Электронлă вулавăш

Иртенпех ăша пĕр чĕптĕм апат ямарĕ Лида. Уроксем пĕтсенех общежити еннелле хыпаланса утрĕ. Вĕсем паян Тоньăпа пĕрле Лида çуралса ӳснĕ яла, Кивкаса, каяççĕ. Канаша каякан автобус тапранса тухасси тепĕр икĕ сехете яхăн анчах юлнă. Лидăн унччен туса ĕлкĕрмелли нумай-ха: ашшĕпе амăшĕ валли кăшт-кашт кучченеç туянмалла, общежитире пӳлĕме тирпейлесе хăвармалла тата ытти вак-тĕвек ĕçсем. Тоня килнĕ çĕре Лидăн йăлт хатĕр пулмалла. Тум пирки те шухăшламалла тата. Канаш станцийĕнче вĕсене Лидăн пулас мăшăрĕ — Саша — кĕтсе илмелле. Илемлĕ те капăр Тоня çумĕнче унăн та чипер пулас килет. Тоня сăпайлах мар пулни те паллă уншăн. Анчах мăн хулара пĕр шухăшлă туссене тупма ансатах мар çав. Театра, киносене çӳреме çумра хĕр-тус пур пулсан аванрах. Çавăнпа Лидăн Тоньăн туслăхне çухатас килмест. Хĕр-тантăшне йĕкĕчĕсене час-часах улăштарнине пĕлсен те нимĕн те шарламасть. Кану кунĕсене Лидăпа пĕрле ялта ирттерме кăмăл тунăшăн та пăшăрханмарĕ вăл. Саша ăна никампа та улăштармассине пĕтĕм чун-чĕрипе ĕненет.

— Ой, кая юлмарăм-и эп? — Лидăна шухăшĕсенчен вăратрĕ Тоня сасси.

— Çук, çук, анчах сан çинчен шухăшлаттăм-ха. Тепĕр вунпилĕк минутран тухатпăр.

— Юрĕ, эпĕ унччен кăшт сăрланса илем-ха. Сан савни умĕнче намăс курасшăн мар эпĕ.

— Саша сăрланнине килĕштермест, ан та тăрăш, — шӳтлесе тусне тĕрткелерĕ Лида. — Вăл ман...

— Пĕлетĕп, пĕлетĕп, ан та кала, — пӳлчĕ ăна Тоня. — Вăл санăн сăпайлăскер. Çынна сăнран мар, ăш-чикне, ĕçне кура хаклать. Ватă амăшĕпе пĕччен пурăнать. Унпа пĕрлешсен эсĕ хула ĕçне пăрахса яла куçса каятăн. Эсир Сашăпа иксĕр пĕр-пĕрне хытă юрататăр. Ай, сывлăш çавăрам-ха. Мĕнле, пĕтĕмпех каларăм пек-и?

— Ха-ха-ха, — кулчĕ ăна хирĕç Лида. — Эп каланисене пĕтĕмпех пуçа хывса юлнă-çке эсĕ.

Лидăпа Тоня шавлакаласа-шӳтлекелесе пӳлĕмрен тухса кайрĕç.

Лида Тоньăпа пĕр кĕтмен çĕртен паллашрĕ. Вăл кун Лида уроксем пĕтсен общежитине таврăнас умĕн театра кĕчĕ. Кану кунĕсенче вăл «Праски аппа хĕр парать» спектакле килсе курасшăн. Миçе çул калаççĕ ĕнтĕ ун пирки ялта — Лида вăхăт тупса килсе кураймасть-ха ăна. Шкулĕнче те çулсерен улшăнса пырать. Вĕреннĕ чухне илнĕ пĕлӳпех хулари шкулта уроксем ирттерме йывăртарах. Пĕлĕве ӳстерсех пыма, уроксем хыççăн нумай ĕçлеме тивет. Хальхинче вара ĕмĕтне çине тăрсах пурнăçлама шут тытрĕ вăл. Анчах кăлăхах пулчĕ: вăл спектакле курас тесен уйăх маларах билет илсе хумалла иккен.

— Эй, мĕн пуçна усрăн, билет çук-им? — хулпуççийĕнчен пырса тĕртрĕ ăна çав вăхăтра юбка-шăлавар, кĕске çанăллă блузка тăхăннă хĕр. Кĕске кастарнă сарă çӳçĕсем куçĕсене хупланине пула сăнĕ те лайăх курăнмасть хăйĕн.

— Çапла, билетсем çук, — çак хĕр хăйĕнпе чăвашла сăмах хушнăран тĕлĕнмеллипех тĕлĕнчĕ Лида. Чăваш хĕрĕсем çапла тумланнине курман вăл ку таранччен.

— Ан пăшăрхан, çиччас тупатпăр, ман паллаканни ĕçлет кунта, — Лидăна театра шалалла сĕтĕрчĕ палламан хĕр. — Куратăн-и çав яш ачана, — пальтосем хывса çакмалли вырăналла тĕллерĕ вăл шĕвĕр пӳрнипе, — Толик ятлă вăл, студент. Университетра лекцисем пĕтнĕ хыççăн кунта ĕçлеме килет. Вăл пире çиччас билет тупса парать.

Çапла кайса курчĕ вăл Тоньăпа тахçанах курма ĕмĕтленнĕ спектакле. Халĕ, акă, иккĕшĕ Лидăсен ялне кану кунĕсене ирттерме каяççĕ.

* * *

Сашăн иртенпех темшĕн ăшĕ вăркать паян. Лидăн çырăвне вуланă хыççăн савăннăччĕ-ха вăл. Ара, вĕренӳ çулĕ пуçланнăранпа та яла килсе курман вĕт лешĕ. Туй пуласси уйăх юлчĕ пулин те пĕр-пĕринпе çырупа çеç калаçса илеççĕ. Кĕркунне трактористшăн ялтан пĕр кунлăха та тухса кайма йывăр. Паян тинех тĕл пулĕç вĕсем Лидăпа, пурин çинчен те тăраниччен калаçĕç. Виçĕ çул кĕтрĕ вĕт вăл Лида качча тухма килĕшессе. Малтан вĕренсе пĕтериччен, унтан ĕçе вырнаçса кăшт тумланиччен, пӳлĕм иличчен кĕтме ыйтрĕ. Саша ăшĕнче вĕренмен çын пулнишĕн тиркет тесе те шутласа пăхрĕ. Лидăн ăшă çырăвĕсене илсен чĕри савăнăçпа тулчĕ, малашнехи пирки ĕмĕтленме пуçларĕ.

Автобус çинчен ансанах асăрхарĕ вăл Лидăна. Хулăн та вăрăм çивĕтне иккĕлле хутлатса беречĕ ăшне чикнĕ, пичĕ çинче ăшă кулă.

— Салам Лидук, — пырса ыталарĕ вăл хĕре.

— Тăхта-ха эсĕ, эп пĕччен мар, — вăтаннипе ниçта кайса кĕме пĕлмен Лида Сашăна хăй çумĕнчен сирчĕ. — Акă, паллаш, ку ман юлташ, Тоня.

Саша çумра шăл йĕрсе тăракан илемлĕ пикене халĕ тин асăрхарĕ. Симĕс куçĕсене ăшшăн ялкăштарса пăхрĕ вăл каччă çине. Перчеткерен аллине кăларса Саша еннелле тăсрĕ. Унăн черчен те çемçе аллисенчен каччăн алă тупанне ăшă çапрĕ.

— Салам, Саша, — терĕ вăл ачашшăн.

Саша Лидăран сумкине илнĕ хыççăн виçĕ çамрăк Кивкас еннелле çуранах утрĕç. Ют çын куçĕ умĕнче ăшри туйăмсем пирки калама именекен савнисем Тоня сисмен чух пĕр-пĕрин çине ăшшăн пăха-пăха илчĕç. «Мĕншĕн пĕччен килмерĕн? Нивушлĕ сисместĕн эп саншăн тунсăхласа çитнине», — терĕç каччăн куçĕсем. «Васкамарăм-ши эпĕ ăна качча тухма? Чăннипех юратать-ши вăл мана», — шухăшларĕ Лида.

— Каçхине илме килетĕп сире, паян клубра интереслĕ кино пулать, — сывпуллашрĕ килĕ умне çитсен Саша хĕрсемпе.

Лидăна ашшĕпе амăшĕ тахçанах кĕтсе хăшкăлнă. Вăталăх хĕрĕ çеç килтен аяккарах пурăнать Павловсен. Асли ялах качча тухрĕ, кĕçĕнни — Костя — вăтам шкулта вĕренет.

— Ытла час çитмерĕр-çке. Каçа юлса çӳреме те хăрамастăр-çке эсир, — пăшăрханчĕ амăшĕ.

Хĕрсене Саша, пулас кĕрӳшĕ, Канаша кĕтсе илме тухнине пĕлсен çеç лăпланчĕ вăл. Саша пек кĕрĕве ĕмĕтленнĕ те Павловсем: сăпайлă, салтакран килнĕренпех ялта трактористра ĕçлет, ялти хăш-пĕр яшсем пек ĕçсе-çапкаланса çӳремест. Амăшĕпе çеç пурăннăран пӳрт çавăрайманни çеç пăшăрхантарать Лиза аппана. Çамрăксем пĕр çемьене чăмăртансан йăва çавăрма пулăшаççех вĕсене Павловсем.

Тоня пӳртре сăнӳкерчĕксем пăхса ларнă чухне Лиза аппа хĕрне чăлана илсе тухрĕ.

— Ара, хырăму палăракан пулнă-çке, мĕн тăсатăр тата туйпа? — хĕрне хăтăрчĕ вăл. — Саша пĕлет-и сан ача пуласси пирки?

— Çук, — хĕрелчĕ амăшĕ хăй ача амăшĕ пулассине сиснĕшĕн Лида, — пĕлмест. Паян калас тетĕп-ха.

Кино пĕтнĕ хыççăн та час саланмарĕç çамрăксем клубран. Ялти ăста купăсçă Федя купăсне тăсса ярсанах темиçе çамрăк пĕр харăс клуб урайне кисрете пуçларĕ. Саша Лидăна пырса ташша чĕнсен лешĕ тухмарĕ. Ача юлнă хыççăн час-часах ăшĕ йĕкленнипе аптăраканскер чӳрече çывăхнерех кайса ларчĕ. Чылайччен хире-хирĕç тăрса ташларĕç Сашăпа Тоня. Ташăра та вăр-вар иккен юлташĕ: ывăнма та пĕлмест. Ăшша пиçнĕ Сашăна канма та памасть. Лида вĕсем çине пăхса кулса-савăнса ларчĕ.

Тоня кĕрсе выртнă хыççăн алăк умĕнче иккĕшех юлнă савнисем пĕр-пĕрин ытамне кĕрсе ӳкрĕç, ăшри сăмахсем туйăмсене, хусканусене куçрĕç.

— Саша, — терĕ кăшт тăрсан Лида, — пирĕн ача пулать вĕт.

— Ача! — савăнăçне пытарма пĕлмесĕр савнине çĕклесе илчĕ Саша. — Пирĕн, Лидук, иксĕмĕрĕн ача пулать. Ку маншăн питĕ пысăк савăнăç, Лидук.

— Ытлашши ан çавăр-ха эсĕ. Манăн ăш пăтранать, — аран сывлăшне çавăрса сăмах хушрĕ Лида.

— Ой, каçар, савăннипе пулчĕ ку, — çĕр çине çепĕççĕн тăратрĕ вăл пулас мăшăрне.

— Эсĕ мĕн ача кĕтетĕн?

— Маншăн çавах, таса, сывă пултăр çеç.

— Эпĕ вара хĕр кĕтетĕп. Пирĕн килте пурте арçынсем пулнă. Манăн ача чухнех йăмăк пултарас килетчĕ.

— Юрĕ эппин, хĕр пултăр, — тесе ачашшăн Саша çумне сĕртĕнчĕ Лида.

Çав вăхăтра чӳрече умĕнчи картара темĕн шаплатса ӳкнĕ сасă илтĕнсе кайрĕ.

— Мĕскер пулчĕ вăл? — ура çине тăчĕ Саша.

— Пирĕн кушак пулчĕ вăл. Хăратăн-им?

— Çук-ха, мана ура сассисем илтĕннĕ пек туйăнчĕç те.

Чылайччен çăлтăр шутларĕ телейлĕ мăшăр. Пулас ачан ятне те тупса хучĕç: хĕр пулсан — Наташа, сасартăк ывăл пулсан — Артем. Çĕрĕ-çĕрĕпе тапранмасăр ларсан та сăмах пĕтес çук икĕ савнин. Шуçăм килме пуçласан çеç ыран ял хĕрринчи пĕве умĕнче тĕл пулма калаçса татăлса уйрăлчĕç.

* * *

Çĕрĕпе савнипе пупленине те шута илмест çав ĕççи: ял çыннин кирек мĕнле пулсан та ĕçе тухмаллах. Кун кĕскелсе пынине пула кĕрхи ĕçсене туса юлма васкамалла, кашни самантпа туллин усă курмалла. Колхозĕ те пĕчĕк мар — таçти уйра та сухалама тивет Сашăн. Паян та акă вунă çухрăмри уйра ĕçлемелле.

Кунĕпех Лида çинчен шухăшларĕ Саша. Ĕмĕчĕсем ăшне путнипе каç пулнине те сисмерĕ. Тракторне ялĕ еннелле çавăрчĕ çеç — правлени енчен çăмăл машинăпа колхоз председателĕ килнине асăрхарĕ.

— Саша, кăçал ир хĕл ларас пек калаçаççĕ. Çавăнпа ку лаптăкне сана паянах сухаласа пĕтерме хушасшăн, ыран вара урăх çĕре куçăн, — тенĕ сăмахсем каччăн хăлхисене янратрĕç.

Паян Лидук юлашки каç ялта. Ыран хулана каять те тепĕр уйăхсăр та килмест. Унпа калаçмалли вара нумай Сашăн тата туй пирки те ашшĕ-амăшĕсемпе тĕплĕн калаçмалла. Çук, юрамасть ун çак уя сухаласа пĕтерме, Лидук патнех каймалла.

— Эп...

— Нимĕнле эп те, — пӳлчĕ ăна Антон Иванович. — Пĕлетĕп, сан пулас мăшăру яла килнĕ, кĕçех туй. Иксĕрĕн пĕр-пĕрне йăлăхтарасси малаш-ха, колхоз ĕçĕ вара чăтмасть. Юр лариччен кĕр тыррисене акса хăвармалла.

— Эппин, хут та пулин çырса парса ярам-ха Сирĕнтен, — терĕ те Саша Антон Иванович панă хутпа ручкăна илсе тракторĕ еннелле утрĕ.

Антон Иванович хута кĕсйине чикрĕ те каччăна ырă сунса машинăпа яла кайрĕ. Павловсен тĕлне çитсен урамра тăракан Тоньăна Саша çырса панă хута тыттарса малалла вĕçтерчĕ. Хута алла илсенех ку кам валли пулнине ăнланчĕ Тоня. Пӳрт еннелле йăлт пăхса илчĕ те никам та çуккине курсан вулама пуçларĕ. «Лидук, савниçĕм, калаçса татăлнă пек килсе тухмарĕ. Антон Иванович уя сухаласа пĕтерме хушрĕ. Пирĕн калаçмалли нумай. Тепĕр эрнинче яла килме тăрăш. Питĕ кĕтетĕп. Сана чунтан юратакан Саша».

Вуласа тухсанах Тоньăн чĕри кĕвĕçӳпе тулчĕ. Вăл Лидукран темиçе хут илемлĕрех пулин те ăна никам та çапла юратман. Кăшт çӳрекеленĕ хыççăнах пăрахатчĕç. Хура курак пек Лидăна вара юратаççĕ. Тата кам? Йăрăс пӳллĕ те илемлĕ яш ача. Кăмăлĕпе те лайăх. Ĕçчен теççĕ. Ăна качча тухсан Лидăран телейлĕ хĕрарăм та пулмĕ. Вĕсен ача пуласси пирки те пĕлчĕ вăл ĕнер. Чĕркуççи çинче нумай ларнипе урисем çывăрса кайнăран кайса та ӳкрĕ. Çав сасса чĕвĕл чĕкеç пек чĕвĕлтетекен савнисем илтрĕç пулин те пырса пăхмарĕç. Унсăрăн... Кун пирки шухăшлама та хăрарĕ Тоня. Халĕ акă унăн аллинче Саша çырăвĕ. Паян Лида иртенпех савăк, каç пуласса чăтăмсăррăн кĕтет: савнипе тĕл пулма васкать. Çак хута илсен вăл, паллах, пăшăрханса ӳкет. Анчах савнийĕ урăхла тума пултарайманнине ăнланать те лăпланать. Енчен те çырăва памасан? Лида савнийĕ улталарĕ тесе шухăшлать, ун çине кӳренет. Саша та вăл яла килмесен тарăхать. Акă вăл савнисем хушшине хура кушак кĕртсе ямалли сăлтав. Тоня памĕ вăл çырăва Лидăна. Кайран, тен, сивĕнĕç вĕсем. Ун чух куç курĕ вара. Саша та ун пулĕ. Мĕншĕн таврари çынсем телейлĕ чухне ун телейсĕр пулмалла? Пурнăçра кашни хăйшĕн пурăнать, хăй телейне хăй аллипе туптать.

Пулас мăшăрне кĕтсе илеймен Лида чунĕ кӳтсе килнипе йĕрсе те пăхрĕ. Сăлтавне таçта та шырарĕ. Сасартăк чирлесе ӳкрĕ пулсан — амăшĕ систермелле. Ĕçре мĕн те пулин сиксе тухрĕ пулсан та пĕлтермелле. Тен, ача пуласси пирки пĕлсен сивĕнчĕ? Час-часах курманран ялта урăххине те тупса яма пултарнă. Вăхăтлăх йăпану çеç пулман-ши уншăн? Çак шухăшсемпе таврăнчĕ Лида хулана. Автобус çинче пуçĕ ыратма пуçличченех шухăшларĕ. Пуç тавра темĕн чухлĕ çавăрттарсан та пĕр ыйту çине хурав илеймерĕ: мĕншĕн-ха каçхине чиперех уйрăлнă хыççăн Саша çапла сасартăк улшăнчĕ? Мĕн хăратса ӳкерчĕ ăна? Юхакан куççульне çынсенчен пытарса пынăран Лида çумра ларакан Тоня хăй çине тăрăхларах пăхнине те асăрхамарĕ.

Ахалех кĕтрĕ савнине Саша. Юлашки автобус çинчен те Лида анмарĕ. Станцинче халăх та сахаланнă ĕнтĕ. Автобуссем те килсе пĕтнĕ. Саша çаплах ларнă вырăнтан тăраймарĕ. Епле савăнăçпа килнĕччĕ вăл паян Канаша. Туя хатĕрленме те вăхăт. Хăнасене чĕнесси пирки те калаçса татăлмаллаччĕ Лидăпа. Вăл вара Саша ыйтнине пĕле тăркачах яла таврăнмарĕ, хыпар та ямарĕ.

Каçхине палламан алăпа çырнă çырăва курсан Саша теме сиссе пăшăрханса ӳкрĕ. Пуçра тĕрлĕ усал шухăшсем чупса иртрĕç. «Салам, Саша, — чĕтрекен сассипе вуларĕ вăл çырăва. — Ку çырăва Тоня, Лидăн юлташĕ, çырать. Йывăр пулин те çырса пĕлтерес терĕм. Лида качча кайрĕ. Вăл ĕнтĕ халĕ хваттерне те улăштарнă. Шыраса та тупаймăр ăна. Упăшки спортсмен, ирĕклĕ майпа кĕрешет. Вĕсен ача та пулать пулас. Мана кумма тума пулчĕç. Сана хисеплесе Тоня. Тĕплĕнрех пĕлес тесен ман пата çак адреспа кил...»

Мĕн тери хăрушă сăмахсем пулчĕç вĕсем Сашăшăн. Шкул саккинчен юратса ӳснĕ Лидук ăна таçти спортсменпа улăштарчĕ. Ачи те унах. Мĕнле чăтса ирттермелле кăна? Саша икĕ аллине чăмăртаса Павловсен килĕ еннелле çул тытрĕ.

— Качча каяс пирки çырман. Анчах хваттерĕ, чăнах та, урăх. Ак, конверчĕ çинче адресĕ те пур, — терĕ Саша сăмахĕсемшĕн пăшăрханса ӳкнĕ амăшĕ.

Саша конверта кĕсйине пĕтĕрсе чикрĕ те урамалла чупса тухрĕ. Вĕçне-хĕрне тупмаллах ку ĕçпе. Мĕншĕн Лидук шухăшĕ çапла хăвăрт улшăннă? Кайса килмеллех хулана. Спортсменпа улăштарнă вăл ăна. Ирĕклĕ майпа кĕрешекенпе. Çапăçу сиксе тухас пулсан Сашăна ним мар лапчăтса лартать вĕт вăл. Нимĕр тăвать.

Саша Лиза аппа панă конверта тарăха-тарăха чĕрчĕ, хут татăкĕсене çилĕпе аяккалла ывăтрĕ. Хут чăмаккисем юрпа пĕрлешсе инçех мар вĕçсе кайса юр айне пулчĕç. Лăпкăн ӳкекен юр пĕрчисем Саша пичĕ çине ӳксе тăварлă куççулĕпе ирĕлчĕç.

* * *

Тоня паян иртенпех ура çинче. Канăçа пĕлмесĕр кускалать. Канашран çыру илчĕ вăл ĕнер: Лидăн пулнă савнийĕ ку шăматкун Шупашкара театр курма килесси пирки çырнă. Тоня патне кĕрсе тухма шантарнă. Амăшĕ вĕрентнине асра тытать Тоня: тимĕре хĕрнĕ чух шаккамалла, арçынна ăна кирлĕ чух савмалла. Хĕветле аппа ахальтен мар тăватă хутчен качча кайса курнă. Ку тĕлĕшпе ун канашĕсем такамăннинчен те лайăхрах. Çавăнпа ăшталанать те паян Тоня: сĕтел çине апат-çимĕç хатĕрлерĕ, магазина кайса эрех илсе килчĕ. Пули-пулмине те мар — «Распутин». Укçине те шеллемерĕ вăл уншăн. Ĕçĕ пултăр çеç. Сăрланса тумланнă хыççăн Тоня магнитофон кассетисене пăтратрĕ, чуна тивекен илемлĕ кĕвĕсем шырарĕ. Куçкĕски умĕнче темĕн тĕрлĕ кулă та туса пăхрĕ, аллисене çепĕçреххĕн тытма, куçран ачашшăн пăхма вĕренчĕ. Кăмăлĕ пур «ĕçĕпе» те тулсан чӳрече умне Сашăна кĕтме кайса тăчĕ.

Саша килессе пăлханса кĕтекеншĕн алăкри шăнкăрав кĕтмен япала пулмарĕ. Хатĕрлесе хунă кулли те пичĕ çинчех.

— Салам, Саша, — ачашраххăн курăнма тăрăшрĕ вăл. — Мĕнле çитрĕн?

— Аванах. Спектакль çичĕ сехетре пуçланмалла, çавăнпа та эпĕ нумайлăха мар.

— Ăнланатăп, — терĕ саспа Тоня. Ăшĕнче вара шухăшларĕ: «Курăпăр-ха, ман ытама кĕрсе ӳксен мĕн шухăш пулĕ сан унта». — Сан Лида пирки пĕлес килет, паллах, анчах васкар мар. Ман апата астивсе пăх малтан. Выç хырăмла калаçу нихăçан та пиçмест тетчĕ ман анне, — Сашăна çӳçрен ачашларĕ Тоня. — Чăвашсем килнĕ хăнана яланах сĕтел хушшине лартнă. Хăна апата астивменни хуçасене хисеплеменнине пĕлтернĕ.

Саша сĕтел хушшине ларчĕ. Ытла та çепĕççĕн те илемлĕн янăрать хĕр сасси пĕчĕк те тирпейлĕ пӳлĕмре. Пур япала та хăй вырăнĕнче кунта. Сивĕрен кĕнĕ хыççăн ăшă пӳлĕмре шăмшак ĕнтĕркет. Саша та урисем лĕнчĕрех кайнине, кĕлетки ăшăнса пынине туйрĕ. Кĕске мар çула килнĕ хыççăн хырăмĕ те выçнă унăн. Мĕн пулать, тепĕр тесен, сĕтел хушшине ларса апат çинĕшĕнех.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн