Пăрлă шыври хĕвел пайăрки
Чăлт шурă юра нăтăртаттарса тăван яла çитрĕм. Каçкӳлĕм. Укăлчаран кĕретĕп. Уйăха яхăн пулман-çке эпĕ çуралнă ялăмра. Акă вăл ман умра куç тулли! Шап-шурă шупăрпа витĕннĕскер, тӳлекскер, лăпкăскер. Каçхи ял ӳкерчĕкне чĕрĕ сăн кĕртсе, мăрьесенчен тĕтĕм йăсăрланса тухать, тӳп-тӳррĕн пĕлĕтелле хăпарать. Йывăçсене пас капăрлатнăран тăван ял урамне мар, пĕр-пĕр юмах тĕнчине пырса кĕнĕнех туйăнчĕ. Ытармалла мар илем! Чупса пырса пĕтĕмпех хам ытама илĕттĕм!
Мана хирĕçех пĕр пĕчĕк хĕрача çунашка туртса килет. Ăçта кайма тухнă-ши ĕнтĕ çĕр çумĕнчен те анчах пуçне хăпартнă шĕвĕркке каçа хирĕç? Шарфне кулăшла яваласа çыхнă хĕрачана манăн хам çумма тытса чăмăртас килсе кайрĕ. Чим-ха, кӳршĕри тăватă çулхи Анюта мар-и ку? Çавă-çке! Акă вăл савăнса йăлтăр-р! кулса ячĕ те мана хирĕç ыткăнчĕ. Кӳршĕ хĕрачине ыталаса илсен тинех асăрхарăм: унăн икĕ питçăмартийĕ анис улмаран та хĕрлĕрех. Çунашки çине Анюта пысăках мар пукане вырттарнă. Тетти çуллахи кĕпе вĕççĕнех. Çавна пула вăл шăнса кӳтнĕнех туйăнчĕ мана. Питĕ шеллесе кайрăм ăна. Тата çавăнтах ачалăха таврăнма май çуккишĕн чун хурланса килчĕ, пыра темĕн чăмăркки капланчĕ.
Пĕр хуйхăсăр, шухăшсăр самантсем! Тем пек тилмĕрсен те, тем тери ăнтăлсан та каялла тек килес марлах хыçа юлнă сенкер ачалăхăм...
— Лада аппи кăнтăрлах килчĕ. Люба аппа, эсĕ мĕншĕн каçа юлнă? — чĕвĕлтетет Анюта.
Паян шăматкун. Ладăна автобуспа ирех лартса ятăм. Хам юлашки экзамен хыççăнхи рейс валли малтанах билет илсе хунăран васкамарăм. Кӳршĕ хĕрачине кун çинчен каласа тăмарăм, паллах, — пурпĕрех ăнланас çук пĕчĕкскер.
— Лада аппи мана валли канфет илсе килнĕ вара, — хушса хучĕ кăштахран Анюта.
Кĕсьерен пĕр ывăç шоколадлă канфет туртса кăлартăм та савăнăçлăн пуплекен хĕрачана тыттартăм.
Ăна ĕнтĕ урăх нимĕн те кирлĕ мар.
«Тавтапуç», — терĕ те вĕçтере пачĕ хăйсен килĕ енне. Эпĕ телейлĕ ачалăх хуçине ассăн сывлса ăсатрăм.
Килте атте-аннепе тăраниччен калаçнă хыççăн выртса канма шутларăм. Выртнă та кăтăш пулса тĕлĕрсех кайнă. Тем вăхăт иртнĕ çапла — такам хулпуççинчен тĕкнипе ыйхăран вăрантăм.
— Люба, тăр-ха, — илтрĕм Лада сассине.
Мĕн мурĕшĕн вăратса çӳрет-ши? Тарăхнă пек пултăм. Нимĕн калама ĕлкĕреймерĕм, Лада:
— Пĕр хыпар пур, — терĕ.
Вăштах сирĕлчĕ ыйхă.
— Мĕнле хыпар? — ыйтрăм васкавлăн пуçа çĕклесе.
— Йĕркипе калап, илте, — тесе Лада кресло çине вырнаçрĕ. — Пĕр çур сехет каялла Вĕçелис аппа, ну аттен аппăшĕ, чупса килчĕ. «Ах, Турă, — тет, — хыпарĕ лайăх мар-çке». Анне шартах сикрĕ. «Мĕн пулнă?» — тет. «Ара, — тет Вĕçелис аппа евĕклĕн, — сирĕн Люба качча тухать тет-и? Каччи вара тутар, тет». Анне кăлин тинкерчĕ ман çине. «Лада, тĕрĕс сăмах-и ку?» — ыйтать анне. Эпĕ ни çăпата, ни атă тенешкел тăратăп. Унтан хама алла илтĕм те: «Ан аташ-ха, Вĕçелис аппа. Кунашкал шухăш Любăн пуçĕнче те пулман. Тем арпаштаратăр пуль», — терĕм. «Ара, Шульдеевсен хĕрĕ каласа пачĕ. Люба хăй йĕкĕт хыççăн чупать имĕш вара...» — тет каллех Вĕçелис аппа.
Пуç тăрăх вĕри шывпа чашлаттарчĕç тейĕн.
— Мĕске-ер? — сиксе тăтăм эпĕ. — Хăй чупать? Кăна тата мĕнле ăнланмалла? Чим-ха, Шульдеевсен хĕрĕ вăл Галя-и?
— Çавă ĕнтĕ. Вĕсен пĕр хĕр кăна вĕт, — йăмăкăм та тарăхса калаçать. — «Чăваш каччи тупайман-им-ха вара Люба?» — тет малалла Вĕçелис аппа. Эпĕ хирĕçлетĕп: «Вĕçелис аппа, хĕр чух хĕрĕх тенине илтмен-им? Вара каччă пур пулсан раснах пĕр çавна çеç качча тухать тенине пĕлтерет-им-ха вăл? Ахаль юлташсем пулма пултараймаççĕ-и вĕсен хушшинче?» — тетĕп. Йĕркеллĕн каласа та пĕтереймерĕм, Вĕçелис аппа пӳлсе хучĕ: «Ах, Турă, Лада... Мĕн туслашмалли ĕнтĕ тутарсемпе? Пĕр туслашсан качча та тухасах тейĕ ак... Ах, Тур, аван мар пулать вара. Пĕрре хăйĕн пурнăçне пĕтерет, тепре яла тĕлĕнтерет. Ах, мĕншĕн шухăшламастăр-ши çамрăксем? Тутара качча тухса ырă пурнăçпа пурăнакан сахал, Лада. Вĕсен ĕненĕвĕ пирĕннинчен расна вĕт. Каччи пирки нимĕн калама та пĕлместĕп, анчах унăн ашшĕ-амăшĕ тем шухăшлă-ха. Çук, çук, хуть те тем калăр та, çыхланмалла марах тутар таврашĕпе. Люба вăл сирĕн питĕ ырă чунлă хĕр те унашкал хур курасран сыхласа хăвармаллах ăна. Эй-й, çавнашкал чипер сăн-пуçпа тутартан лайăхраххи тупаймасть-и вара? Темле-темле ăмсанса тăмаллинех тупать ак. Курса кăна тăрăр...» Вăт çапла калаçу пулса иртрĕ. Сана вăратмарăмăр, мăшлатсах çывăраттăн та.
— Ах-х, Лада, мĕншĕн пур çĕрте те ура хураççĕ-ши мана? — чун хурланса килчĕ ман. — Халь ку Галине пĕли-пĕлми калаçса çӳреме кам чĕлхинчен туртнă-ши? Çитменнине ӳстерсе... Пирчемен суран çине мĕншĕн тăвар сапмалла-ха? Мĕн тери хаяр иккен çынсем, хаяр тата шелсĕр...
Пĕтĕм тĕнче пире хирĕç тăнăн туйăнса кайрĕ. Пире хирĕç çеç-и? Пирĕн юратăва, пирĕн пуласлăха хирĕç. Пĕтĕмпех таптаса лапчăтасшăн, кĕл туса çилпе вĕçтересшĕн. Тата камсем-ха, камсем?..
Пӳлĕме анне кĕрсе тăчĕ те, эпĕ сисчĕвлентĕм. Вăл хăйне нимĕн пулманла тытрĕ. Е чăнах та сăмах пуçлас темерĕ-ши, е меллĕ самант кĕтрĕ. Эпĕ текех тӳссе лараймарăм: «Анне», — тесе хуллен чĕнтĕм диван çине лайăхрах вырнаçса. Вăл нумай кĕттермерĕ, ман çумра вырăн тупрĕ.
