Электронлă вулавăш

Ачалăхпа çамрăклăх савăнăçĕ пулнă колхоз театрĕн актерĕсене асра тытса

 

1

Тăрхала пĕчĕк пӳлĕм, пĕр-пĕрин çумне ретĕн лартнă тăватă сĕтел, вĕсен хушшинче вун икĕ арçынпа виçĕ хĕрарăм.

— Урăх кĕтместпĕр. Килмеççĕ. Уçар кĕленчесене, тултарар черккесене, — терĕ арçынсенчен пĕри.

— Кĕтмелле те марччĕ! — хĕрӳленчĕ тепри. — Кам театр хупăннишĕн çунсах çунать, вăл — кунта, хурлăхлă пумилккере. Вĕсем? Савăнаççĕ те пуль-ха. Савăнаççĕ паллах! Енчен те çак хура элчел килсе çапман пулсан-и? Е хăйсемех тухса каятчĕç пĕçерейменнине чухласа илсе, е, ниепле те чухлайман пулсан, эсĕ ху кăларса яраттăнччĕ вĕсене, Владислав Сергейч. Капла — сăлтав: актер ĕçне ирĕксĕр пăрахнă, намăс мар.

— Сан шухăшупа Елизар Асланов та пĕçерейменни-ха? — сиввĕн ыйтрĕ виççĕмĕшĕ. — Ăна хурласшăн янрашса илтĕн. Чи малтанах — ăна. Ах, Рябинин! Ах, йӳçĕ пилеш! Ах, Хĕлимун — кĕвĕç чун! Хăçан пăрахăн-ши эс çынна путарса çĕкленме хăтланас йăлуна. Асланов пирĕн театршăн Ургалкинччĕ.

— Ургалкинччĕ! Качалов марччĕ-и тата? — ахăлтатрĕ лешĕ. — Ху хăçан пăрахăн-ши, Ежов, ăна виçесĕр мухтама? Вăл пуçану тăк ун ятне асăннă-асăнман сиксе ӳкмелле ĕнтĕ сан ăна мухтама-хӳтĕлеме. Тепĕр тесен урăх кирлĕ пулмĕ эсĕ ун хутне кĕни. Кончал, виçĕм çул хамăр лартнă «Анисса» спектакльти пек каласан.

— Килмерĕç — хăйсен ирĕкĕ. Айăплар мар. Калаçар мар пĕçернисемпе пĕçерейменнисем çине пайласа. Пурте хамăр юлташсем. Пĕтĕм йыш пысăк вăй хунипе пысăк ĕç тунă. Çавна çеç пĕлер. Туслăн ĕçсе çиме, туслăн аса илме, туслăн уйрăлма пухăнтăмăр, — хуллен сăмах хушрĕç темиçен.

— Тĕрĕс, тĕрĕс, — килĕшрĕ Владислав Сергейч.

— Килчĕ вăл! Килет! — аллине уçă алăк еннелле тăсрĕ Ежов. — Авă! Залри çынсем харăссăн ун еннелле çаврăнчĕç.

Кĕрсе тăчĕ хăйĕн çулĕсенчен çамрăкрах курăнакан хитре сăн-питлĕ, ĕнсипе хулпуççийĕ çине хумланса усăннă хура çӳçлĕ, яштак кĕлеткеллĕ аллă иккĕри арçын. Çи-пуçĕ тесен... Кивĕ çăм кĕпе, тахçантанпа якатман е якатсан та якалман шупка хăмăр шăлавар хӳхĕм пӳ-çи çинче.

— Кил, Елизар, хамăр пата, — юлташĕсене пăхса çаврăнма чарăннă арçынна чĕнчĕç хĕрарăмсем.

— Кирилл Андрейч çумне ларатăп, — Ежов еннелле пуç сĕлтрĕ, сĕтелсен речĕн тепĕр вĕçĕ тавра утрĕ Асланов.

— Спектакльсенче пирĕн савниччĕ, — шӳтлерĕç, кулчĕç актрисăсем. — Сцена çинчен ансанах айккинелле тараттăнччĕ. Юлашки кунхине те пулин ан пăрăн ĕнтĕ, тинех ĕлкĕреймĕпĕр пуçна çавăрма.

