Электронлă вулавăш

(2 пайлă пьеса)

 

Вылякансем:

Ултияр — художник, вăрăм та хураскер, 40 çулсенче.

Пинерпи — çыравçă, вăтам пӳллĕ те çутăскер, 30 çулсенче.

Марина — Ултиярăн арăмĕ, 35 çулсенче.

Алена — вĕсен аслă хĕрĕ, 17 çулсенче.

Петĕр — Ултиярпа пĕрле вĕреннĕскер, вĕрискер.

Олеся — Маринăпа пĕрле вĕреннĕскер, питĕ шухă та çивĕч хĕр.

Вера — Пинерпи упăшкин хĕр-тусĕ пулнăскер.

Сергей — Пинерпи упăшкин юлташĕ.

Зинаида — Ултиярăн аппăшĕ, кăра кăмăллăскер, 45 çулсенче.

Пĕчĕк Пинерпи — 14 çулсенче.

Алина — Пинерпин вилнĕ аппăшĕ, 16 çулсенче.

Пинерпин вилнĕ ашшĕ — вăрăм та хура арçын. 40 çулсенче.

Пинерпин вилнĕ асламăшĕ — 40-45 çулсенче.

Ултиярăн вилнĕ амăшĕ — 40-45 çулсенчи илемлĕ хĕрарăм.

Вăйă картинчи хĕрсемпе каччăсем.

Вилнĕ çынсен чунĕсен ушкăнĕ.

Ĕçсем 2000-мĕш çулсем пуçламăшĕнче Шупашкарта пулса иртеççĕ.

 

1 пай

1 картина

Çуркунне. Атăл юхан шывĕ хĕрринче. Аякран савăнăçлă юрă илтĕнет. (Л. Филиппован сăввипе çырнă «Саншăнах» юрра Людмила Семенова юрлать). Ултиярпа Пинерпи ахăлтатса кулса, пĕр-пĕринпе ăмăртса тенĕ пек, çыран хĕрринчи хăйăр çинчен вĕтĕ чул катăкĕсене пуçтарса шывалла ывăтаççĕ.

Пинерпи (Ултияр çине кулса пăхса): Ултия-я-яр!!! Эпĕ аяккарах ывăтрă-ă-ăм! Мĕнле маттур эпĕ, аха-и? Кала ĕнтĕ, кала, ылттăнăм, маттур-и эпĕ санăн? (Ултияр çумне пырса тăрса ăна ачашшăн пилĕкĕнчен ыталать).

Ултияр: Ытла та вĕри-çке эсĕ, Пинерпи. (Ун çине ачашшăн та шеллевлĕн пăхать). Маттур эсĕ, маттур. (Ятланă евĕр). Анчах ытлашши вĕри. Çунса каятăн кун пек кăмăлпа. Лăпкăрах пул! Сивĕтсе илем-и сана, пăр çине лартса ярам-и вутăшпие?

Пинерпи (Уççăн ахăлтатса кулса): Лартса яр, лартса яр! Анчах эсĕ те лар! Сансăр ниçта та каймастăп. (Чеен). Тем пулĕ-ха унта манпа, вĕрискерпе. Сана эп никама та памастă-ă-ăп! (Ултияра хăйпе пĕрле вăр! та вăр! çавăрса). Памастăп! Памастăп! Памастăп!.. (Аллисене тӳпенелле çĕклесе). Эй, çут тĕнче! Мăнаçлă Атăлăм! Ултияра эп никама та памастăп!!! Илтетĕр-и? (Кулать. Кăштахран, лăштăрах вăйран кайнăн, кулма чарăнать. Салхуллăн). Ултиярăм! Виççĕмĕш хут, акă, санпа Атăл пăрне ăсататпăр. Мĕнле лăпкăн ишеççĕ пăр катăкĕсем. Вĕсен нимĕнле йывăрлăх çук пек. Ишеççĕ, юхаççĕ, ирĕлеççĕ акă... Тепĕр çуркунне те çаплах пулĕ. Тепĕр 10, 20, 50 çултан та. Эпир çук пулсан та. Тĕрĕс-и-ха вара çакă? Манăн та санпа юнашар ĕмĕр-ĕмĕр пурăнас килет. Мĕншĕн пĕр çын ăнсăртран вилес-тăвас пулсан, тьфу! тьфу! тьфу!, пурнăç хăйĕн кустăрмине малаллах çавăрать? Мĕншĕн чарăнмасть? Вăл çын халăхшăн, çĕршывшăн ырă ĕç туман-и-мĕн? Мĕншĕн вĕсене çĕр айне тирпейлесе чикнĕ, пытарнă хыççăнах манăçа кăлараççĕ ытти тăванĕсем, тус-юлташĕсем...

Ултияр (Пинерпие çупăрласа): Çутçанталăк саккунĕ çакă, манăн симĕс куçлă вутăшпийĕм. Пĕри — килет, тепри — каять. Япаласем те çавах вĕт: кивелмен япала çук, ун вырăнне вара çĕннине илмех тивет. Çынсем те. Ĕмĕр-ĕмĕр пурăнсан тата йăлăхтарĕ те акă. Тем кичемлентĕн эс, Пинерпи, юнашар ларса, пĕр-пĕрин çумне çывăхарах тĕршĕнсе канар-ха. (Иккĕшĕ те çывăхри картлашка çине лараççĕ, пĕр-пĕрин çумне тĕршĕнеççĕ).

Пинерпи (Шухăша кайса): Çук, Ултияр, манăн пурпĕрех вилес килмест. Ăнланмастăп: тепри те ман пекех Атăл шывне, унăн мăнаçлăхне пăхса ытараймĕ. Вăл та, тен, савнă çыннипе утĕ çак вырăна. Пирĕн çинчен пĕлмĕç те вĕсем. Мĕншĕн нимĕн те ĕмĕр-ĕмĕр ешермест?

Ултияр: Эх, эсĕ ман философăм. Ан ыраттар ĕнтĕ пуçна усал шухăшсемпе...

Пинерпи: Эсĕ ан кул, Ултияр. Пĕлмесĕп мĕншĕн, анчах темшĕн вилĕм пирки шухăшлатăп эпĕ юлашки вăхăтра. Итле-ха, сăвă çыртăм анчахрах:

Нимĕн те ешермест ĕмĕр-ĕмĕр.

Паян, ак, илем куçа илĕртет.

Çитет те ыран — çанталăк ăмăр,

Тунсăх кĕввийĕ чуна хӳптĕрлет.

 

(Тунсăхлă кĕвĕ янăранă май, малалла вулать):

 

Нимĕн те ешермест ĕмĕр-ĕмĕр.

Йывăç-курăк шăтать те — типет.

Этем те... Пурăнма пур та кăмăл,

Çӳлти вăй хушсассăн — сӳнет.

 

Нимĕн те ешермест ĕмĕр-ĕмĕр.

Пурччĕ те кăмăл йăваш пурăнма,

«Ку пурнăçра юрамасть пулма сапăр»,-

Тесе пуль пуçларĕç тӳрех хăтăрма.

 

Нимĕн те ешермест ĕмĕр-ĕмĕр.

Туйăмсем те. Кирлĕ мар вылянма.

Пурнăç — хăналăх. Кĕске пирĕн ĕмĕр,

Кирлех-ши çынсен чарăнми вăрçăнма?

(Хашлатса сывласа илет):

Нимĕн те ешермест ĕмĕр-ĕмĕр... Ултиярăм! Ан кул эсĕ ман шухăшсенчен. Мĕн юлĕ пирĕн юратуран?

Ултияр (Юриех хăпартланса): Санăн сăввусем, кĕнекӳсем...

Пинерпи: Çук, ăнланмарăн мана. (Юриех хаярланса тенĕ пек). Е ăнланасшăн мар? Пĕчĕк Ултияр кирлĕ пире.

Ултияр: Е пĕчĕк Пинерпи. Халех куç умне кăларса тăратма пултаратăп эпĕ унăн сăнарне: сан пекех вĕрискер. (Пӳрнисене хуçлатса). Сан пекех чăваш чунлĕскер, ларма-тăма пĕлменскер, тринькки-тринькки сикекенскер (Малтан — пĕр ури çинче, кайран — теприн çинче сиккелесе илет)...

Пинерпи: Кул, кул, ялан тăрăхлатăн эсĕ манран. Мана вара санăн пекки кирлĕ: вăрăмскер, хура çӳçлĕскер, сан пекех пĕчĕк пит-куçлăскер. (Ултияр питне аллисемпе сĕртĕнсе ӳкерсе кăтартать).

Ултияр: Мĕнех, йĕкĕреш кирлĕ пире эппин. (Салхуллăн). Эх-х-х, ĕмĕтсем, ĕмĕтсем. Йĕкĕрешсем те пулнă манăн, Пинерпийĕм. (Шухăша кайса). Пĕлетĕн вĕт-ха хальлĕхе май çуккине, пустуй ыраттарар мар чĕресене. Тăхтар-ха ĕнтĕ кăштах, улшăнĕ акă ĕç-пуç. (Пинерпие ыталаса илет).

Пинерпи (Кӳренсе, Ултияр ытамĕнчех ун патне çурăмпа çаврăнса тăрать). Каллех тăхта... Ывăнтăм эпĕ кĕтсе... Эпĕ сана чун-чĕрене пĕр шиксĕр кăларса патăм темелле. Эсĕ вара... Юрĕ, пĕчĕк ача мар ĕнтĕ эсĕ. Шухăшла... (Каллех Атăл çинелле тинкерет, хаваслăн кăшкăрать). Ултияр! Кур-ха, мĕн пысăкăш пăрахут. Эй-й-й!!! Пăрахут çинчисе-е-ем! Илсе кайăр мана пĕрле аякка-аякка-а! Чунăма ирĕклĕх парсамăр! Илтетĕр-и мана, ухмахскере?!! Э-хе-хей-й-й!

 

Ултияр Пинерпи çине пĕр вăхăтрах шеллесе те юратса тинкерет. Шурă пăрахут çинчисене хĕрсе кайса кăшкăракан Пинерпие пилĕкĕнчен çупăрлать, хăй çумне пăчăртать. Пинерпи те, лăштăрах кайса, ун çумĕнче ачашланса лăпланать.

Тем вăхăт иккĕшĕ те мăнаçлă Атăл çине пăхса унăн илемĕпе киленеççĕ. Хумсем, пăрахутсемпе баржăсем иртсе кайнă майăн, çырана хаш-ш-ш! та хаш-ш-ш! хашлатса сывланăн пырса çапăнаççĕ).

 

Пинерпи (Темĕнле асамлăх çинчен пĕлтернĕн): Ултияр! Туятăн-и, ĕмĕрлĕх пирĕн умра... Тем каласшăн пек пире Атăл-аттемĕр... Истори халапĕсене астăватăн-и: вĕсене ĕненес пулсан, пĕтĕм чăваш халăхĕ Улăп йăхĕнчен хунанă. Халĕ эпир пурăнакан таврара авал, этем таврашĕ пулман чухне, сĕм вăрмансем кăна кашласа ларнă вăхăтра, çӳллĕ ту çинчен Улăп ывăлĕсем аннă. Çурçĕрелле çул тытнă вĕсем. Вăрахран-вăрахран кăна юхан шыв тинĕсе юхса кĕрекен вырăна çитнĕ, ăна Этĕл — Атăл ят панă. Улăпăн пĕр ывăлĕ пурăнма икĕ юхан шыв хушшине чарăннă, тепри вара Атăлăн сылтăм енне, Сăр шывĕ патнелле, вырнаçнă. Пысăк та мăнаçлă пулнă пулин те, сунара та çӳренĕ вĕсем, ыраш акма та вĕреннĕ. Шутлатăн та, шăпах Улăп таврашĕ чăваша çĕр çумне çыхса хунă пулĕ текен шухăш патне пырса тухатăн. Выльăх-чĕрлĕхпе çыхăнни те çавăнтанах пырать пулĕ. Улăппа амăшĕ выльăхĕсене ту çинчен асамат кĕперĕ тăрăх Атăл хĕррине куçарнине сăнлакан халап та ахальтен çуралман-тăр çав. Тен, шăпах чăвашăн ĕмĕртен пыракан нушаллă пурнăçĕ çинчен шухăшласа хуйхăрмасть-ши Атăл-аттемĕр...

Ултияр (Шухăша кайса): Темшĕн хурланать çав. Каçар кун пек сăмахсемшĕн, Пинерпи, анчах тепĕр чухне шухăшлатăп та, тĕрĕс мар пурăнатпăр вĕт-ха эпир.

Пинерпи (Тем ăнланасшăн пулса): Эсĕ иксĕмĕр хушăмăрти çыхăнусем пирки-и?

Ултияр: Çук-ха, Пинерпи, иксĕмĕр пирки кăна мар ку калаçу. Пурнăç çине ăнлануллăрах куçсемпе пăхмалла пек туйăнать пирĕн паян кун. Пурин те, пурин те! Ытла та айванланса, чунĕпе хытса пымасть-и-ха халăх? Мĕн тĕллевпе пурăнатпăр? (Хĕрӳленсе пырса). Мĕн тĕллевпе ĕçе каятпăр? (Тăхтаса). Укçа ĕçлесе илес тесе-и? Е выçă ларас мар тесе? Е хитререн хитре, чаплăран чаплă тум тăхăнас тесе? Чун çинчен кам шухăшлĕ? Е çак çутă тĕнчере тĕллев пулмасан лайăхрах? Ир тăр та — апат çи, ĕçе кай, ĕçрен таврăн, каллех апат çи, телевизор пăх та çывăрма вырт. Çакă пулмалла-и-ха пурнăç тĕллевĕ?

Пĕрисем улталасах пуяççĕ, теприсем çемйине тăрантарас тесе кунран кун пилĕк аваççĕ, тар юхтараççĕ. Пирĕн пуçлăхсем: пĕчĕкки-пысăкки — пурте ахаль çынна сураççĕ, хăйсем тавра мĕн-пур ăçтиçука пуçтарнă. Вырăнĕсенчен кăларса ярасран темрен хăранă пек хăраççĕ. Тепри хăйсенчен ăслăрах, вăйлăрах пулнине туйсан самантрах пĕтерсе хураççĕ, ура лартаççĕ. Кĕвĕçӳ тени пĕтерет çав халăхăмăра, пĕтере-е-ет. Халапсем кăмăллатăп тетĕн вĕт-ха, каласа парам-и пĕрне? Итле эппин. Тамăк... Çатăртатса çунакан вут çинче икĕ пы-ы-ысăк хуран. Пĕри — уçă, тепри — хупă. «Мĕншĕн пĕри хупă?» — ыйтать чун вутне пăрахсах тăракан шуйттанран. «Пĕринче, хупă хуранĕнче, еврейсем. Хупмасăр май çук. Вĕсен пĕри, хăй çӳле тапаланса çитсен, часрах ыттисене туртса кăларасшăн. Тепринче вара, хупăсăрринче, чăвашсем. Хурана хупма кирлĕ те мар. Вĕсен пĕри-пĕри çӳлелле тапаланма-туртăнма тытăнсанах, ыттисем ăна аялалла туртса антараççĕ»... Вăт шухăшла çакăн хыççăн этем этемшĕн тус, юлташ тата тăван тесе.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн