Электронлă вулавăш

Ир кӳлĕмхи хĕвел иленнĕ вăрман сукмакĕпе ярăнса утрĕ Лайда. Сайра тĕл пулакан ят хунă ăна ашшĕ-амăшĕ. Лайда... Чăвашла мар та, пурпĕрех килĕштерет хăйĕн ятне хĕр. Утрĕ те утрĕ вăрманпа пĕве çитнĕ чиперкке, кĕç-вĕç пĕр-пĕр вĕçкĕн каччă татса илмелли куç йăмăхтармăш чечек. Хăй çавнашкал ĕлккен сăн-сăпатлă пулни те, ытти хĕрупраçран уйрăм ят хуçи пулма тӳрĕ килни те, вун сакăр çулхи студент пурнăçĕ хальлĕхе пĕр хуйхăсăр кăлтăртатса пыни те ниçта кайса кĕрейми хĕпĕртеттерет-ха пикене. Ĕнер çак пысăках мар вăрманти сукмакпа иккĕн утнăччĕ вĕсем: Лайдăпа Ольга, хĕр-тантăшĕ. Паян тем пулчĕ Ольăна — вырăн çинчен те тăраймарĕ. «Вăй çук, пуç çаврăннă пек. Юмах-халап пуçтарма паян эсĕ, Лайда, пĕчченех кайса кил. Вениамин Сергеевича та çаплах кала-ха», — тилмĕрчĕ вăл Лайдăна ир çинче. Фольклор экспедицине ертсе пыракан пуçлăха тантăшĕ сыв марри пирки евитлесен леш хыпăнса ӳкрĕ. Нимĕн те апла-капла пулмалла мар-çке. Тăруках çанталăк пăсăлнă теесрен — кунта килсе вырнаçнăранпах сар çу пек ирĕлекен çу кунĕсем тăраççĕ. Шалкăм çумăр айне те пулман, сивĕ çил вĕрнипе те çӳçенмен темелле. Хĕвел тивнĕ тесен те ятарласа хĕртĕнме кайман. Ялтан яла çуран танкăшса çӳресе юмах-халап, авалхи сăвă-юрă пуçтарнă, çавă кăна. Вениамин Сергеевич Поленов, вăтăрсенчен иртнĕ йăрăс пӳллĕ хурарах арçын, университет преподавателĕ, сасартăк чирлесе ӳкнĕ студентка патне пӳлĕме кĕчĕ те шалтăрах тĕлĕнсе тăчĕ. Пĕр кун хушшинче палламалла марах шурса-кăвакарса кайнă ĕнер çеç йăл-йăл çиçсе çӳрекен маттур хĕр.

— Ăнланмастăп, Вениамин Петрович... Нимĕн те ыратмасть пек, хăрушă... Вăй пĕте-пĕте килет... — терĕ шала кайнипе сассипе Ласточкина.

Вениамин Сергеевич хĕр темрен хытă шикленнине туйса илчĕ. Халиччен пулса курман ял, палламан çынсем. Инкеке, вăрман витĕр çӳремелле.

— Оля, эсир ĕнер Лайдăпа пĕрле пулнă-и? — тĕлĕнсе пăхрĕ Поленов хĕре.

— Эпир Лайдăпа яла кĕрсен тĕрлĕ урама пăрăнтăмăр... Вениамин Сергеевич, пĕлетĕр-и, çак аптрашки пĕтĕмпех тухатмăш патĕнчен тухсан пуçланчĕ...

Оля шăпланчĕ.

— Чим-ха, Оля. Мĕнле «тухатмăш». Ăнланмалларах кала-ха... — хистерĕ Поленов.

Сасартăк пӳлĕм алăкĕ чĕриклетсе уçăлчĕ те, хĕр: «Анне-е!» — тесе çухăрса яштах сиксе тăчĕ, преподаватель çумне лăпчăнчĕ. Ку никам та мар, Аннетта пулнине асăрхасан тин аванмарланса хăй вырăнне хутланса выртрĕ. Вениамин Сергеевич ăнланчĕ: темле хăратмăш ĕç пулса иртнĕ. Çыннăн нерв системине вырăнтан тапратма мехел çитерекенни, анчах мĕн?

Лайда, тантăшĕ сасартăк чирлесе ӳкнине манма та ĕлкĕрнĕскер, вăрманпа çĕкленӳллĕ кăмăлпа утрĕ. Ара, мĕншĕн шутласа çӳрес-ха унăн пĕр-ик сехетренех иртекен чир-чĕр çинчен? Хĕре урăххи канăç памарĕ. Паянхи тĕп тĕллевĕ унăн — ялти чи лайăх халапçăпа курса калаçасси. Ĕнер, акă, кунĕпе сулланса çӳресе те усси çерçи сăмси тăршшĕ чухлĕ те пулмарĕ. «Çӳлти урама хăпармаллаччĕ сан, хĕрĕм. Унта ватă карчăк-кĕрчĕк чылай," — ăс паркаларĕç ăна çамрăк инкесем. Асăннă çӳлти урама вара ăçтан каяс-ха Лайдăн, енчен те унта Оля маларах çитме ĕлкĕрнĕ пулсан? Çавна пула пĕр-ик сăвă-такмак çыркаласа илнипех çырлахма тӳр килчĕ хĕрĕн. Ĕçĕ ăнманнипе кайран, ĕç пĕтерсен, тантăшĕпе те кăсăкланса тăмарĕ вăл. Лайдăн хăйĕн шухăшĕччĕ – тăхăрвун ултă листаллă хулăн тетраде тултармалла.

Паян вара Оля чирлĕ, эппин паян Лайда çӳлти урама хăпарать. Ялти пĕтĕм юмах ăстисемпе хăй калаçса килет.

Вăрман пĕтрĕ те, лапамра ял курăнса кайрĕ. Ешĕл тĕнче хупăрласа илнĕ ăна. Укăлчара лаштра йăмрасем çитĕнеççĕ. Ултă-çичĕ ытама та кĕмеççĕ пулĕ вĕсем. «Çак ватă-ватă йăмрасем тахçан-тахçан пурăннă асаттесемпе асаннесене те астăваççĕ вĕт-ха», — сырăнчĕ хĕр пуçне шухăш. Юмах тĕнчипе сĕлкĕшнĕскер, çак йӳтĕмпех пырса кĕчĕ вăл укăлча хапхинчен.

Темле калама пĕлмелле мар аваллăхпа сывлать ку тавралăх. Лаштра йăмрасем те, машина-трактор çăрса пĕтермен вăрман та темĕн пытарса усраççĕ тейĕн. «Мĕн тăвас шухăшлă этем-ха эсĕ», — тенĕн сăнаса пăхаççĕ ял çыннисем, кайран та асăрханса, ерипен пуçтарса çеç сăмахлаççĕ. Калăн, ялĕпех темле вăрттăнлăха çынсенчен пытараççĕ. Ара, чăн та, мĕн пĕлет-ха хĕр çак вăрман варринчи икĕ урамлă пĕчĕк ял пирки? Пĕр кун хушшинче темиçе карчамасран юрă-такмак çырса илнисĕр пуçне — нимĕн те. Ял историне путлĕн каласа паракана тупаймарĕ-ха вăл хальлĕхе.

Урампа иртӳçĕн Лайда çакна асăрхарĕ: кушак питĕ нумай иккен ку ялта. Хĕвел питтинче, крыльца е пĕренесем çинче лараканскерсем, куçĕсене чăл-чăл вылянтараççĕ. Мĕн пĕчĕкрен çак мăр-мăрсене юратать Лайда. Çавăнпах «пĕç-пĕç« тесе пĕр-икĕ хутчен йыхăрса та пăхрĕ вĕсене, лешсем, ют çынтан шикленсе тӳрех хапха айне кĕре-кĕре тарчĕç. «Ытла та сивлек ку ял кушакĕсем. Темех тăвăп ĕнтĕ сирĕнпе», — тесе тарăхса та илчĕ Лайда.

Çӳлти урамалла утрĕ хĕр. Акă пĕр ватах мар инке, кĕвентипе икĕ пушă витре çакса янăскер, хирĕç килет. Лайда нихăçан та кĕвентепе шыва кайса курман, çавăнпа унпа еплерех усă курмаллине те чухламасть. Тата картишĕнчи пусăран шыв йăтма мĕншĕн кĕвентепех чăрманмалла-ха? Ку ялти пек урамăн тепĕр вĕçне танкăшмалла мар вĕт Лайдăсен. Пусси те кунта тарасаллă пусă, Лайăдăсен вара — алăпа çавăрса ăсмалли.

— Ырă кун пултăр! — пултарнă таран хаваслă сасăпа сывлăх сунчĕ Лайда палламан хĕрарăма. — Каçарăр та, сирĕнтен пĕр-ик сăмах ыйтса пĕлме юрать-и?

— Кунĕ ырă-ха, мĕн пиркиччĕ-ши сăмахĕ? — терĕ чарăнса инке сисчĕвленнĕ сасăпа.

Лайда аптăраса ӳкмерĕ, хăюллăхне кăштах пухрĕ те:

— Вăт, аппа, пурнăç шăвать, ĕмĕр хыççăн ĕмĕр хыçа тăрса юлать, чăваш сăмахлăхĕ те улшăнса пырать. Авалхи халап-юмах, сăвă-юрă та ĕмĕрсемпе пĕрлех хыçа тăрса юлать вĕт-ха... Анчах пĕтĕмпех манăçа тухман-çке. Çав сăмахлăха астăвакан çынсем пурах-тăр сирĕн ялта? Пĕр-пĕр кинемей-и унта, ватă старик-и — пурпĕрех?.. — терĕ çивĕч хура куçĕсемпе инкене тинкерсе.

Хĕрарăм шурă тутăрне пушă аллипе тӳрлеткелерĕ те юрланă евĕрлех çапла тăстарчĕ:

— И-и, пулмасăр, хĕрĕм, пулмасăр. Епле ан пултăр çак авалхи сывлăшпа сывлакан ялта пĕр-пĕр ватă? Ак кунта ак, — пӳрнине кивелерех панă, икĕ чӳречи урам енне тинкерекен çурт çине тĕллесе кăтартрĕ вăл, — Сăпани кинемей пурăнать, пĕчченех. Ывăлĕ-хĕрĕ хулара. Çитмĕлсенчен те иртнĕ пуль вăл. Унпа çумлах — Пăраски кинемипе Çитăр мучи пӳрчĕ. Темĕн те пĕлеççĕ ватăсем, ай, Турă çырлах, юррине, халапне...

Лайда чăннипех те хĕпĕртесе ӳкрĕ. Паян тултаратех вăл тăхăрвун ултă листаллă тетраде.

— Тавтапуçах сире, инке, — çапла тав турĕ те вăл, асăннă пӳрт еннелле утма тăчĕ.

— Тăхта-ха, хĕрĕм, — чарчĕ ăна кĕвентеллĕ инке. — Çак урам вĕçĕнче пĕр лапчăк пӳрт ларать, мунча евĕрлĕскер. Асăрхамасăр е пĕлмесĕр пырса ан шакках çав пӳрт чӳречинчен. Лайăх мар сăмах çӳрет çав пӳрт карчăкĕ çинчен.

Хăй те сисмерĕ — çăварĕ капах карăлчĕ хĕрĕн. «Мĕнле сăмах?» — ыйтасшăнчĕ вăл, анчах ĕлкĕреймерĕ, хĕрарăм витрисене суллантарса утса та кайрĕ. «Курайманран кăна каламарĕ-ши?» — шутласа илчĕ те Лайда, хĕрарăм малтан тĕллесе кăтартнă çурт енне пăрăнчĕ.

Сăпани кинемей шутсăр тарават йышăнчĕ хĕре. Лайда малтанах ăна хăй мĕн тĕллевпе чăрмантарса çӳренине каласа пачĕ те, лешĕ: «И-и-и, мĕн чăрмавĕ, мĕн чăрмавĕ ара, мĕн пĕлнине каласа паратăпах ĕнтĕ», — текелесе пӳрте кĕме йыхăрчĕ. Тархаслаттарса тăмарĕ Лайда. Нихăçан та виçесĕр вăтанчăк пулман та вăл. Пачах урăхла, кас-кас шухăлăхĕпе пуçсăрлăхĕ тепĕр çын валли те çитет унăн. Алăк урати урлă каçсанах пӳрт ăшчиккин тирпейĕ куç умне тăп-тулли тухса тăчĕ. Стенасене янкăр сенкер сăрăпа сăрланăран пӳртре пушшех те çутă. Урам енчи икĕ чӳречерен кĕрекен хĕвел пайăркисем урайне ылтăн тĕслĕн сапаланнă. Урайĕ вара, тин çуса кайнă чухнехилле, йăл кулса пăхать. Пӳлĕм варрипе килте тĕртнĕ тĕрлĕ тĕслĕ кашма хăтлăн сарăлса выртать. Чӳрече янаххисем çинче те, чĕнтĕрлĕ çивиттиллĕ сĕтел çинче те, тăм чӳлмеке лартнă тĕрлĕ чечек çитĕнет. Лайда самантлăха çакнашкал тирпейпе киленсе тăчĕ те кашма сарнă вăрăм сак çине пырса ларчĕ. Пушмакне вăл крыльцаранах хывса кĕнĕччĕ.

Чылайччен юмахласа ларчĕç иккĕшĕ — ваттипе çамрăкки. Кирлĕ самантсене Лайда тетраде çыркаласа пычĕ, астума пултараканнисене пуç мимине кĕрте-кĕрте хăварнипех çырлахрĕ. Кăнтăрла иртнине сисмен те çапла. Сăпани кинемее ырлăх-сывлăх сунса урама тухрĕ Лайда. Хырăм выççи те аптăратмарĕ ĕç ăннипе савăннă хĕре. Çитăр мучипе Пăраски кинемей патне çитмелле-çке унăн тата. Май пулсан, тен, леш «лайăх мар сăмах çӳрекен пӳрт карчăкĕ» патне те.

Пăраски кинемейпе Çитăр мучи хĕре мĕн пуррипе сăйласах кăларса ячĕç. Ара, яра куна выçă ăçтан çӳрейĕн? Сăвă-юмахпах хырăм тутă пулаймасть çав. Тухса каяс умĕн çав лапчăк пӳрт карчăкĕ пирки ыйтма астурĕ-астурех хĕр. Пĕр-пĕрне кăллин пăхса илчĕç мучипе кинемей. Çитăр мучи кĕреçе евĕр шур сухалне ал лаппипе шухăшлăн шăлкаларĕ те:

— Ним калама та пĕлместĕп. Тĕрлĕ калаçакан пур та... — калас тенине пытарарах хăварчĕ мучи. — Темĕн, унта кайма сăлтавĕ пурах-ши, хĕрĕм? Юмах-халапне çителĕклех çыртăн мар-и эсĕ капла та?

Унтан, Лайда тилмĕрсе пăхнăран, çапла хушса хучĕ:

— Пĕччен пурăнать вăл мĕн эпĕ астăвассах. Тата, чи тĕлĕнмелли, тахçантанпах пĕр евĕклĕн тăрать ват карчăк. Ни ватăлни ун, ни чирлени. Çын çине тухсах кайманран, питĕ сахал пĕлеççĕ ун çинчен ялта. Куçĕ вара, куçĕ... — мучи каласа пĕтереймерĕ, аллине лаш сулчĕ те «пустуй сăмахпа аппаланиччен» тенешкел, кăмака кукринче тем кĕмсĕртеттерме тытăнчĕ. Çакна илтсен Лайдăн пурне те пĕлес килнĕ туйăмĕ çĕнĕ çĕпрепе йӳçекен чуста майлах йӳçсе çĕкленчĕ. Кĕç-вĕç тулса тăкăнасла. Ватăсемпе сывпуллашрĕ те вăл ярăнтара пачĕ урампа анаталла.

* * *

Оля кун каç енне сулăнсан тин тухрĕ пӳлĕмрен. Кăштах сăн кĕнĕ ăна, кĕлеткине те ним сăлтавсăрах чĕтрев ермест темелле. Коридорпа каллĕ-маллĕ уткаларĕ. Мĕн пулса иртнĕ унпа ир çинче? Мĕншĕн вăл ыттисенчен тăрса юлнă. Мĕншĕн пуç вăрман пек кашлать, анчах мĕн пулса иртнине çаплах тăна илеймест-ха вăл. Нимĕн те ăнланмасть хĕр. Ăнланмасть те, ас тумасть те. Урамран Аннетта тантăшĕ кĕчĕ. Дежурнăй пекки вăл паян. Урайне çуса тухнă пулас та, пушă витрине шăлтăртаттарса кĕтессе лартрĕ.

— Оля, кăшт самайрах-и сана. — ыйтрĕ вăл чӳречерен урамалла ним тĕллевсĕр тинкерекен тантăшĕнчен.