Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Эс, çуралнă çĕршыв, тăванран та тăван, —

Тăванран уйрăлан — уйрăлмастăн санран.

Эп ăçта — çавăнта эс пыран,

Юррăмсем çук çĕрте эсĕ юрă пулан,

Пурнăç йӳçĕ пулсан — эсĕ тутлă тăван,

Эс, тăванăм, çĕршыв, тăванран та тăван.

Эс, çуралнă çĕршыв, тăванран та тăван, —

Килйышран уйрăлан — уйрăлмастăн санран.

Эп ăçта — çавăнта эс пыран,

Тăвансем çук çĕрте эс тăванăм пулан,

Çулĕ йывăр пулсан — эсĕ çăмăл тăван,

Эс, тăванăм, çĕршыв, тăванран та тăван.

Эс, çуралнă çĕршыв, тăванран та тăван,

Салтак турăн пулсан — эсĕ паттăр тăван, —

Эп ăçта — çавăнта эс пыран,

Юнăм юхрĕ пулсан — ху юнна эс паран,

Пурнăç татнă çынна çĕнĕрен çын тăван,

Эс, тăванăм, çĕршыз, тăванран та тăван.

Эс çуралнă çĕршыв, тăванран та тăван.

Çĕрпеле уйрăлсан та, уйрăлмастпăр санран,

Эп ăста — çавăнта эс — пыран,

Çăлтăрсем тӳпинче эсĕ çăлтăр пулан,

Çăлтăр çулĕ паран — пурнăç çулĕ тăван,

Эс, тăванăм, çĕршыв, тăванран та тăван.

Отечества и дым и сладок, и приятен.

Г. Державин

Час-час ас илӳпе иртет ав сăвăç кунĕ

Çут Волхов хĕрринче, юратнă Званкăра.

Кунта лăштах канать халь ун явапсăр чунĕ,

Итлет вăл куккука чăпар уçланкăра.

«Килеççĕ куç умне каллех ачалăх, яшлăх,

Тăван атте-анне, Хусан та Ĕрĕмпур.

Ан тив, мана питех курма тивмен ачашлăх,

Хам ӳснĕ тапхăра ман тав тăвассăм пур.

Юрать-ха нимĕçле мана вĕрентрĕ нимĕç,

Çыра-çыра илни иртмерĕ нимсĕрех.

Кайран мана шăпах вăл пачĕ тулăх çимĕç,

Ытти чĕлхесене вĕрентĕм чиперех.

Ĕрĕмпурта чухнех мĕн чул юмах та сăвă

Вĕрентĕм нимĕçле, куçартăм вырăсла!

Гимназие кĕрсен хавхалантарчĕ çавă

Татах та ытларах çырмашăн хамăрла.

Гимназире вара лартаттăмăр трагеди,

Вулаттăм монолог мăнаçлă сасăпа.

Çыраттăм сăвăсем кас-кассăн тĕлĕкре те

Ача вăййи майлах айван ăсталăхпа.

Пулас килетчĕ ман юмахри пек чăн паттăр,

Малалла

Ачамсене Иринăна, Алинăна, Алексее халаллатăп

Пĕр карчăкпа старик пурăннă. Вĕсен Урине ятлă хĕр пулнă. Хĕр ача питĕ чипер – кăн-кăвак куçлă, сап-сарă çӳçлĕ, илемлĕ çаврака питлĕ пулнă. Вăл кунĕпе çепĕç чĕлхипе чĕвĕлтетсе карчăкпа старике савăнтарнă. Ашшĕ-амăшĕ хĕрне питĕ юратнă, унăн кăмăлне тултарма тăрăшнă, вăл мĕн ыйтнă çавна илсе панă. Ун çинче ялан илемлĕ çи-пуç пулнă.

Анчах Урине ĕç ĕçлеме пĕртте юратман тет. Ăна ачашласа çеç усранă тет, пĕр ĕçе те хăнăхтарман тет. Çапла вăл юлхав хĕр пулса çитĕннĕ.

Вĕсен ялĕ çумĕнче пысăк вăрман сарăлса выртнă. Унта тĕрлĕ чĕр чун, кайăк-кĕшĕк йышлă пулнă. Кунтах вăрман хуçи - Чике старик пурăннă. Вăл йĕркелĕхе-типтерлĕхе юратнă. Вĕсене вăрманти йĕркене пăхăнса пурăнма вĕрентнĕ.

— Пурăнма йывăрлансах пырать. Вăрманĕ те ĕлĕкхи мар, çыннисем те. Мана пĕччене йĕркене сыхласа пурăнма пĕртте çăмăл мар. Вăрмана пĕр шелсĕр кассаççĕ, чĕр чунсене вĕлереççĕ, кайăксен йăвисене аркатаççĕ, кĕçех вăрманта нимĕн те тăрса юлмасть. Вĕсене мĕн пур ӳсен тăран куççульпех йĕнине еплерех ăнлантарса пама пулать-ши, пĕлместĕп. Чечеке татсан, вăл куççульпе йĕнине ниушлĕ курмаççĕ! Мана пулăшакан тупăнсан еплерех аванччĕ те.

Малалла

Пĕлĕт çинчи çăлтăрсем

Тем нек лайăх çутатаç;

Шурти ешел курăксем

Тем пек ыррăн курăнаç;

Вăрман çинчи уйăх та

Çĕре ыррăн çутатать;

Юман çинчи шăнчăк та

Тем пек лайăх янăртать

Çапах маншăн çут тĕнче

Çĕртте лайăх курăнмасть;

Çапах çынсем хушшинче

Пĕртте аван туйăнмасть.

Икĕ çырма хушшинче

Эпир ӳснĕ ял ларать,

Аслă урам варринче

Чиркӳ тăрри курăнать.

Ялăн икĕ айккипе

Хурăн çулĕ çаврăнать,

Икĕ çырма тăрăшпе

Йăмра ушкăнь чашкăрать.

Уйри калча тăррисем

Вĕçен çилпе хумханаç;

Вĕсем çинче тăрисем

Тырра курса савăнаç.

Ешĕл калча хыçĕнче

Хура вăрман хумханать;

Хура вăрман умĕнче

Çĕрти прахот шăхăрать.

Яла кĕрсен тĕлĕнен:

«Тĕлĕк мар-ши ку ман?» тен.

Пĕтĕм кил-çурт, юмах пек,

Ешĕл çулçă та чечек.

К. асăнса

Эпир иккĕн пĕр тĕпрен шăтса тухнă туратсен хуллисем пек пултăмăр. Пĕчиккĕ чух пĕр-пĕрне ытла та пит хавасчĕ эпир: пĕр-пĕрин çумне тĕршĕнеттĕмĕр, çулçăсемпе çапкаланаттăмăр.

Кайран-кайран иксĕмĕр те пĕр-пĕринчен сирле пуçларăмăр: эс те ӳсен — ак аяккалла каян, эп те ӳсеп — тепĕр еннелле каяп; тепĕр енне каймасан та юрамасчĕ манăн — эс таран. Эпĕ пĕр шит сан еннелле тăсăлсан, эсĕ икĕ шит, пушшех аякка таран манран.

Çапах хамăр пĕр-пĕрне сивĕ сăмах каламан эпир. Тата пăртак ӳссен, пирĕн иксĕмĕрĕн те туратсем тухрĕç; сан тураттусем ман туратсене перне пуçларĕç. Çил тухсан, час-часах пирĕн туратсем явăнсах каятчĕç. Ман çулçăсем сан çулçусемпе çыпçăнма пăхатчĕç, — анчах эсĕ вĕсене сире-сире яраттăн, ху пăрăнса: е тата, пĕр енчен кулă, хуçăлса каяс пек, манран таçта, хĕнпе, авăнса тараттăн.

Çил иртсе кайсан — каллех екки яраттăмăр. Тӳлек чухне, тен, — пĕлме çук, çил чухне те-и, — пит юрататтăн эс мана. Çапах ху пăрăнма тăрăшаттăн. Эпĕ те сисеттĕм ăна, çапах выляс, пурнас килетчĕ. Сунман-темĕн эпĕ эсĕ ман пантан каясса! Пĕлместĕп. Пит аван пекчĕ мана санпа.

Малалла

Киленсе çиеççĕ,

васкамаççĕ тек.

Арĕсем ĕçлеççĕ,

арăмсем килтех.

Раккине ĕçеççĕ

кунтисем сахал,

мăйăхли пит йышлă,

тĕл пулмасть сухал.

Чĕлĕмне туртаççĕ

чейне ĕçнĕ май.

Саррисем пăт-пат та

çыррисем нумай.

Ват çынна итлеççĕ,

çамрăка чараç.

Кăвапа кăтартмĕ

кунти хĕр-упраç.

Ачисем те сывă,

йышлă çĕн хунав,

тăван çĕр, чĕлхешĕн

хатĕр пуç хума.

Тĕлĕнсе çӳретĕп,

тĕлĕк пуль ку теп.

Чăвашра пач урăх.

Мĕн шанса кĕтеп?

Эпĕр питĕ чирлĕ,

чăвашсем чирлех.

Тăван çĕр, чĕлхешĕн

тăрăшни кирлех.

11.09.2007. Анкара. Каç.

Ăстампулта кăначчĕ, –

кур ăна, –

автобуспа чавап

Анкарана.

Кунта çук тинĕс çилĕ.

Çĕр хĕрет.

Ма тĕрĕксем вырнаçнă

пуш хире?

Урта çынни хăранăн

вăрманта

шыв çи хурахĕ

çитеймен кунта.

Ак мĕншĕн пăрахса

ăстампула

сăртсем çинче тĕпленĕ

тĕп хула.

Çав çăлăнăç çулпе

эп халь кăна

автобуспа çитеп

Анкарана.

Тĕрĕксене туртать кунта

тĕпри:

Ататюрка хупланă

вил тăпри.

11.09.2007. Анкара. Кăнтăрла.

Ĕнер пĕр кĕтмен-туман çĕртен пăтăрмаха лекрĕм. Пыратăп хайхи утса. Пăхатăп — малалла ниепле те иртме çук. Умра сарлака хул-çурăмлă икĕ арçын тăра парать. Тăп! чарăнтăм. Ман хыçа татах çынсем пырса кĕпĕрленчĕç. Нумай та вăхăт иртмерĕ — вăрăм черет пулса тăчĕ. Пурте пăлханма тытăнчĕç. Мĕн пулса иртет, никам та ăнланса илеймест.

— Мĕскер сутаççĕ? Мĕн черечĕ ку? Авари пулнă-и? Тен, такама вĕлернĕ?

Эпĕ ниçталла та каяймастăп. Сылтăмра акаци тĕмĕ, сулахайра та акаци, умра — иккĕн, хыçалта — шучĕ те çук этем. Кун пек чухне мăн-мăн-мăн асаттесем мĕн тунине аса илме пуçларăм. Сĕм авалхисем — чукмарпа пуçран çапнă та, ĕçĕ те пĕтнĕ. Пытарса та аппаланман. Эпĕ вара аран-аран сăмах хушрăм:

— Ирĕк парсамăр!

— Хăвах иртсе каятăн, — терĕ пĕри çаврăнса та пăхмасăр. Чăнах та, мĕн ыйтса чăрманмалли, трамвай мар вĕт.

Пĕр утăм турăм çеç — мана темĕнле вăй çӳлелле вĕçтерсе ячĕ, акаци тĕмĕ çине улăхрăм-выртрăм. Кайăк пулсан-и?.. Ярăнса çӳрĕттĕм сывлăшра, анчах мана ку вĕçев пĕртте килĕшмерĕ.

Икĕ арçын ман çинчен манса кайсах хăйсен калаçăвне малалла тăсрĕ. Халăх кĕр те кĕр кĕрлет. Кашниех кунта мĕн пулса иртнине пĕлесшĕн.

Малалла

Халапсенче вĕçеççĕ улăпсем те,

Халапĕсем те ĕнтĕ чухăнрах.

Çул хыврĕ вĕçсĕр уçлăха этем те,

Пире халь çăлтăрсем те çывăхрах.

Малтанхисен йышне чăваш ачи те

Кĕмешкĕн тивĕç илчĕ тĕнчере.

Паян таçта-таçта такам та çитĕ,

Пĕлменнине пĕлейĕç инçетре.

Çĕн çул хывакансен мухтавлă ĕçĕ

Хисеплĕрех упранĕ малашне.

Эс Уйăх тавраллах çӳренĕ теççĕ,

Эс тĕплĕрех сăнанă ун сăнне.

Хастарлăх, тӳсĕмлĕх, сăпайлăх вăйĕ

Чăваш ятне çĕклерĕ ĕçӳнте.

Паян пире мĕскĕнлетме кам хăйĕ? —

Пирте вăй пур ытти ар-хĕрĕн те.

Вĕçевçĕ-улăп, тус-йышу пиллерĕ

Сана инçе-инçе вĕçме çунат.

Халь вĕсене те тав туса илер-и? —

Пире тăванлăх ăнăçу сунать.