— Анне, — терĕм те ăна ăшă кăвак куçĕнчен тинкертĕм, — Вĕçелис аппа мĕн каласа хăварнă кунта ман пирки?
Анне йăмăк çине куç ывăтрĕ те:
— Лада каласа памарĕ-им вара? — терĕ.
— Пачĕ çав, çавăнпа ĕненменрен тепре ыйтатăп. Анне, ăнлан-ха эсĕ... Эпĕ... эпир унпа нихăçан та пĕрле пулаймастпăр... Ĕмĕрне те... Ăнланатăн-и, аннем?..
Эпĕ макăрса ярасран тутана хытă çыртса лартрăм.
— Люба, ман çакна пĕлес килет: кам вара çав каччă саншăн? Çулăмсăр тĕтĕмĕ тухмасть-тĕр. Мĕнле тутар ачи вăл?
Анне çирĕппĕн ыйтнинченех сисрĕм: пĕтĕмпех тĕрĕссине каласа парсан та ман майлă пулмастех вăл. Мĕн тăвас тетĕн, анне юратăвĕ — хăйне евĕрлĕ юрату. Пĕлетĕп, ачисен паянхи кунĕ çеç мар, пĕтĕм пуласлăхĕ пăшăрхантарать ăна. Хĕрне лайăх пултăр тесе те тăрăшать вăл, анчах çав вăхăтрах эпĕ тутар каччипе туслă пулнине пĕлсен ялта тем-тем калаçасран та шикленет. Вĕçелис аппа каланă тăрăх, пирĕн йăхра «тутар таврашне» качча тухни халиччен пулман-çке. Вырăссене качча тухма та, кин туса киле кĕртме те юрать, тутарсене вара — çук. Мĕншĕнни паллă — ĕненӳ расна.
— Ахаль юлташ кăна вăл маншăн... — терĕм хуллен... — Каларăм-çке эпир унпа нихăçан та пĕрле пулмастпăр...
Анчах аннерен мĕн те пулин çăмăллăнах пытарма пулать-и вара?
— Юлташ кăна мар-тăр çав... Пĕлмесĕрех калаçмаççĕ пуль. Люба, кăларса пăрах ăна пуçунтан, ахаль юлташланма та кирлĕ мар вĕсемпе, хăвăн пурнăçна çеç аркататăн кун пек хăтланса...
Эпĕ нимле мар пулса кайрăм. Аннем, ман юратнă аннем... Епле çапла калама пултарать вăл эпĕ савнă çын пирки, çитменнине ăна вуçех пĕлмесĕр?
— Анне, мĕншĕн ун пекех эсĕ... эсĕ... ăна пĕлместĕн те вĕт-ха. Пĕлессӳ килсен, эпĕ унашкал çын чăваш каччисем хушшинче çак тарана çитсе те тĕл пулман-ха...
Анне шăтарасла пăхса илчĕ те:
— Тĕл пулăн-ха, хĕрĕм, Турă çырни пусма вĕçнех килет теççĕ. Тутар таврашĕпе çыхланса таса ятна ан варалах, — терĕ пусарах, унтан ларнă çĕртен тăрса хуллен пӳлĕмрен тухрĕ.
Эй, аннеçĕм, мĕншĕн тăрăшмарăн-ши манăн чуна кăшт та пулин ăнланма? Пĕлетĕп-ха, пĕтĕмпех ăнланатăп сана. Пĕрре те мана хур тăвас теместĕн эсĕ, анчах ахаль те аманнă чĕреме тутăхнă çĕçĕпе тирнĕ пекех туйăнчĕ-çке. Кирлех марччĕ çав сăмахсем. Вĕсемсĕрех асаплă-çке...
Эпĕ текех чĕнмерĕм. Тарăн шухăша путрăм. Эпĕ ăнланма пултарайман, çĕнтерме хăват çитереймен чăрмавсем туллиех иккен-ха тĕнчере. Акă наци ыйтăвĕ. Шкулта вĕреннĕ чухне мана çакă шухăшлаттарман та ĕнтĕ. Мĕншĕн тесен хальхи саманара ашшĕ-амăшĕсемпе ачисем хушшинчи ăнланусăрлăх çухалнă тенĕ эпĕ. Халăхсемшĕн чăрмав пулса тăракан тумхахсем — пушшех те. Шкулта та çавнах вĕрентнĕ пире. Халь ак çав шкул саккинчен уйрăлнăранпа виçĕ çул çеç иртнĕ, эпĕ тинех суккăр кушак çури мар ĕнтĕ, тӳррипе каласан, чи малтанах Марселĕме вăйсăр пулнăшăн, йывăрлăха хăвăрт парăннăшăн ăшра тем пекех ятланăччĕ эпĕ. Анчах халь хам вара... Халь хам мĕн турăм-ха эпĕ телейĕме сыхласа хăварас тесе. Нимĕн те. Чи çывăх çыннусем те сана ăнланма тăрăшман чухне ытла та йывăр иккен вăл хăвăн ăраскалушăн тăрасси. Çитменнине эсĕ пурнăç çулĕ çине тин çеç шăтса тухнă черченкĕ чечек пулсан. Сана кĕтсе илекенни вара — чараксăр вĕрекен сивĕ-сивĕ çил. Çирĕп тымар кирлĕ кун пек чухне. Пирĕн тымарсем çирĕпех пулмарĕç-ши вара?
X
Пăтрашуллă кунсем... Пăтрашуллă шухăшсем... Ниçтан пăхсан та уççи-хуппи курăнмасть. Пĕтнĕ, пĕтĕмпех тĕпсĕр авăра сикнĕ. Тек нихçан та каялла таврăнас марлах пăчланнă хаваслă самантсем. Нивушлĕ çирĕм çул тултаричченех пурнăçри ырлăха шанас ĕмĕт çухалчĕ вара. Нивушлĕ чăл та пар саланчĕ иксĕмĕрĕн телейĕмĕр. Хушăран тата малтанах Марина тусăм асăрхаттарса калани, пан-н пырса çапăнакан шăналла, пуçа пырса кĕрет те, хама валли ларма-тăма вырăн тупаймастăп. Хамах айван ачалла ăнтăлмарăм-и-ха çак инкеклĕ юрату патнелле. Нимĕн çинчен шухăшламасăр, мĕн пулассине пачах та курма тăрăшмасăр. Инди фильмĕсене антăхса каяс пекех юратаканскер, унти илеме, юрату вăй-хăватне пуринчен мала хураканскер, пурнăç çине пурçăн канва витĕр пăхнăн тинкертĕм пулас.
Юрату теме те çĕнтерет тесе ĕнентернĕ эп хама. Ку вăл романтикăлла хайлавсенче е чуна йăпатакан сюжетлă киносенче çеç пулнине ăша хывма пачах та тĕлленмен. Пурăнакан пурнăçра пĕтĕмпех урăхла çаврăнса тухать-çке. Çыравçăсем йăлтах ӳстерсе çыраççĕ теес килмест-ха ман. Пурнăçранах илеççĕ-тĕр калав-роман сюжетне, анчах унти ĕç-пуç темле пулсан та урăх çын пурнăçне сăнарласа кăтартни çеç-çке. Пурне те çăмăллăн тӳссе ирттерме пулать пек. Халь вара. Халь эпĕ тинех ăнлантăм-ши этем чун-чĕрин асапне. Еплерех пăтрашуллă вăл, мĕнлерех хĕн-хурлă.
Тулта çуркунне. Сивĕ хĕл хыççăнхи чĕлтĕрти самант, маншăн пулсан вара — пурпĕрех. Нимĕн те савăнтармасть. Калăн, хĕл сивви яланлăхах кĕрсе вырнаçнă ăш-чиккĕме, нихçан ăшăнса ирĕлес марла.
Марсель... Мĕнлерех çын вăл. Нивушлĕ суккăрланса лартăм юратăва пула. Татса калама хĕн. Унпа тĕл пулнă самантсем тĕлĕк евĕр. Кăшт шухăшлă та тунсăх çутипе çиçекен хăмăр куçсем, юлашки вăхăтра темшĕн ытла шуранка сăн-пит. Хуть те кампа тĕл пулсан та асăмра савнин сăнарĕ. Урăх никамăн та унашкал çывăх кĕрсе вырнаçаяс çук ман чĕрене. Анчах вăл тĕмсĕлсе пăхнине аса илмессерен чунăма шалтан темĕн пикенсех чĕрмелет. Тăвăр-тăвăр... Хамран хам таçта тарса каяс вĕçнех çитетĕп. Анчах ăçта тарайăн аса илӳрен. Вăл пĕр утăм та ирĕклĕн пусма памасть-çке, хыçранах йĕрлет. Пирĕн унпа пĕрех хăçан та пулин икĕ еннелле уйрăлса каймалла текен шухăш самантлăха та хăй тыткăнĕнчен вĕçертмест. Пуçри пĕтĕм тăрă шухăшсене пăлхатса тата Марсельпе курнăçнă тепĕр самант вĕçĕмех аса килет.
— Любушка, — терĕ ун чух Марсель эпĕ салхуланса ӳкнине асăрхаса. — Тен, эпĕ килсе çӳрени сана çакнашкал йывăрлăх кӳрет.
Эпĕ ун çине тĕлĕнсе пăхрăм, сăмах хушма сăмахăм тупăнмарĕ. Марсель малалла калаçрĕ:
— Люба, илтетĕн-и, мана сан шăпу канăç памасть. Тен, эпĕ сан пурнăç çулĕ çинче чăрмантăрмăш кăна-тăр. Апла пулсан...
— Çитет! — тӳссе тăраймасăр пӳлсе хутăм эпĕ. — Марсель, епле хăятăн эсĕ çавăн пек калама. Чĕреме çурмаран чĕрĕллех çурас терĕн-и. Мĕншĕн эсĕ мана çав териех вылянчăк кăмăллă хĕр вырăнне хуратăн. Элле, çакăн пек шутлаттаракан йӳтĕм тупăнчĕ-им саншăн, Марсель.
Вăл пуçне пĕкрĕ, аванмарланнăран-ши, куçне тартрĕ. Унтан:
— Каçар, Люба... Хам мĕн пупленине хам та йĕркеллĕ пĕлместĕп пулмалла, — тесе куçран чăр пăхрĕ. — Анчах та, Люба, пулма пултарать вĕт-ха, калăпăр, ак çакăн пек. Эсĕ манра япăх енсем курма пуçлатăн. Пĕрре асăрхарăн, иккĕ, виççĕ, чуну хайхи манран сивĕнме пуçлать. Унтан вуçех те сивĕнсе çитет. Тен, çак тапхăрта кама та пулин тĕл пулма та тӳр килĕ, ну, калăпăр, хăвна килĕшекеннине. Эпĕ вара сан чунна пăлхатса, вĕçĕмех килетĕп, килетĕп... Сан, тен, пĕр мана курнипех кăмăлу пăсăлать-тĕр, эпĕ вара çавна та сисместĕп.
Мана хальхинче шутсăр кулăшла пулса кайрĕ. Чунтан ахăлтатса кулса ятăм. Култăм, култăм, унтан куççуль шăпăртатса анчĕ. Ĕсĕклесех макăрма пикентĕм. Марсель нимĕн чĕнме аптăранăн пăхса ларчĕ. Куççуль тухса пĕтрĕ пулас та, хамах лăплантăм.
— Марсель, апла тăк хăвăнтан сивĕтес тесе эсĕ хăш чухне пачах ăнланмалла мар хăтланатăн-им. — ыйтрăм вара лăпкăн.
Унăн хăмăр куçĕ кăштах туртăнса илчĕ, анчах хăй нимĕн те шарламарĕ...
Çавăн пек калаçу пулса иртнĕччĕ пĕр тăват-пиллĕк кун каялла. Вăл хирĕçлесе нимĕн те шарламанран хамăн чухлавăм тĕрĕсех пуль тесе ĕнентĕм эпĕ. Анчах та ку ытла та айванла-çке. Иксĕмĕр те савнă çĕртенех пĕр-пĕринчен сивĕнмелли меслет ятарласа шырани нихăш енчен пăхсан та пуçа вырнаçакан япала мар. Юратăвăмăра упраса хăварни мĕне кирлĕ тата. Хăçан та пулин — ыран-и, паян-и — пурпĕрех уйрăлу кĕтет. Такăнтараканни пурнăçра час-часах тĕл пулакан юрату виçкĕтеслĕхĕ те мар ĕнтĕ. Тĕрлĕ халăх çыннисем. Çакă кăклама хушать туйăмсене.
Марселĕм, мĕншĕн çав таранччен вăйсăр пултăн-ши. Мĕншĕн кĕрешмесĕрех парăнтăн. Çĕнтерсе каçас чăрмав, эпĕ шутланă тăрăх, ытлашши пит çӳллех те марччĕ пек. Эсĕ мана вара алă тăсса парас темерĕн, çаврăнса утрăн. Хăв каланă тăрăх, Турă сана яланах пулăшать. Апла хальхинче мĕншĕн пулăшмарĕ-ха. Пĕррехинче савнинчен çакăн пирки ыйтсан вăл çапла хуравланăччĕ: «Любушка, иксĕмĕрпе çапла пулса тухни пирĕн ăраскал пулас. Аллах ирĕкĕнчен иртсе шăпана ӳпкелени — пысăк çылăх. Пирĕн çак тĕрĕслеве çирĕп кăмăлпа тӳссе ирттермелле. Аллах этемĕн çĕр çинчи пурнăçĕшĕн çеç мар, ун вилĕмсĕр чунĕшĕн те тăрăшнине эпĕ чунтан ĕненетĕп».
Эпĕ вара çĕр çинчи телее ĕмĕтленсе сана вуншар каччă хушшинчен суйласа илтĕм, эсĕ тутар каччи пулнине пăхмасăр пĕтĕм чунăмпа шанса юратăвăма сана парнелерĕм. Ман кунтах ăраскаллă пулас килет-çке!
Çук! Çитет! Çитет! Манăн татăклă хурав памаллах... Анчах çитерейĕп-ши хăват. Çитерейĕп-ши хăват сана тĕксе яма, Марселĕм.
Çакнашкал шухăшпа айăн-çийĕн пăтранаканскер, йывăр кăмăл-туйăмпа кун кĕнекин листисене хуратса ларатăп. Савнă çыннăма çыру çыратăп. Пĕлетĕп, ниçта та ямастăп эпĕ вĕсене. Хама йывăр килнĕ самантсенче çеç алла илетĕп эпĕ юрату кĕнекине. Пуçа хĕвĕнекен шухăш, савнă çыннăма халалланăскер, хăех шăрçаланать шурă хут çине. Чунра пĕтĕмпех пушанса юлсассăн кăна пуç ĕçлеме пăрахать те автомат-алă çырма чарăнать.
Пӳлĕме савăнçлă çиçекен Алевтина пырса кĕчĕ. Занятисем хыççăн вăл пиччĕшĕсем патне кайса килмелле тесе тухса кайнăччĕ. Мана та пĕрле пыма йыхăрчĕ те, кăмăл çукран килĕшмерĕм.
— Эх, ахалех пымарăн, Люба, — терĕ вăл çӳллĕ кĕлеллĕ пушмакне пӳртре çӳремеллипе ылмаштарнă май. — Кунĕ паян мĕнлерех хитре... Тата, пĕлетĕн-и, — вăл ман çине чеен пăхса илчĕ, — Марселе тĕл пултăм.
Чĕрем вырăнтан тапраннăн сиксе илчĕ, ерипен çеç пуçа çĕклерĕм те кăмăлăма çирĕплетсе сӳрĕкрех сасăпа ыйтрăм:
— Вара. Мĕн калаçрĕ вăл.
Алевтина мана хирĕç сĕтел хушшине вырнаçрĕ, куçран тĕлĕнсе пăхрĕ.
— Эс, Люба, темле паян, ăнланма çук сана. Иртен-çӳрен пирки ыйтса пĕлнĕ пекех пуплешен. Сăмах вара Марсель çинчен пырать-иç. Тата килетĕп терĕ вăл паян, — сăмахларĕ тантăшăм.
Шалтан каллех темĕн туртăнчĕ. Анчах эпĕ ку туйăма пусарма та хăват çитертĕм.
Шухăшсем
Пĕтĕм пурнăç çак сăвăра теме пулать...
Питĕ килĕшрĕ...
What if your website chuvash...
Did you know that your website ch...
Прочитал от и до...
Your website, chuvash...
What if your website chuvash...
Your website, chuvash...
Elegir el mejor financiamiento inmediato...
Are you making the most of the potential...