йышшисен, урама нихăçан та пушă алăпа тухма юрамасть. Унсăрăн Скорпион самантрах хăлха чикки çитерет, тапкă-çупкă парса илет. Ăна валли нимĕн те илсе тухмасан, Вовăран тепĕр хут çӳллĕскер, ĕнсе çинче пирус тĕпне сӳнтерме те пултарать. Скорпион ярса илсе мăйран пăвать те сывлайми пулса кĕç-вĕç тӳнсе кайичченех тытса тăрать. Е тата çавнашкал меслет те пур унăн: ача-пăчан çăварне хăрах аллипе хуплать те тепринпе сăмса умĕнче питĕ хаяр, сехечĕ-сехечĕпех сунаслаттарма пултаракан темле çăнăх тытса тăрать.

— Ну, мĕн те пулин пур-и сан урама тухма ирĕк параканни? — каллех пăвăртса ыйтрĕ Скорпион.

Вова мăк-мак тукаларĕ. Ним калама пĕлмелле мар кун пек чух.

— Мĕскер, чĕлхӳ çĕтрĕ-им? — аллинчи пирусне апла-капла вылятса куçран чăр пăхрĕ çӳçлемес Скорпион. — Сирĕн пата хăна кĕрсе кайрĕ пулас-ха. Халиччен вăл, çавăн мăнăш хырăмлăскер, тен, пĕлтерĕшне пушатма та ĕлкĕрчĕ пуль. Илсе тух-ха пĕр-икĕ пушă кĕленче.

Малтанлăха çухалмаллипех çухалса кайнă Вова тăна кĕнĕн:

— Кĕленче илсе тухма пултараймастăп эп, — терĕ тытăнарах. — Манăн «Сникерс» пур. «Орбит» та пур. Сахăрли те, сахăрсăрри те. Çитет-и? Унсăр пуçне...

— Мĕн — унсăр пуçне? — чăтăмсăр ыйтрĕ Скорпион.

Мами Вовăна хулана илсе килес умĕн Амăшĕ ăна виçĕ тенкĕ панăччĕ.

— Ачам, — тенĕччĕ, — хулара мĕн те пулсан илсе çиха мана ас илсе. Ах, — тенĕччĕ, — тепре тахçан курăпăр ĕнтĕ пĕр-пĕрне.

Тĕтĕм шăрши çапса лартнă саппунăн хăрах вĕçĕпе куçне шăлать Амăшĕ.

— Эс, хĕрĕм, ытла шухăланса ачу пирки манса ан кай-ха, — текелет. — Чун сисет: тем латлах мар санпа ун хушшинче. Хăв ӳлĕм лармалли турата хăв аллупах ан кас.

— Юрĕ, юрĕ, — тет Вовăн Мами сăмаха ытлашши вакламасăр. — Тумлантаратăп ăна, тăрантаратăп — тата мĕн кирлĕ? Урама ыйткалама та кăларса яман халиччен...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн