Электронлă вулавăш

Виолеттăпа пĕрле, юратрĕ, савăнчĕ, хуйхăрчĕ.

Каллех библиотекăра Владлен. Варринчи пӳлĕмре кĕнекесемпе журналсем парса хăварчĕ те аслăраххине, вулав залне, кĕчĕ. Килнĕ-килнĕ, хаçатсем те пăхкаласа ларам тесе. «Коммунизм ялавĕ» халăх искусствисен олимпиади пуласси çинчен пĕлтерет. Юрă, ташă коллективĕсем, уйрăм юрăçсемпе ташă ăстисем, сăвă калакансем хутшăнаççĕ художество пултарулăхĕн смотрне. Вăл районсенче çĕнтернисен Шупашкарти концерчĕпе вĕçленет.

— Акă тĕп хулана каймалли май! Хамăн укçа çук ман, хысна шучĕпе кайса çӳрĕп! — терĕ каччă хыттăн, пӳлĕмре пĕчченех пулсан та ăшĕнче хушса хучĕ: — Виолеттăна спектакльте курмасăр та килмĕп, çавăншăн хутшăнатăп олимпиадăна! — Çӳлĕк çинчи çĕнĕ кĕнекесенчен пĕрне ярса тытрĕ, хăвăрт-хăвăрт уçрĕ-сирчĕ те кирлине тупса каллех хыттăн: — Çакна пăхмасăр калама вĕренетĕп! Такам та тĕлĕнсе итлĕ! Тĕлĕнĕн, кĕтменни-çке!

Варринчи пӳлĕмре Владислав Сергеевич Цветков курăнса кайрĕ. Владлена асăрхарĕ те вăл ун патне кĕчĕ, алă пачĕ ăна.

— Аçунтан та çӳллĕрех эсĕ! — чĕвен тăрам пек туса, кулкаласа пăхрĕ каччă çине. Урăх калаçмарĕ ашшĕ çинчен. Çавна асра тытса: юратмасть ăна ывăлĕ, сĕтĕрĕнчĕк тет. — Аннӳ çӳрет-и? Пуç ыратнипе вырткаласах тăратчĕ, халь мĕнле?

— Çӳрет, халь унчченхи пекех час-час ӳпкелешмест, — тавăрчĕ Владлен пит те вăхăтра килсе тухнă çынна, культурăпа çутĕç пайĕн пуçлăхне, пĕлтерме васкарĕ: — Олимпиадăна хутшăнма шут тытрăм. Çак сăвва каласшăн, çак поэмăна.

— «Иван ĕмпӳпе çамрăк сыхлавçă тата саттур Калашник хуçа çинчен хунă юрă»?

— Мая килмест-им? Классика-çке. Лермонтов. Константин Иванов куçарнă. Ун пекки те пултăр. «Ӳс, çĕршыв, хăватлан» йышшисем çеç мар.

— Пултăр, пултăр, — йĕкĕте кулкаласа лăпкарĕ Владислав Сергейч. — Вăрăмрах мар-и?

— Тен, вырăнĕ-вырăнĕпе кĕскетĕп. Ман тĕллев — кунта çĕнтерсе Шупашкара каясси, унти конкурса хутшăнасси.

— Çавăн пек пысăк тĕллевлĕ пулмалла çав. Вула-ха малти пайне, итлесе пăхам.

Вуларĕ Владлен:

Эй, аслă патша, эй, Иван ĕмпӳ!

Пĕр вуларăмăр, такмакларăмăр.

Поэма пуçламăшĕн вĕçне çитрĕ те вăл, хăпартланса хĕрелнĕскер, пăхрĕ Владислав Сергейч куçĕнчен: мĕнле пек?

— Лайăх, — çупăрласах мухтарĕ, юратрĕ ăна лешĕ. — Тата та лайăхрах пултăр тесен-и? Йысну патне кай-ха пĕр-пĕр чух. Килĕнче вăл, Кирилл Андрейч — илемлĕ вулав ăсти. Ку тĕлĕшпе вăл пирĕн театрта пуринчен те ирттеретчĕ. Паха сĕнӳпе пулăшĕ сана.

— Каятăп! — терĕ тата та хавхаланнă йĕкĕт. — Çула май паянах кĕретĕп! Васкамалла! Тавах сире ырă канашшăн!

5

Елизар çул юппинчи хурама сулхăнĕнче ларать. Ывăннă урине кантарса, татăклă пулаймасăр аптăраса: ăçта каймалла, хăш еннелле? Виççĕмĕш арăмĕ патĕнчен килчĕ вăл, ĕнтĕ пăрахăç упăшка та пулса тăнă, мăшкăлтан та мăшкăл курнă мăнаç арçын. Пилĕк çул каялла пĕрлешнĕччĕ вăл хăйĕнчен икĕ хута яхăн кĕçĕнрех Праскипе. Çукаланчăк çĕнĕ арăм малтанхи эрнерех пакăлтатса илнĕччĕ ăса кĕрсе çитменнипе: «Анухрин курасчĕ сана. Кĕвĕçнипе, ӳкĕннипе çурăлас патнех çитĕччĕ. Мĕнешкел мăшăр эс ман. Стайлă, хитре. Унсăр пуçне — чаплă артист». — «Мĕнпе Анухрин?» — йӳплемен пек курăнасран çеç ыйтнăччĕ Елизар. «Çавнашкал путиш ятлă йĕкĕт пурччĕ ман, — пĕлтерес килнипе хĕрĕнсех тавăрнăччĕ Праски; — Хут çинче — Онуфрий, килĕнче, ял хушшинче — Анухри. Эпĕ ăна Нӳх-нӳх та теттĕмччĕ пĕрре ятĕнчен кулса та тепре сăмси шăтăкĕсем сыснанни пек курăнса тăнăран. Пысăк укçашăн çунса Çурçĕре кайрĕ те часах çырăвĕпе макăртрĕ мана, çĕр çăтасшĕ хăямат: »Эпĕ авлантăм, ан кĕт, качча тух кăмăлна каяканни тупăнсанах", — тесе.

Виçĕм кун çав «хăямат» вĕсен патне пырса кĕчĕ. Тулли сумка йăтса. Эрех кĕленчисем, консерв банкисем кăларса лартрĕ сĕтел çине. Пăхма нĕрлĕ çынах, сăмси те чиперех. «Урăх каймастăп Çурçĕре. Пуçĕпех таврăнтăм. Пĕччен, арăм пулнă хĕрарăма унтах хăварса. Тĕрĕс турăм тесе шутлатăп. Хĕрарăм тĕлĕшпе Чăваш çĕршывĕ ахаль те пуян чух ютрисене ма сĕтĕрмелле кунталла? Çапла пуль, ентешсем?» — сӳтĕкленчĕ вăл ĕçсе хĕрсен. Праски ăна йăл-йăл куллипе тавăрчĕ. Пылаккăн пăхрĕ вăл ун çине, чĕвĕл-чĕвĕл калаçрĕ унпа. Хăй ĕçме-çиме илсе килчĕ иккен те хăна, курман-пĕлмен тутлă çимĕçсем çитерет те эрехсем ĕçтерет. Ак тата укçа пачки кăларчĕ вăл шалти кĕсйинчен, шап! тутарса хучĕ ăна Праски умне. «Мĕншĕн?» — ирĕлсех кайрĕ хĕрарăм. Манăн савниччĕ-çке эс тесе каласса кĕтрĕ курăнать те вăл, анчах ку, ăслăраххи, урăхла çавăрчĕ сăмахне: «Эсир те тивĕçлĕ Çурçĕр пуянлăхĕн пайне».

Праски ăна ăсатма тухрĕ. Вĕсем пӳрт умĕнчи пахча карти çумĕнче чылай вăхăт тăчĕç те уттарчĕç урампа. Тепĕр кунхине, ирхи кӳлĕм, килчĕ Праски. Хăйне кура мар çирĕппĕн, ăслăн та пек (леш «хăямат» вĕрентнĕ пулинех) калаçрĕ: «Уйрăлма тивет, Елизар Тихăнч. Пирвайхи юрату — чи вăйли. Ана çĕнме çук, вăл хăй çĕнтерет. Куна эсĕ, искусство çынни, манран лайăхрах пĕлме, ăнланма тивĕçлĕ. Пар аллуна. Халех уйрăлатпăр». Ӳкĕтлесе мĕскĕнленмерĕ мăнаç çын. «Телей сунатăп», — терĕ те алăк еннелле çаврăнчĕ.

Халь ларать ĕнтĕ танлă этем хир варринче аптăраса. Хурама пĕр-пĕччен, вăл та пĕччен.

Ун умĕнче шурă чул сарнă шоссе çуталса выртать. Сулахайра вĕсен районне кĕрет аслă çул, сылтăмра — кӳршĕллĕ тепĕр район. Çавăнта иккĕмĕш арăм пулнă Хресчук. Ку тĕлтен вун пилĕк çухрăмри ялта. Илтнĕччĕ Елизар: качча тухнă вăл, Эппин, куçа та чалăштармалла мар унталла. Е çитсе пăхмалла-ши? Тен, тухман, хапăлласах йышăнĕ те ăна, пурăнса кайĕç вара вĕсем иртнĕ кӳренӳсене манса, ватăлнă май хушăннă ăспа йĕркеленсе. Ăсĕпе вăл, Хресчук, унччен те Праскирен маларахчĕ. Нумай маларахчĕ. Сăнран тесен... Çапла çав, Праскин хитрелĕхне ытараймасăр пăрахнăччĕ Елизар Хресчука.

Чун тени тăван кил еннелле хытăрах туртăнать. Анчах мĕнле питпе пырса кĕмелле унта, сана пула нумай тӳссе вăхăтсăр ватăлнă, хавшанă Васса патне, сана юратман ывăл куçне мĕнле курăнмалла?

Вăл килнĕ çулпа грузовик тусан тустарса çывхарать. Ура çине тăчĕ Елизар. Пăхать, кĕтет: ăçталла пăрăнĕ? Сулахаялла пăрăнса шоссе тĕмески çине хуллен улăхрĕ машина. Елизар ăна çав вăхăтра хăваласа çитрĕ те вашлатрĕ пушă ешчĕк ăшнелле, упаленсе мала иртрĕ, шофера курăнмалла мар вырнаçрĕ. Укçа çук ун, çавăнпа вăрттăн ларчĕ. Район центрĕнче вăрттăнах анса тарас шутпа.

Хăйсен еннеллех каяс терĕ иккен вăл. Ĕшнеле çитсе Ежов патне кĕрĕ, хăть унпа калаçса чунне пусарĕ. Енчен пуçани те, ун арăмĕ — Васса аппăшĕ — Сухви те килне таврăнма хистесен утĕ те çав Еткерелле.

Район центрĕнче чарăнмарĕ грузовик. Столовăй та, МТС та, пĕр-пĕр кантур та — нимĕн те кирлĕ пулмарĕ ку шофера тĕп салара. Ĕрĕхтерсе килсе кĕнĕ пекех ĕрĕхтерсе тухрĕ те вăл ун витĕр, каçрĕ те Кĕтне урлă ак ĕнтĕ вирхĕнет кăна вăрман хутлăхĕпе. Кабинăна шаккаса чарăнма хушас — хăвна шаккаса пăрахма та пултарĕ вăл. Мотора хута ямалли авăрпа е гайка пăрмалли уçăпа. Çапла çĕмĕрттерсе çӳрекен çын, паллах, — чикĕсĕр çилĕллĕ куштан-пуçтах. Ешчĕк хĕрринчен тытса çĕрелле усăнчĕ Елизар. Машина лакăмлă вырăнта хăвăртлăхне чакарасса шанса. Пулмарĕ лакăм-тĕкĕм. Пулсан та вĕсене пăхмасăр ыткăнчĕ хурçă урхамах. Пĕрре урисемпе çĕртен сĕртĕнчĕ, тепре ырата пуçланăскерсене çĕклерĕ те çакăнса пычĕ арçын. Вĕçерттĕр аллисене — чул çине ӳксе пуçне çурĕ. Вĕçертетчĕ те пуль вăйран кайса çитнипе — о, телей! Темшĕн чарăнас патнех çитрĕ машина, çине-çине кăшкăртрĕ. Тинех унран уйрăлнă Елизар çул хĕррине тухса çĕрелле тирĕнчĕ. Тепĕртакран, сывлăш çавăрма ĕлкĕричченех, вăл такам усаллăн ятлаçнине илтсе кăштах çĕкленчĕ те çавна курчĕ: грузовик утă лавĕсен çумĕпе малалла иртет, шоферĕ пуçне кабинăран кăларса, чăмăрĕпе юнаса лавçăсене вăрçать. Пĕр лавçă малти лав çинче тӳпенелле пăхса выртать, илтмест те тейĕн шофер çухăрашнине. Тăваттăшĕ кайри, пиллĕкмĕш, лав çинче картла çапаççĕ, шофертан кулаççĕ.

Елизара та кулăшлан курăнчĕ ку сцена. Анчах кулмалли вăхăт мар-ха ун. Пушмак пуçĕсем чулпа хăйранса тăпăлнă, нуски пуçĕсем те тăпăлнă. Пӳрнесем пурте чĕп-чĕрĕ юн. Мĕнле утмалла ку урасемпе темиçе ял витĕр, мĕнле пырса кĕмелле пуçана патне? Вăрман хĕррине тухрĕ те лесничи çурчĕ еннелле пăрăнчĕ. Çурт патĕнчи тарасаллă пусăран шыв кăларса ĕçесшĕн вăл, урине çăвасшăн. Çитрĕ çăл кутне, шыв ĕçрĕ, шыв ячĕ валашкана, пушмакне хывса пăрахрĕ, нускине хывса пăрахрĕ. Пăрахрĕ-ха та, анчах мĕн тăхăнĕ? Пӳрт умĕнче пĕр мăшăр атă ларать, лупаспа мунча хушшинче вĕренрен çакса янă кĕпи-йĕмпе минтер пичĕсем вĕлкĕшеççĕ. Нивушлĕ çав атăсене йăкăртмалла, нивушлĕ минтер питне илсе пурттенккесем тумалла? Пĕтнĕ-пĕтнĕ, вăрă та пулса тăмалла-и-ха вара?

Пӳртрен вун пилĕк-вун ултă çулти хĕр ача тухрĕ, Елизар умне килсе тăчĕ.

— Эсир Асланов артист вĕт?

— Çавă.

— Эпĕ сире икĕ спектакльте курнăччĕ. Иккĕшĕнче те урăх тумпаччĕ эсир, тĕрĕллĕ шурă кĕпепеччĕ, апла пулин те эпĕ сире часах палласа илтĕм. Ĕмĕрлĕхе асра юлнăран ĕнтĕ. Эпĕ Феля ятлă. Калаçма лайăх пултăр тесе пĕлтеретĕп. Халь ăçта эсир, мĕнле ĕçре?

— Канура. Канмалли чи лайăх вырăн — вăрман. Вăрмансем тăрăх çӳретĕп.

— Колхоз театрĕ çĕнĕрен уçăличчен канăр-ха эппин.

— Уçăлассăн туйăнать-им?

— Ма ан туйăнтăр. Кирлĕ япала пĕтме тивĕçлĕ мар. Çынсем те çапла калаççĕ, хупса йăнăш тунине ăнланса илĕç те часах çĕнĕрен уçĕç теççĕ, — хĕр ача пушмаксене асăрхарĕ, вĕсем çине (пĕшкĕнсе пăхрĕ). — Ой, кусене мĕн пулнă?

— Çапла-ха çав.

— Ой, урăрсем юн кăна-çке сирĕн! Мĕн пулнă сире чăнах та?

— Ан та кала-ха, Феля. Валашкара çума юрать-и?

— Çăвăр-çăвăр. Йод сĕрмелле, бинтпа çыхмалла. Çунипе çеç мар.

— Сĕресчĕ, çыхасчĕ çав та...

— Илсе килетĕп. Пушмакпа нуски те парĕ анне. Вăл та пĕлет сире, лайăх артист тесе мухтатчĕ. Миçемĕш размер тăхăнатăр эсир?

— Хĕрĕх иккĕмĕш.