Пĕтĕм йыш кулкаларĕ. Елизар сăнĕ çеç чĕлтĕр те çуталмарĕ. Ларнă-ларман фужера шурă эрех тултарчĕ те шалт ĕçрĕ Елизар. Ежов ăна аяккарахри турилкке çинчен çăкăр татăкĕ илсе пачĕ.

— Тост кала, директор, — шăл йĕрчĕ Рябинин. — Хăш-пĕрисем пит васкаççĕ ав, кĕрекеçĕн пуçламăш сăмахне те кĕтмерĕç.

— Тост? Мĕнле тост? — Татах хĕрӳленчĕ Ежов. — Тоста кама та пулсан саламласа калаççĕ, мĕншĕн те пулсан савăнса ĕçес умĕн. Пирĕн мĕншĕн савăнмалла? Хăвах хура элчел килсе çапни çинчен нăйкăшмарăн-и, хурлăхлă пумилкке темерĕн-и?

— Хурланма сăлтав пурах ĕнтĕ, — терĕ Владислав Сергейч. — Çапах та пуç усар мар. Халь кăна пĕр çавра юрă ăсларăм. Халăх юррине урăхлатса. Çавă пултăрах эппин тост вырăнне. Итлĕр.

 

Чăт-чăт, актер, чăт, актер,

Чаршав çĕнĕрен уçăличчен.

Чаршав çĕнĕрен уçăлсан

Хăвату çĕнĕрен уçăлĕ сан.

 

— Чаршав çĕнĕрен уçăличчен? — илтĕнчĕç хыпăнчăк сасăсем. — Театр çĕнĕрен уçăличчен тенине пĕлтерет-и ку? Нивушлĕ шанатăн, хупса йăнăш тунине ăнланса илчĕç те çĕнĕрен уçĕç? Тем пекехчĕ, тем пекехчĕ!

— Шупашкар театрĕсем кĕтеççĕ сире, — йыш шăпланса çитсен тавăрчĕ Владислав Сергейч, кăмăллăн пĕлтерчĕ. — Академи театрĕ, çамрăксен театрĕ, пукане театрĕ. Эпĕ юри кайса калаçрăм вĕсен ертӳçисемпе. Искусство управленийĕнче те калаçрăм. Театртисем малтан ун чухлĕ çын валли вырăн çук текелерĕç, унтан, çӳлерехри пуçлăхсем хутшăнсан, пусахласах хушсан, тупатпăр, тупмалла, вырнаçтармалла терĕç. Тĕп хулара сирĕншĕн те чаршав уçăлĕ, тусăмсем!

— Ылтăн çын эсĕ, Сергейч! — сиксе тăчĕ Арави пуш хирĕнче ӳснĕ пальма пек çӳллĕ, çинçе арçын, Улякин хушаматлăскер. — Илемлĕ çын теме çук сана: кӳпчем çаврака пит-куç, шакла пуç, тапчам кĕлетке. Сатту — мĕнешкел чун-чĕре! Ытарайми! Эсĕ пирĕншĕн тăрăшнă чухлĕ тепĕр ашшĕ хăйĕн ачисемшĕн те тăрăшмасть!

Кӳпчем пит-куç тесех каламалла марччĕ пуль те ку шалаткан, анчах та лешĕ кӳренмерĕ курăнать. Сăнран улшăнмасăр тачка янахне сăтăркаларĕ вăл. Чи кирли йыш кăмăлĕ çĕкленни ĕнтĕ уншăн çак хушăра.

— Ху ăçта каятăн? Хăвăн пирки шутламарăн та пуль-ха? — ыйтрĕ Улякин.

— Çитес эрнерех çутĕç пайĕнче ĕçлеме тытăнатăп. Хамăр районта. Елизара инс-пекгор пулма илесшĕн. Вăл хăйĕн шухăшне каламарĕ-ха. Калĕ, килĕшĕ. Шанатăп, — сĕтел хĕррине йывăррăн чавсаланса, пĕкрĕлсе ларакан çын çине пăхрĕ Владислав Сергейч.

Вăрçăчченех-ха колхоз театрĕ Елизарсен ялĕнче, Кĕтне тăрăхĕнчи Еткерте, «Нарспи» спектакль кăтартрĕ. Ку енчи, анатри, район центрĕсенче пуринче те кăтартса çаврăниччен — клубсăр-мĕнсĕр паллă мар ялта. Театр директорĕ Владислав Сергеевич Цветков та Еткерсем (вăл, драматург, хăйĕн пьесисене Вл.Еткер псевдонимпа театра сĕнет, пичетлесе кăларать), ун тивлечĕпе пысăк чыс курчĕ вăрман варринче çухалса кайнă пек ларакан пысăк мар ял! Артистсенчен пĕри, çак Тăрнаккай Улякин, Елизарсен патĕнче хваттертеччĕ. Ирхине вăл апатланичченех сĕрме купăс тытса пӳртумне тухрĕ те темле кĕвĕ нăйлаттарса тăрсан-тăрсан çĕкленӳллĕн каласа хучĕ:

— Çăтмах ку! Çăтмахра пурăнатăр! Кайăксем юрлаççĕ! Ху та юрласа çеç калаçăн ку ялта!

— Юрласа тенĕрен, — ытахальтен кăна пек сăмах хушрĕ Елизар, — спектакль умĕн юрă кирлĕ, ман шутпа. Курăнман юрăçă ĕçсем илемлĕ вăхăтра, илемлĕ пуян ялта пуçланнине пĕлтерсе хутăр. Тен, ак çак кĕвĕпе. Юрласа кăтартам-и? — Тавай!

 

Пуш уйăхĕн вĕçĕнче, вĕçĕ-ĕнче-е

Хĕвел пăхрĕ ăшăтса, ăшă-ăтса-а.

Силпи чăваш ялĕнче, ялĕ-ĕнче-е

Юр ирĕлчĕ васкаса, васка-аса-а.

 

Елизара киленсе итленĕ май артист хулпуççи тĕлне тытрĕ купăсне, тӳрех кĕвве ларса сĕрме тытăнчĕ, юрласа та ячĕ пĕрле, унтан, каччă шăплансан, — тата та хăпартланарах:

— Паха! Çав тери паха! Кайрăмăр Владислав Сергейч патне! Директора та килĕшрĕ ку япала.

— Ху юрлăн-и-ха вара? — ыйтрĕ вăл Улякинран.

— Мĕншĕн эпĕ! Хăй юрлать, хăй! Мĕн тери сасă! Мĕнешкел тембр! Кĕмĕл кĕвви!

— Илер ăна хамăр эртеле! Пыра киле рольсем те парăпăр.

— Илес.

— Эсир... мĕн... артист тăвасшăн-им манран?.. — тĕлĕнчĕ, çухалса кайнă пек пулчĕ Елизар. — Пуçламăш шкулта çеç вĕреннĕ эпĕ. Тĕттĕм çын сирĕнпе танлаштарсан.

— Сцена çинче геометри-алгебра пĕлни мар, пултарулăх кирлĕ. Пултарулăху пур, халех курăнчĕ вăл! — директора та ĕнентерме тăрăшрĕ ахăр Улякин.

Ик-виç çултанах тĕпри актер пулса тăчĕ Елизар. Халь вара — пĕтмĕш. Пурнăç вĕçĕ тесе те шутлăн. Шупашкартисемпе Владислав Сергейч хушшинче çавăн пек калаçу пулса иртнĕн туйăнать Елизара. «Пирĕн кунта театр институчĕ е техникумĕ пĕтернĕ специалистсем ĕçлеççĕ. Асланов кĕске курсра та вĕренмен. Илейместпĕр ăна, — терĕç пуль-ха лешсем. — Массовкăра, эпизодлă рольсенче выляма илмелле-им? Хăй те килĕшес çук. Унсăр пуçне. Мĕншĕн япăхса çӳрет вăл? Укçи-тенкине ĕçсе пĕтернипе тирпейлĕ тумланаймасть-и?» — «Виççĕ авланчĕ. Уйрăлнă арăмĕсене те пулăшса хăйне хараплать уçă чун», — ентешне хӳтĕлеме хăтланчĕ-тĕр Владислав Сергейч. Хĕрарăм тĕлĕшпе хăйне хăй чараймасăр юхха ерчĕ тесе калас вырăнне. Тĕп хулара та йăптăхса çӳретĕр-и-ха вара? Çук, кирлĕ мар пире ун пек çын", — татăклăн тиркерĕç ĕнтĕ çӳлтисем.

Тиркерĕç, паллах! Çавăнпа хăйĕн çумне кантура чĕнет ăна Сергейч. Шеллесе. Унпа, сахал вĕреннĕ çынпа, хăйне йывăр килессе пĕлсех,

— Асланов — текех актер мар! Аслановăн кĕнцелерте чернил пуçса ларма тивет! Ĕненес те килмест! Эпĕ «Ан авăн, шĕшкĕ» юрă кĕввине шăрантарса ярасшăнччĕ, — чӳрече янахĕ çинчи сĕрме купăс еннелле çаврăнса пăхмасăр аллине тăсрĕ Улякин. — Пĕр-пĕр реквием калама тивет!

— Лар, кăмăла ан пăс, — хулĕнчен тытса туртрĕ ăна Шевле режиссер, хĕр пек чечен сăн-питлĕ çамрăк çын. — Художество фронтĕнчех ĕçлĕ Елизар Тихонович, театрта пухнă пуян опыта пултарулăх коллективĕсен йышне ӳстерес, ăсталăхне çĕклес ĕçе парĕ.

— Инспектор та — влаç çынни. Пĕчĕк чиновник пулсан та шишка, — Асланова йĕплеме хĕрĕнсех хутшăнчĕ Рябинин. Сăнĕпе-кĕлеткипе тантăшĕнчен кая мар вăл, таланчĕпе — катăкрах. Çук ун талант, тӳррине тӳрех каласан. Репетицисенче режиссерсем унран сăнар «унасшăн» тар тăксах тăрăшаççĕ. Ку, мăнаç, кăнттам çын, хирĕçет вĕсемпе, Дипломлă актер-çке, Мускавра вĕреннĕ. Лешсем тертленеççĕ-тертленеççĕ те алă сулаççĕ. — Камăн кăшт та пулин хуçаланас килмĕ? — сăмахне шӳтерчĕ йĕкĕлтешес тĕлĕшпе такамран та ирттерекенскер. — Актерсен — пушшех те. Чура вĕт вăл актер, режиссер чури. Çăмăллăнрах ут, çавăнталла пăх, хытă ан кул, хытă ан тĕрт, ларатăн пулсан — ан лар, тăратăн пулсан — ан тăр. Камăн хăтăлас килмĕ ку хĕсĕрлӳрен? Пĕр актер ав парти обкомĕн инструкторне куçрĕ, тепри филармони директорĕ пулса тăчĕ, виççĕмĕшĕ комсомол çул-йĕрĕпе таптарса хула комитечĕн пĕрремĕш секретарьне çитрĕ. Май килнĕ чух яра пар, Асланов, вĕсен хыççăн. Мĕн мăртăхатăн?

— Эй-эй! — вилкăпа юнаса илчĕ ăна Шевле, Цветков еннелле çаврăнса ыйтрĕ: — Шиллерăн «хурахсем» драмине куçарса пĕтертĕм тенĕччĕ. Хăш театра парасшăн?

— Малтан районти Культура çуртĕнче лартасшăн, — тавăрчĕ аслă юлташĕ. — Ĕнтĕ маншăн драма кружокĕсем çывăхрах, — кулкаласа хушса хучĕ те вăл ĕçлĕн, тимлĕн тăсрĕ сăмахне: — Хăватлă драматург чунĕнчен, Белинский калашле, вулкан пек тапса тухнă дифирамбăна тивĕçлипе янраттарасси пулĕ-и, пулмĕ-и — хăрамасăр тытăнса пăхас килет. Утаман ролĕнче, Елизар, сана выляттарасшăн. Сана курса, сан çумунта ыттисем пултарулăх тӳпине çĕклĕç, интеллектуап-хурахсен кăткăс сăнарĕсене аванах уçĕç.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн