Пĕр-пĕрне ăнлансан
Агнис Улькасен тĕлне çитрĕ. Улька — Агнисăн чи çывăх юлташĕ, вĕсем шкулта пĕр партта хушшинче ларнă. Халĕ Улька почтальонра ĕçлет.
Агнис кĕнĕ чух Улька пăлтăр урайне çуса пĕтеретчĕ.
— Улька, сана эп пĕр сăмах калас тетĕп…
— Мĕн-ши тата? — тĕлĕнерех ыйтрĕ лешĕ, аллисене çуса.
— Эпĕ трактористкăна вĕренме каяс тетĕп, — акă мĕн.
— Ан калаç… Хăçан?
— Халех, тен, ыранах…
— Хăçан ун пек шухăш тытрăн тата?
— Паян.
— Мĕн вара… Аван ку, — терĕ Улька.
— Трактор ĕçне кăшт пĕлетĕп вĕт-ха эпĕ. Ялхуçалăх специалисчĕсем халь питĕ нумай кирлĕ. Хуласенчен те специалистсем колхозсемпе МТС-сене йышлăн килеççĕ. Акă, паян та пĕри килчĕ…
Агнис паçăр кăна каччăпа тĕл пулни çинчен хăй тĕшмĕртнĕ таран ик-виç сăмахăн тенĕ пек каласа пачĕ.
— Çавăн пек вĕреннĕ çынсене курсан манăн пĕтĕм чун хавхаланса каять. Неушлĕ пултараймăп? Çынсем ĕçлеççĕ-çке! Трактористкăна вĕренсе тухас мар-тăк — çĕр çинче пурăнас та мар! — çирĕппĕн каласа хучĕ Агнис.
Улька темшĕн вăрăммăн сывласа илчĕ.
— Кала-ха, Агнис, сана трактористкăна вĕренме кайма Кузьмин ӳкĕтленĕ вĕт?
— Çук, Улька, Кузьмин мар… Ун пирки ан пăшăрхан, ан хăра, туртса илме шутламастăп, — йăвашшăн кулса илчĕ Агнис.
Кузьмин Улькана тахçанах юратнине Агнис лайăх пĕлет. Çавăнпа та вăл, хăй Кузьминпа пĕрле ĕçленĕ пулин те, ун пирки нихçан та каччă çинчен шухăшланă пек шухăшламан. Вăл яланах Улькапа Кузьмина хăйсене çеç хăварма тăрăшнă, хăй çав вăхăтра аяккалла пăрăннă.
— Эсĕ мана усал тăвас çуккине шанатăп-ха… Шуту пур пулсан — кай ара, вĕрен, Агнис! Эпĕ хам та ăçта та пулин вĕренме кĕме ĕмĕтленетĕп-ха.
— Тавтапуç, Улька, ырă сăмахушăн. Колхозран рекомендаци илетĕп, комсомол организацийĕ те пама тивĕç… Эсĕ те çаплах ту. Çамрăк чух вĕренмесен — хăçан вĕренен?
— Тĕрĕс, Агнис…
* * *
— Кĕме юрать-и?
— Кĕрĕр…
Исаков «МТС директорĕ» тесе çырса çапнă алăка туртса уçрĕ те шала кĕрсе тăчĕ.
— Сывлăх сунатăп — терĕ вăл, симĕс пустав сарнă сĕтел хушшинче ларакан лутра та самăртарах çынна пуç тайса. Кабинетра директор пĕччен мар иккен, ун патĕнче тата виç-тăват çын лараççĕ-мĕн.
«Кусем ман пеккисем пулмалла» — шухăшларĕ Исаков, вĕсене хăвăрт кăна пăхса çаврăнса. Пĕри аллине темле хутсем тытнă — документсем пулас; тепри чĕркуççи çине фанертан тунă пысăках мар баул хунă, виççĕмĕшĕ хăй ларнă пукан çумне çиелтен кантрапа хĕреслесе çыхнă чемодан тăратнă… Директор сĕтел урлă кармашса Исакова алă пачĕ.
— Акă тата тепĕр çĕнĕ специалист пирĕн, паллашăр, — терĕ вăл унтан, — Степан Михайлович Исаков, министерствăри çемçе пукана пăрахсах пирĕн пата килчĕ. Килни виçĕ кун çеç-ха, «Çĕнтерӳ» колхоза яратпăр…
Исаков пурне те сывлăх сунса алă пама тытăнчĕ те, алăк патĕнче хăйне виçĕ кун каялла пĕр ялта шыв ĕçтернĕ хĕре курса палласа илчĕ. Ăна та алă пачĕ вара.
— Салам…
Агнис аллине питĕ хăюсăр тăсса, хĕрлĕ пĕрлĕхен пек хĕрелсе кайрĕ.
— Эпĕ хăçан каясси пирки пĕлме килтĕм, Василий Петрович, — терĕ Исаков, пушă пукан çине ларса.
— Ыран ăсататпăр ĕнтĕ, калаçса татăлнă, — терĕ ăна хирĕç директор.
— Пирĕн пирки мĕнле пулать тата? — ыйтрĕ çĕннисенчен пĕри.
— Сире те тытса тăмастпăр. Ыран пурте вырăнта пулатăр. Васкас пулать, ĕç кĕтсе тăмасть. Халĕ кайса канма пултаратăр. Гостиници чаплах мар та пирĕн, аптрамăр, тетĕп…
Пурте тухса кайма хускалчĕç. Исаков та пукан çинчен тăчĕ те, ăнсăртран, каллех Агнис çине пăхса илчĕ.
«Ку мĕн тума килнĕ-ши тата?» — шухăшларĕ хăй ăшĕнче. Çав вăхăтра директор Агниса сăмах хушрĕ:
— Эсĕ те пĕрер çур сехет çӳреме пултаратăн, унччен эпĕ сан пирки телефонпа калаçса илетĕп…
— Юрать, — терĕ Агнис, пукан çинчен тăрса.
Исаков ун çине татах пăхрĕ. Питĕ кăмăла каймалласкер-мĕн вăл. Питçăмартисем çаврака, таса та илемлĕ. Сăмси çӳхерех те тӳрĕ, куçĕсем кăвак, янах вĕçĕнче хитре путăк пур. Хура çӳçне шăпах варринчен уçса якатнă, вăрăм çӳç тунисене кĕрен лентăпа çыхнă.
Директор патĕнчен вĕсем пĕрле тухрĕç. Крыльца умĕнче Исаков ăнсăртран пек чарăнса тăчĕ те:
— Мĕн çăмăлпа çӳретпĕр, хитре пике? — тесе ыйтрĕ.
— Тупăнать пурнăçра… — терĕ ăна хирĕç Агнис. Унтан вăрт кăна çаврăнчĕ те сылтăмалла пăрăнса кайрĕ.
— Çивĕч… — шухăшларĕ Исаков кăмăллăн.
Вăл ку хĕре МТС-ра, директор ка,инетĕнче тĕл пулнинчен тĕлĕнчĕ те, савăнчĕ те.
— Ахальтен мар ку, — шухăшларĕ вăл.
…Тепĕр кунне МТС директорĕ Исакова колхоза çитиччен кайма машина пачĕ. Тăватă километр хушши инçе мар, Исаков çуранах утасшăнччĕ, анчах директор килĕшмерĕ.
«Çĕнтерӳ» колхоза çитсен Исаков тата ытларах савăнчĕ. Чи малтан çак ялта тĕл пулнăччĕ вăл шыв ăсма тухнă хĕре. Тем тесен те, кунта вăл ăна каллех тĕл пулать ĕнтĕ…
Исаков колхоз правленине пыриччен унта тин çеç пуху пулса иртнĕ. Çынсем чылайăшĕ килĕсене кайма ĕлкĕреймен-ха. Чи малтанах Исаков вĕсене сывлăх сунчĕ, председатель пурри-çуккине ыйтса пĕлчĕ. Председатель хăй ка,инетĕнчех иккен.
Çынсем пĕр-пĕринпе сăмахлама тытăнчĕç, районтан çак çын мĕн ĕçпе килнине пĕлесшĕн пулчĕç, анчах никам та тĕрĕссипе пĕлекен пулмарĕ.
Акă кăшт тăхтасан Исаковпа председатель ка,инетран хăйсемех тухрĕç.
— Ну, юлташсем, ырă сунса йышăнăр хаклă хăнана, — пирĕн пата агроном килчĕ, — пĕлтерчĕ председатель.
Пурте вĕсене сырса илчĕç: Данилов парторг, ферма пуçлăхĕ Кириллова, Кураков бригадир, правлени членĕсем, колхозниксем…
Чи малтанах Макар мучи сăмах хускатса ячĕ.
— Чĕртсе ярар пуль, — терĕ вăл, кĕсйинчен табак енчĕкне кăларса.
— Чĕртер-ха эппин, — терĕç ăна хирĕç хăшпĕрисем. Çавăнтах тахăшĕ Исакова та туртма сĕнчĕ.
— Вăл пирĕн пек «сарайхыçтрест» табакне туртмасть пуль-ха, — терĕ Макар мучи. — Хулара пирус çеç юратаççĕ вĕт…
— Тутанса пăхам-ха, тен, ытларах та килĕшĕ, — терĕ Исаков, старик аллинчи енчĕке илсе.
— Ăçтисем пулатăн эс, ывăлăм? — ыйтрĕ Макар мучи, чĕлĕмне ĕмсе.
— Эпĕ Тутар республикинче çуралса ӳснĕ чăваш.
— Инçетрен эппин? Ну, мĕнле, кунта килĕшет-и сана?
— Питĕ килĕшет. Сирĕн кунта вăрманĕ те, шывĕ те пур, илемлĕ… Çĕрĕ те начар мар, теççĕ…
Макар мучи, унпа килĕшсе, пуçĕпе сулса илчĕ.
— Тата илемлĕрех тăвас тетпĕр-ха, йĕри-тавра садсем ĕрчетмелле тесе йышăнтăмăр кăçал. Ак ĕнтĕ, эсĕ те пире пулăшма çитрĕн.
— Çавăнпа килтĕм çав, — терĕ Исаков, старик çумнерех çывхарса.
Ватă старик пуринпе те интересленни ун кăмăлне кайрĕ.
— Эсĕ пирĕн пата пурăнмаллипех килтĕн-и е вăхăтлăха çеç-и?
— Пурăнмаллипех пулчĕ пуль ĕнтĕ.
— Ку аван! Ахалĕн, ытти чух, командировочнăйсем килеççĕ те, ну, чи малтанах пуху пухаççĕ. Унта сăмах тухса калаççĕ. Калаççĕ, калаççĕ, тепĕр чух ăнланма та çук, пуçа нимĕн те кĕрсе юлмасть. Кайран, хучĕсене пуçтарса хулхушшине чикеççĕ те каялла тухса вĕçтереççĕ. Ах, хăямат, ĕçлесчĕ санăн та пирĕнпе пĕрле уя тухса! Мĕнле вăйлă тырпул тумаллине хăвăн кăтартса парасчĕ санăн, тӳрпилĕк, тесе юлатпăр вара…
Пĕрле ларакансем ахăлтатса кулса ячĕç.
— Ну, çак Макар мучи ытла тӳрĕ çаптарать-çке — терĕ пĕри.
— Çук, малашне ун пек пулмĕ. Партипе правительство йышăннă постановленисене пĕлетĕр ĕнтĕ. Халĕ кашнин ял-хуçалăхне çĕклеме тăрăшмалла, — терĕ Исаков.
— Тăрăшасчĕ-ха, тăрăшасчĕ, — терĕ Макар мучи. — Тăрăшмасан нимĕн те пулмасть…
Исакова çав кунах хваттер тупса пачĕç. Хваттерĕ ăна тăван кил пекех килĕшрĕ. Унта карчăкпа старик çеç пурăнаççĕ. Пĕр ывăлĕ Мускавра вĕренет, тепри салтакра иккен. Хĕрĕсем качча тухса пĕтнĕ. Пӳрчĕ хăйсен пысăк та çĕнĕ.
— Вăт сире, мучи-кинемей, тепĕр ывăл илсе килтĕм, пĕр кун калаçрăмăр-çке-ха… — терĕ председатель, вĕсен килне кĕрсенех.
— Юрать ара, юрать. Хамăрăннисем килте çук пулин те, пӳрт пушă янăраса ан лартăр, — терĕ старик.
— Пӳрчĕ пурин валли те çитетчĕ те… Тунă чухнех каларăм, ытлашши пысăк пулать, терĕм. Пӳртне туса лартрăмăр та, хăйсем карр саланса кайрĕç, — терĕ карчăкĕ, сĕтел çине шăлса типĕтнĕ май.
— Карчăк, эсĕ ытлашши ан палка-ха. Акă ывăл вырăнне ывăл килчĕ, çапла мар-им?
…Исаков малтанах кантăк витĕр урамалла нумай вăхăт пăхса тăчĕ. Акă куç умĕнче пĕтĕм ял лăпкăн сывласа ларать. Çаралса юлнă çӳлĕ йăмра тăрри хуллен хумханать. Униче карти хыçĕнче вĕçĕ-хĕррисĕр уй-хир тăсăлать. Сарăхнă кĕрхи хĕвел ун çине вырăнĕ-вырăнĕпе çутатса пăхса илет. Çавăнта вĕçĕ-хĕррисĕр ĕç, вĕренӳ, пуянлăх сарăлса выртнăн туйăнать Исакова.
…Хĕллехи сивĕ каç. Пӳрт пĕренисем шартлата-шартлата çурăлаççĕ. Пӳртре ăшă та канлĕ. Исаков лампа умĕнче ыранхи куна хатĕрленет. Ыран каллех агрокружок занятине ирттермелле.
— Макар мучи çаплах ыйтусем парса аптратĕ-ха, — шухăшларĕ вăл хулăн кĕнеке листисене уçнă май. — Виçмине парти вĕрентĕвĕ, ун валли те кĕнекесене тепĕр хут пăхса тухас пулать.
Вăхăт иртни сисĕнмест. Автансем паçăрах авăтрĕç. Исаков «Уçнă çерем» романа тытрĕ те, пуç вĕçне лампа лартса, вырăн çине выртрĕ. Ку романа вăл тахçанах вуланăччĕ, унтанпа манса та кайнă ĕнтĕ. Çук, темшĕн кĕнеке те вуланмарĕ, пуçа шухăш çине шухăш кĕрет…
— Ăçта-ши халь çав чипер хĕр? Тĕл пулăп-ши эп ăна татах? Çак ялтанах пулнă пулсан халиччен тĕл пулмаллахчĕ ĕнтĕ… Ниçта та курăнмасть… Ахальтен мар вăл МТС директорĕн кабинетĕнче ларатчĕ. Урăх колхоза ĕçлеме кайман-ши?!. Тен, качча та тухнă пуль? Кăлăхах ун чухне васкарăм иккен… — тарăннăн сывласа илчĕ вăл.
…Суйлав кампани вăхăтĕнче Исаков агитаторта ĕçлерĕ. Пĕррехинче вăл, суйлавçăсемпе паллашас шутпа, килтен киле кĕрсе çӳрерĕ. Пĕр пӳрт умне çитсен, пирусне туртса пĕтерес тесе, калинкке умĕнче тытăнса тăчĕ.
— Çын пур-çке кунта? Кĕрсем, ма урамра шăнса тăратăн? — терĕ ăна çарамасах тухнă кăвак çӳçлĕ старик.
— Сывă-и, Макар мучи?.. Ак ăçта пурăнатăр иккен эсир, — терĕ Исаков, старике палласа илсе.
— Çакăнта-ха, çакăнта. Кĕр атя, кĕр!
Вĕсен пӳртĕнче таса та ăшă. Урай варринчи тимĕр кăмакине хутса янă та, вăл пăравус пек кĕрлеттерсе çунать. Пĕчĕк пӳлĕмре шурă пĕркенчĕкпе витнĕ таса та çӳлĕ вырăн. Вырăнпа юнашар тăракан çӳлĕксем çинче йĕркерен тăратнă кĕнекесем, тетрадьсем, хутсем… Вырăнтан çӳлте, стена çумĕнче, сăн ӳкерчĕкĕсем çакăнса тăраççĕ. Вĕсем çине Исаков алăкран кĕрсенех пăхса илчĕ.
— Ирт малалла, иртех, — терĕ аллă çулсенчен иртнĕ кăмăллă хĕрарăм, тĕпел кукринче тем ĕçлекенскер.
— Кунтарах кил, пальтуна хывса çак, ăшăн, — терĕ Макар мучи, тимĕр кăмака çывăхне типĕтме хунă кăçачĕсене илсе.
Ытти килсенче Исаков тумтир хывсах ларманччĕ-ха. Кунта унăн хăйĕн те салтăнсах ларас килчĕ.
— Эсир иксĕр кăна пурăнатăр-и вара?
— Иксĕмĕрех-ха, — терĕ старик. — Ку акă ман кин пулать. Ывăлăм, унăн мăшăрĕ, вăрçăра пуçне хучĕ. Ывăлĕн хĕре халь Етĕрнене тракториста вĕренме кайрĕ. Питĕ каясшăн пулчĕ те, чармарăмăр, вĕрентĕрех ĕнтĕ. Çуркунне килет пулĕ те-ха, унсăр çуртра та кичем пек, ялан темĕн çитмен пек.
— Ара, çамрăк çынсем пире, ват çынсене, куçран пăхса лараймĕç ĕнтĕ. Вĕсен вĕренес те пулать, ĕçлес те пулать, — терĕ Макар мучин кинĕ, тумтир тăхăнса. — Эпĕ выльăхсене апат парса кĕрем-ха.
— Çапла пуль çав, çапла пуль — тăсса каларĕ мучи кăмакари вутта пăтратнă май. — Эсĕ, кин, сăра ăсса кĕр-ха, Çтапан Мирончă пирĕн пата пирвайхи хут килчĕ-çке.
— Тавтапуç, ан чăрманăр! Мана Степан Михайлович теççĕ, — тӳрлетрĕ ăна Исаков.
Вăл, малалла иртсе, çӳлĕк çинчи кĕнекесене пăхма тытăнчĕ. Кунта Ленин произведенийĕсем пур, «Агротехника», «Трактор ХТЗ», иккĕмĕш çӳлĕк çинче тата урăх кĕнекесем. Аялти çӳлĕкне вара пĕтĕмпех илемлĕ литературăпа тултарнă.
— Ку кĕнекесем камăн вара, кам вулать сирĕн вĕсене? — ыйтрĕ Исаков.
— Э-э! Агнисăн вĕсем, — терĕ старик, Исаков еннелле пăхса илсе.
— Çав тракториста вĕренекеннийĕн-и?
— Ара çав. Çавăн. Темĕнле хĕрача пулчĕ-çке! Ытти хĕрсем пек, хăй валли лентăсем, шăрçасем илес вырăнне — ялан кĕнеке илет… Кăшт ерçнĕ вăхăт пулсанах кĕнеке вулать. Амăшĕ те ятлаçать тепĕр чух.
— Маттур хĕрача апла вăл сирĕн, ăслă…
— Мĕн маттурĕ!.. Пурăнать çавăн пек хăйĕн ăсĕпе. Акă, халĕ те, вĕренме тухрĕ те кайрĕ. Тракторист ĕçĕ — лапра ĕç, тетпĕр эпир, анчах вăл хăлхана чикет тетĕн-и?
— Чикмест эппин? — кулса илчĕ Исаков.
— Хăнк та тумасть! — аллипе сулчĕ мучи.
Унтан Исаков стена çумĕнчи сăн ӳкерчĕксене пăхма тытăнчĕ. Агнис сăн ӳкерчĕкне курсан, куçĕсене чарсах пăрахрĕ. Тӳрех палларĕ вăл ăна…
— Çавах, — терĕ хăй ăшĕнче. Унтан Макар мучи еннелле çаврăнчĕ те: — Çакă-и сирĕн хĕрĕр? — тесе ыйтрĕ.
— Аха, çавă, — терĕ старик.
Исаков сăн ӳкерчĕк çине тепĕр хут пăхрĕ. Сăн ӳкерчĕкĕ мар, чипер пике хăй кулнă пек туйăнса кайрĕ ăна. «Чиперккеçĕм! Тинех тупрăм иккен сана, ятна та пĕлтĕм, Агнис! — терĕ вăл шăппăн хăй ăшĕнче, сăн ӳкерчĕкĕ çинчен куç илмесĕр. — Ав мĕнлескер эсĕ…»
— Эй, мĕн пăхмалли пур ара унта, кил-ха сĕтел хушшине, пĕрер курка сăра ĕçер. Паян вырсарни вĕт, — терĕ старик.
— Вăл çапла та-ха… Апла пулин те… — терĕ Исаков, — агитатор эпĕ, сирĕнпе кăштах калаçмалли пурччĕ.
— Пурпĕрех, паян та, ыран та эпир сирĕнпе калаçса ларма яланах хавас. Калаçса ларма халь те лайăх, хăмлаллă сăра чĕлхене уçать, — терĕ старик.
Кинĕ те килсе кĕчĕ. Вĕсем виççĕшĕ, çывăх тăвансем пек, нумайччен калаçса ларчĕç.
— Эпĕ сирĕн пата ыран каллех кĕрĕп-ха, — терĕ Исаков тухса каяс умĕн.
Исаков вĕсем патĕнчен çав тери хавасланса тухрĕ. Хăйне ăна тата ытларах вăй хутшăннăн туйăнчĕ. Вăл лаборатори еннелле çăмăллăн утрĕ.
Çав кунтан вара Исаков трактористкăна вĕренекен хĕр çинчен тек-текех шухăшла пуçларĕ. Вăхăт шурĕ…
* * *
…Хĕвелтухăçĕ ылтăн пек çап-çутă. Хĕвелĕн çӳлти хĕрри часах курăна пуçларĕ те, йывăç тăррисемпе çуртсем çине ăшă çутă ӳкрĕ. Çурхи ир пуçланчĕ. Ку вăхăтра садсенче, вăрмансенче шăпчăксем юрлаççĕ. Таçта, инçетри уйра, трактор кĕрлени илтĕнет.
Исаков, юлашки виçĕ кун хушши килте пулманнипе пулас, паян автансемпе танах ура çине тăчĕ. Вĕсем, садоводпа пĕрле, сад ыйтăвĕпе хулара та, çула май «Ялав» колхозĕнче те пулчĕç.
— Тракторист килчĕ. Ыран ирех Туçи уйне сухалама тытăнаççĕ, — терĕ председатель вĕсем таврăннă кунах, каçхине.
— Эпĕ унта ирех тухса пăхатăп, — терĕ Исаков.
Акă вăл уй урлă васкаса утать. Унăн пуçĕнче темĕнле юрă кĕвви янăрать, ăна вăл халь тесен халь юрласа ярас пек пырать. Анчах сасăпах юрламасть вăл, шăхăркаласа çеç илет.
Сухаласа тăкнă кăпăшка хура уйра вăл тракторист ĕçне тĕрĕслет, мĕн тарăнăш сухаланине виçсе пăхать. Анчах тиркемелли нимĕн те тупаймасть. Вара татах малалла утать, шăйрăксем шырать. Çук, хура пустав витнĕ пекех курăнать пĕр тикĕс сухаланă аслă хир.
— Аван, маттур тракторист, — шухăшлать Исаков.
Пĕртен-пĕр япала çеç ун кăмăлне каймарĕ. Уйăн пĕр хĕррипе улăм турттармалли çул улăхранах хăпарать. Çав çула сухаламасăр хăварнă.
— Кун пирки асăрхаттарас пулать, халех сухаласа тухтăр, — шухăшлать вăл трактор патнелле тӳррĕн утса.
Исаков трактор çитессе кĕтсе, уйри çул çинче тăхтарĕ.
Тракторист, вăл тăнине курса пулас, ун тĕлне çитсен, тӳрех чарăнчĕ. Вăл куçлăхне çамки çине хăпартрĕ те трактор çинчен сиксе анчĕ. Çийĕнчи комбинезонне турткаласа юсарĕ, унтан хăйне хирĕç утса пыракан çын патнелле çаврăнчĕ.
Çĕнĕ комментари хуш
Шухăшсем
Ĕлĕк , вуншар çул каялла , тейĕпĕр , вул...
Пĕр калаврах ĕç-пуçĕ целăй романлăх !!!
Мана питĕ килĕшрĕ...
Вуланă ...
Енчен те " кĕрхи кунсем иртмеççĕ кăлăх"п...
Тем, сăвăн тĕллевне ăнланаймарăм, каçарă...
Ара , криминал та ку ! Çавăнпа та КУЛĂШЛ...
"Виççĕмĕш страница çитсен сасăпах кулкал...
Питĕ килĕшрĕ ...
Вилсен Турра нимĕн те калаймаççĕ пуль те...