Хĕн-хур айĕнче :: Кĕр сăри

Çемен Элкер | Сăвăллă повесть


Уяр, сивĕ каç...

Çут уйăх кăпка юрпа йăлтрашать.

Ялта — кĕр сăри1. Хăш-пĕр шăтăк лаç2

Çаплах-ха çиçсех сăра юхтарать.

Çак каç Алапмт, хăна пуçтарсах,

Кĕрхи мăнтăрпа ĕçет чӳклеме.

Ун килĕ паян хĕвел ансанах

Хăна-вĕрлепе пуçлать хĕвĕшме.

Шăв-шав сасăсем те эхрек кулăсем

Таттисĕр, тăтăш янраççĕ унта;

Ют ял хăнисен лаши-çунисем

Сарай туллиех тăраççĕ тулта.

Анчах ку шăв-шав килкартишĕнчен

Е çенĕксенчен кăна илтĕнет.

Пӳртри хăнисем хуçа умĕнче

Шăлкăн кушакла çеç ларни сисĕнет.

Хĕрсе юрласси, сиксе ташласси

Кунта пĕтĕмпех килет хуçинчен.

Мăнаçлă çынна мĕнпе юрасси

Пурне те паллă ун сăн-питĕнчен.

 

Пуян Алапитĕн йĕри-тавра çурт,

Хырпа юмантан вăл çавăрнă ăна.

Çуртне курнипех пур пуçлăх — çич ют —

Савса хисепленĕ çак сăхă çынна.

Хуралт çисене вăл, пурне те лап-лап,

Хăма çийĕнчен пустарнă шулап3.

Шур пӳрчĕ капмар, ялта пĕр-пĕччен

Купца-хуçа пек лартнă пысăк пӳрт...

Çапла Алапит — пуян хресчен,

Пули-пулми çын — ан ту унта шӳт!

Еçке те ялан вăл чаплă ĕçет, —

Вăтăр çухрăмран хăна чĕнтерет.

 

Пуян кил хуçин кĕреки тулли;

Вун тĕслĕ апат, эрех те шерпет;

Кама мĕн туртать — йӳççи е тутли —

Вăл çавна ĕçсе-çисе киленет...

Сĕтел хушшинче — улт-çичĕ старик,

Кусем пĕтĕмпех хисеплĕ хăна.

Кунтах куштансем — Текейпе сутник;

Ытти çыннисем тэ пуянсем кăна.

Кил пуçĕ самăр, çырă сăнлăскер,

Хура çӳç-сухаллă, хура куçлăскер,

Тачка пĕвĕпе сарăлса ларса,

Мамлать, калаçать текех мухтанса.

— Ĕçе-ер, хăнамсем! — тет ак Алапит. —

Çаратрĕç... Çапах аптрамăп-ха пит:

Пин пăт тырă пур, çирĕм пăт пыл пур;

Кĕтӳпе сурăх, ултă ĕç лаши...

Шур пӳрт тулли йыш, — ачамсем маттур...

Мĕн-ма кулянас, ма ĕçес мар-ши?!

Халь çичĕ ĕне çӳрет картара.

Утмăл купа утă çултăм пахчара...

Хусах-таркăнсем урăх тивмесен,

Пĕтместĕп-ха эп. Алапит пĕтмен!

 

— Вĕçех ĕнтĕ, вĕç! Çавăн-çке чĕлхи! —

Пӳлет ăна кĕç çумри карчăкки.

Нимскер вĕçсе мар. Чăн, утмăл купа!

Пурнатăп! — тет вăл хавас сасăпа.

 

— Апла... Хе-хе-хе! Утмăл купа тан!

Ара, анкарти ытла пысăк сан...

Ман — хĕрĕх анчах... Шутла-ха... Эккей! —

Пуçне пăркалать тилĕ пек Текей.

 

Алапит

Анкарти — çитет... икĕ теçетин.

Сан пĕчĕк пулсан, пысăклат эппин!

Карта тытассах ӳркенетĕр çав.

Кам çук тет, нăйкать — вăл нишлĕ, юлхав.

 

Текей

Юлхав та пуль те... ялтан аван мар.

Хăюлăх çитмест. Сĕрекем начар...

Ну, эс урăхла: улпут темелле!

(Кулать.)

Пĕлетне, каллех çĕр улпучĕсем

Кунта килмелле? Пăхрĕç пĕр тĕле...

Хура çĕр-çке шыраççĕ çавсем!

Алапит

Пĕлетĕп. Уншăн мĕн шикленмелли?!

Ни кулянмалли, ни тĕлĕнмелли!

Нимле улпут та пирĕн пурлăха

Пахомка пекех туртса илмĕ-ха.

 

Текей

Ку ĕнтĕ чăнах...

Эх, хамăр тахçан пулсанччĕ улпут!

(Кулать.)

 

Алапит

Шăватпăр ĕнтĕ, тусăм, малаллах.

Анчах ан такăн... витĕр пăхса ут!

Мĕскер? Пул харсăр, хытă пуçлăрах.

Мĕн усăллă пек — тыт, çырт лайăхрах.

Чунна, кăмăлна ирĕкреххĕн яр.

Çынсем хушшинче шăллă пул, хаяр...

Çапла пуль? Мĕнле?.. Мула ӳстерме

Мĕн кирлĕ тата?

 

Текей

Çынна хĕрхенме,

Питех именме те эппин юрамасть?

(Кулать.)

 

Алапит

Вăт тĕрĕс, тĕрĕс! (Кулать) Çапла хушать влаç...

 

Тачкам Алапит, кăштах шăпланса,

Ĕçки хăватне сăнама тăрать.

Курать вăл: пӳртре, тин хăюлланса,

Хăш ӳсĕр хăна юрлама пуçлать.

 

— Мĕскершĕн лăпкă? Е ĕçмелли çук?!

Ĕçтерăр, ачсем, пурне те эрех!

Киленĕр, туссем, эпĕ сывă чух!

Ну, ташлăр! — терĕ Алапит пĕрех,

Хайхи талт! сикрĕ тăчĕ ташлама, —

Алли-урине хуçкалантарма.

Тулли пӳрт хăвăрт шавласа каять,

Ташши те, юрри те харăс пуçланать... —

Юратнă куккам, мĕншĕн тунсăхлан?

 

Юрла-ха пĕрре савнă юрруна!

Юрру-сăввусем пит те лайăх сан, —

Хистерĕ хуçа пĕр кукша çынна.

Кукша пуç старик туртăнсах лармасть,

Салхуллă юрра вăраххăн тăсать:

 

 
1 Ĕлĕкхи çынсем уйри тырăпа пахчаçимĕçсем мĕнле пуласси пĕтĕмпех турă ирĕкĕнчен килет тесе ĕненнĕ. Çакна пула тырпула ăнăçлăн пуçтарса илнĕ хыççăн чăвашсем кашни кĕркуннех чӳк туса (чӳклесе), урăхла каласан, турра апат-çимĕçпеле тав туса ĕçсе çинĕ. Ку ĕçке, кĕркунне ĕçнĕрен, кĕр сăри е чӳклеме ĕçки тенĕ.
2 Ĕçкĕ валли лаçсенче сăра тунă. Тĕтĕм час тухса кайтăр тесе, лаççисене юриех шăтăк-шатăклă пураса лартнă. Лаçра çунакан вут çути çав шăтăк-хушăксенчен каçхине таçтанах йăлтăртатса çиçни курăннă. Поэмăра çавăн çинчен каланă.
3 Шулап — вырăссем «жолоб» тенинчен чăвашлатса каланă сăмах. Тимĕр пăта пулманнипе ун чух çурт тăррине витнĕ чĕренче хăмасене çиелтен йывăр шулапсемпе пусарса хунă. Шулапĕсене пысăк пĕренесенчен, вĕсен варрисене хăрах енчен хăвăллатса кăларса тунă. (Автор.)
■ Страницăсем: 1 2 3 4 5