Электронлă вулавăш

— Укçа пирки кам сăмах пуçларĕ малтан? Алтатти аппа-и е Лидия Гурьевна?

— Хĕçтимĕр пирки Алтатти аппа пĕр-икĕ кун тăхтама ыйтрĕ. Лидия Гурьевна вара укçа-тенкĕ çине куçрĕ... Тăмана, тинех аса илтĕм: Лндия Гурвевнăпа пĕрле тата тепĕр арçын кĕчĕ. Çӳллĕ те сарлака хулпуççиллĕскер...

— Мĕн калаçрĕ çав арçын? Ун-кун сăнарĕ-и?

— Ах, ăна-кăна тăнламарăм çав. Сăнамарăм. Район валли отчет хăтĕрлеттĕм те...

— Алтатти аппана шăпах çак япалапа шаплаттарнă, Пракух. Çавăнпа та аса илĕр-ха: кам пулчĕ тата унта? Мĕн-мĕн çинчен калаçрĕç.

— Ай-пай-пай! Тăр-кăнтăрлах шар çурма пулать иккен. Ах, тем ан шутлăр-ха. Апла-капла шухăш пулман ман. Ирсĕрсемпе çыхăнман.

Ветеринари пунктне те çитсе куртăмăр — Пракух хунă вырăнта троакар çук. Ку ăна калама пĕлмелле мар хăратса пăрахрĕ, Сăнĕ-пуçĕ шуралса-кăвакарса кайрĕ. Ара, ветеринари пунктне кĕмелли çăра Пракухăн кăна.

Тек вăл пĕр сăмах та калаймарĕ. Ик аллипе тăнлавне пăчăртаса тытрĕ те диван çине лăст тăсăлса выртрĕ.

Чăрмантармарăм ăна эпĕ, нимĕнле ыйту та памарăм — пурпĕрех вăл урăх нимĕн те пĕлтерес çук. Урама тухрăм.

Тин çеç институтра лекци тăнланă евĕр, профессор ăс панине аса илтĕм: «Çăраççи вăл пăрмасăр уçăлмасть. Усĕм тени те тимлемесĕр пулмасть. Ирсĕр ĕçĕн тупсăмне тупас тесен, сисĕмлĕ пулмалла, сăнама-тĕпчеме пĕлмелле. Инкек-синкек пулнă вырăнта-и следователь е кунтелен пурăннă-ĕçленĕ çĕрте — пур чух та тимлĕ пулмалла. Нихăçан та васкамалла мар. Шыракан çын яланах мĕн те пулин тупать»,

Эпĕ те шыратăп, сăнатăп ак. Алтатти аппа патĕнче те, ветеринари пунктне çитсен те... Следствие кирлĕ япала пурпĕрех тупаймарăм-ха, йĕр çине ӳкеймерĕм...

Пракух, чăн та, сакăр сехет каялла, Алтатти аппана тӳнклеттернĕ вăхăтра, Варварипе пĕрле пулнă, туй валли Ачакран сăра илсе килесси çинчен калаçнă. Кун çинчен Варвари те, пускилти çынсем те çирĕплетеççĕ, ĕнентереççĕ.

Ку тата, Пракух япали, троакар тени, ăçта илсе пырать. Унта вĕт Пракухăн йĕррисем пур, Пĕрре мар усă курнă унпа Пракух. Малтан та, Алтатти аппана шаплаттарнă кун та. Паллах, çав йĕрсем те упранма пултарнă.

Чим-ха, мĕншĕн-ха эп пӳрне йĕрĕсем кăна шыратăп. Паллă вĕт-ха: Алтатти аппана тирпейлекен çурмаккай мар. Латсăр чее вăл. Куркаланăскер. Çак ĕçе вăл тĕплĕн хатĕрленнĕтĕр. Йĕр çухатас тесе, следстви çыннисене Пракухпа çыхăнтарас тесе, ятарласа усă курман-ши çав ирсĕр çак хатĕрпе?

Чим-ха, Пракух епле каларĕ-ха: «Яштака та сарлака хулпуççиллĕскер. Хуп-хура уссилĕскер...» Кам вăл? Ветеринари пунктне мĕн йӳтĕмпе пынă вăл? Пракух пӳлĕмĕнчи япалана вăл та хĕстерсе тухма пултарнă. Пӳлĕме кĕрсе тухнă. Апла унăн та ура йĕрĕ пулма кирлĕ. Шел, вăл мĕн тăхăннине Пракух сăнаман. Иçмасса, Лидия Гурьевнăпа пĕрле пулнă вĕт-ха вăл. Апла, Лядия Гурьевна пĕлет. Ав кампа калаçмалла манăн.

Пĕр утăм малалла ярса пусрăм та чарăнса тăтăм. Крыльца хĕрринче, сапаланнă хăйăр çинче, йĕр асăрхарăм, Пушмак йĕрĕ! Кĕлли кăна та, çапах яр-уççăн курăнать. Уйрăмах çантаркки аван ӳкерĕнсе юлнă. Виçсе-танлаштарса пăхрăм та, ай, ваçка! Алтатти аппан анкартийĕнчи йĕр пекех вăл, Тимлесех кӳмеркке майларăм. Ку ĕнтĕ Лидия Гурьевнăпа пĕрле çӳренĕ арçынна шырама хушать.

 

15

Шыранă чух нихçан та хама кирлĕ çынна тĕл пулаймастăп эп. Ăçта кăна çитмерĕм — Лидия Гурьевна ниçта та çук, Вăл ăçта пăчланнине Уйкасра никам та пĕлмест.

Вадим трактористпа курнăçасси те пулмарĕ. Вăл та ир-ирех таçта тухса шăвăннă. Эп вара Шуршăла тухса уттартăм, Макар куç хывнă хĕре шыраса тупрăм.

Шуршăл хула мар. Сăмахпа каласа, хĕре сăнласа патăм, Макар тракторист ятне асăнтăм та яла кĕне-кĕмен кирпĕчрен купаланă çурт еннелле тĕллесе кăтартрĕç: «Люда-и?.. Медсестра-и?,. Ав çав çуртра, виççĕмĕш хутра, пурăнать». Миçемĕш хваттерне те каларĕç, Анчах хĕр киле тĕттĕмленсен тин таврăнать. Больницăра специалистсем çитмеççĕ те, икĕ çыншăн ĕçлет Люда. Больници те инçетре мар тата. Ял çумĕнче, мăн çул хĕрринче, ларать. Унтах — ем-ешĕл сад. Çимĕçĕ ăнса пулнă та, тураттисем пĕкĕ евĕр аялалла усăнса аннă.

Мана курсан, хĕр именсе-хĕрелсе кайре. Кăмăлсăрланнă пулăм палăрчĕ. Ара, хам та кăнттамрах хăтлантăм пулас. Сăмах юптарса тăма вăхăт хĕсĕкрех-çке-ха — кăлартăм та кăтартрăм Алтатти аппа патенче тупнă конверта.

— Çак конверта кам çырса янă? Эсир мар-и?

— Ют конверта пĕçертме епле хăятăр? Кам вара эсир тарăхса кайрĕ хĕр.

Хам хушамата каларăм та удостоверени кăларса кăтартрăм. Макар ята асăнсан, Люда тӳрех хăраса ӳкрĕ, чĕтремех ерчĕ.

— Çаратнă-и ăна?.. Вĕлернĕ-и!.. Ах...

Аран-аран лăплантартăм хĕре. Уйăхкаялла çуралнă кун ячĕпе саламланă Макара Люда. Пĕр-пĕрне вĕсем икĕ çул хушши пĕлеççĕ. Училищĕре вĕреннĕ чух, Шупашкарта, анлă Атăл хĕрринче паллашнă. Уйкаса пыма чĕннĕ ăна Макар, Уйкасра та медсестрасем кирлĕ-мĕн. Мĕн тăвас тетĕн? Çамрăк специалистсене комисси ĕçе вырнаçтарать — Людăна Шуршăла ĕçлеме вырнаçтараççĕ.

— Çак шприцпа ăçта усă кураççĕ? Медицинăра е... ― конвертран туртса кăлартăм та Людăна тыттартăм.

— Манăн шприц ку? ― пĕр тăхтаса тăмасăр каларĕ хĕр. ― Йĕпписемпе те эпĕ усă курнă. Анчах кивелнĕ вĕсем. Юрăхсăра тухнă. Акт çырса пăрахăçланă ăна эпир. Эмалленĕ таза пăрахрăм та, Макар пуçтарса чикрĕ. «Пурнăçра катăк пуртă та кирлĕ пулать. Ма пăрахмалла ку йăпсене. Чиперех вĕт-ха вĕсем. Усă курма та пулать», ― терĕ.

«Ак тĕнче! Макар аллинче пулнă иккен вĕсем, Ветеринари пунктне те кĕрсе тухнă Макар. Нивушлĕ вăл...»

— Çынни çапла вăл. Пур ăпăр-тапăра пуçтарать. Ун сарайне кĕрсе курсан, куçпуç алчăраса каять. Темтепĕр пур. Пĕр минут та ахаль лармасть тата хăй. Пĕрмай тем касать, çыпăçтарать... — хаваслансах сăмахларĕ Люда.

Урам енчен машина сасси илтĕнчĕ. Иксĕмĕр те унталла çаврăнтăмăр. Кантăк умĕнче вĕр-çĕнĕ «Нива» тăра парать. Руль умĕнче — Макар.

— Ак хăй те вĕçтерсе çитрĕ, ― Макара кăчăк туртрĕ Люда. Ĕмĕт пурнăçланчĕ унăн. Машина туянчĕ.

Вăтам пӳллĕ те тăпăл-тăпăл кĕлеткеллĕ Макар. Сăн-пичĕ тулли. Куçĕсем хура. Машина туяннăран-ши, е савнийĕ кĕтсе илнĕрен — латсăрах хаваслă вăл.

— Уй-хир ĕçĕсем вĕçленсен, машина çине ларатпăр та Хура тинĕс хĕррине вĕçтеретпĕр. Хура тинĕс хĕрринче канатпăр, ― Людăна алăран ярса тытрĕ Макар.

— Ай, намăс-симĕсе те пĕлместĕн-и? Çынсенчен те вăтанмастăн-и? — аллине карт туртса илчĕ Люда. ― Сана, ав, следователь йĕрлет.

— Мана?.. Мĕншĕн?.. Никама та çаратман эп. Машина черет тăрса туянтăм. Пин тенкĕ çитмерĕ те тетерен кивçен илтĕм, ― тимлесех каласа пачĕ Макар.

— Мана машина мар, ак çак шприц кăсăклантарать, ― терĕм те шприц еннелле тĕллесе кăтартрăм. ― Ăçта пăрахса хăварнă ăна эс?

— Киле илсе пытăм та çенĕкри шкафа хутăм. Тек тĕкĕнмен ăна эп, ― шак хытса тăчĕ Макар. ― Çак конверт та çав шкафрах выртнă.

— Пракух пулнă-и сан патăнта?

— Кĕркелесе тухнă. Унтанпа ĕнтĕ икĕ уйăх та иртрĕ. Хам пултăм ĕнер ун патĕнче. Алтатти аппа сарай тăррине хĕçтимĕр виттересшĕн те... Вăхăт тупса, хĕçтимĕр витме пыраймăн-ши терĕ те...

— Шухăшла-ха, çак япаласене шкафран кам илсе тухма пултарнă?

— Ой, кама кирлĕ вĕсем? — аллине лăст сулчĕ Макар. ― Çĕрте выртсан та, никам та илес çук.

— Аса ил-ха, сирĕн патăрта кам пулнă тата? Пĕтĕмпех аса илме тăрăш-ха?

— Кам?.. — ĕнсине кăтăрт-кăтăрт хыçрĕ Макар. ― Лидия Гурьевна пулчĕ ĕнер. Хĕçтимĕр тиесе килнĕ те... «Кирлĕ мар-и?» — тет. Машина туянма хатĕрленнĕ те... Паллах, пур япала пăсмасть. Хĕçтимĕрĕ те пур чух та пулмасть. Ăна туянма укçа çук. Килĕшмерĕм.

— Пĕччен кăначчĕ-и Лидия Гурьевна?

— Хĕçтимĕр тиенĕ машинăпа кĕрлеттерсе çитрĕç вĕсем. Манпа Лидия Гурьевна кăна калаçре. Шоферĕ, самай тĕреклĕскер, кабинăран тухса, ун-кун уткаласа çӳрерĕ — пӳрте кĕмерĕ.

— Сăнласа парăр: сăнĕ-пичĕ мĕнле çав шоферăн?

— Ах, пултараймастăп. Художник мар.

— Курнă вĕт-ха эс ăна. Пуçĕ-куçĕ мĕнле, кĕлетки-çурăмĕ...

— Ман пекех этем вăл. Çамрăк та мар, ватах та мар. Вăтăрсене çывхарнăскер. Янахне вара яп-яка хырса тасатнă.

«Уссиллĕ терĕ-çке Пракух. Хăш вăхăтра хыртарма ĕлкĕрнĕ вара? Ветеринари нунктĕнчен тухсан, вунпилĕк минутранах Макар патне çитнĕ вĕсем. Тен, Пракух тем пăтраштарать? Тен, Макар сăнаса юлайман».

— Урине мĕн тăхăннăччĕ шофер?

— Шуйттан путекки, ăна сăнама та пĕлеймерĕм çав. Люда панă шприц Алтатти аппа çенĕкне пырса выртни Макара та шухăша ячĕ.

Кирлĕ йĕр тупас тесе, шофер уткаланă вырăна çав тери тимлĕн тишкертĕм. Усси пулмарĕ — кавир пек çерем çине нимĕнле йĕр те юлман.

Эп вара каллех Лидия Гурьевна пурăннă çурт латнелле таплаттартăм.

 

16

Пĕр сехет кĕтрĕм. Иккĕ... Лидия Гурьевна пурпĕрех çук.

Сетел çине лартса хăварнă тирĕксене ачисем пĕтĕмпех пушатнă. Амăшĕ хăçан тухса кайнине те курман вĕсем ― çывăрнă. Хăçан килессе те пĕлмеççĕ.

Магазин та иртенпех хупă тăрать. «Пĕр-пĕр дефицит илсе килет пуль-ха», ― тесе калаçкалаççĕ те тавар туянакансем килĕсене саланаççĕ.

Магазин умĕнче те чылайччен тăпăртатса тăтăм — Лидия Гурьевнăна кĕтсе илеймерĕм. Ун пирки милицие свитлемелле мар-ши тесе, тăкăрлăкалла пăрăнтăм та, Якур пичче чарса тăратрĕ.

— Юрий Иванович, тархасшăн, хута кĕр. Пĕтерет мана Кулагин. Тапăртаттарать те тапăртаттарать. «Алтатти аппана эс шаплаттарнă, ― тет. ― Каласа пар: ĕç-пуç мĕнле пулса иртрĕ. Айăпа йышăнсан, кайран çăмăллăх пулать», ― тет. Куртăр вĕт-ха: ĕнер яла пĕрле таврăнтăмăр. Ах, çав кине итлесе... — пĕççине шарт çапрĕ Якур пичче, ― Пĕчĕк ачапа ларать те, хĕрхентĕм, ара. Хамăн тата шăпах икĕ кун канмалла...

Алтатти аппана шăп та лăп Якур пичче яла пырса кĕнĕ вăхăтра тӳнклеттернĕ. Кулагин ăна çавăнпа ярса тытнă-тăр. Çынна вĕлерме мар, автан та пусса курман Якур пичче. Алтатти аппа утмăл килограмм таять. Çӳллĕшĕ те самай — икĕ метра çирĕм сантиметр çеç çитмест. Туп-тулли пăрçа миххисене вăл мечĕк пек тыта-тыта ывăтнă. Ăна лĕпкерен лектерес пулсан, Якур пиччен Алтатти аппаран кăшт çӳллĕрех пулмалла. Вăл, ав, Алтатти аппаран вăтăр сантиметр печĕкрех.

— Кала-ха, Якур пичче, эс пынă чух картишĕнче нимĕнле сасă-чĕвĕ те илтĕнмерĕ-и? Никам та курăнмарĕ-и?

— Пырса кĕтĕм те, чĕмере, картишĕнче шăпăрт. Нумай та вăхăт иртмерĕ — сарай хыçĕнче шатăрт хуçăлчĕ турат. Тăхлачă хăмла шăччисемпе аппаланать пуль-ха тесе, анкартине тухрăм, кукша пуçлă арçынна асăрхарăм. Лешĕ çĕрулми кассисем хĕррипе уялла вашлаттарать. Палларăм ăна эп. Ара, леш эрнере магазинта куртăм. Пытăм та хайхискер — магазина шал енчен питернĕ. Пăшăлтатнă сасă пурпĕрех илтĕнет. Шак-шак-шак! тутартăм алăка. Ярр уçрĕ алăка Лидия Гурьевна. Шалтан тĕреклĕ арçын лаплаттарса тухрĕ. Шакла пуçлăскер. Сылтăм питçăмартинче, хăлха тĕлĕнче, икĕ пӳрне пысăкăш тумха пур. Шлепкине тăхăнчĕ те пĕр сăмах та чĕнмерĕ, анаталла таптарчĕ. Çав тумхаран палларăм ăна. Уйкасра кăна-и? Шупашкарта та курнă ăна эп. Эсир те пĕлетĕр ăна, Юрий Иванович. Аса илĕр-ха леш хура мăйăхлă каччăна, хĕрарăмпа арçынна чăнттн-чантти тутараканнине. Вĕсене пула мана та допроса чĕнтĕн. Хура мăйăхлă каччăна шăпах çав кукша пуç туртса антарчĕ. Хушамачĕ мĕнлеччĕ-ха? Наганов-и?

— Нагаев. Эдик ятлăччĕ пулас. Ну, ку нимех те мар. Вăл ăçта пурăннине те, ăçта вăй хуннне те ыранах тупатпăр.

— Ăхă, Нагаев. Чамăрĕ... чăмăрĕ епле унăн, э? Шăп та лăп сăра алтăрĕ. Кăрст! кăрăслаттарчĕ-тĕк пĕрре, кирпĕч те чăл-пар арканмалла. Лидия Гурьевна та пĕлет-тĕр ăна, Курман-илтмен çынпа магазинта питĕрĕнсе ларас çук вăл, Пăскăрт-ха ăна пĕрре: мĕн тума пынă вăл тăхлачă анкартине?

— Ан иккĕлев, паян-ыранах шыраса тупатпăр. Хыпар-хăнаршăн тавтапуç.

Якур пичче уйрăлма васкамарĕ, пĕчĕк ача пек, алăран çатăртаттарса тытрĕ.

— Тăхта-ха кăштах. Хамăр ялсем пек пул. Тăванпĕтене пĕлтермелле-и халь? Вилене вĕт ку шăрăхра нумай тытма юрамасть.

— Хыпарламалла, паллах. Экспертсем хăйсен ĕçне пĕтерчĕç-тĕк, пытарма юрать.

— Э... мĕн тата... Инна Лутра Пакăша куçса пынă. Упăшкинчен уйрăлнă тет. Курсан-тусан, мĕн каламалла, э?

Ах, çак Якур пиччене...

 

17

Лидия Гурьевна киле сĕм-çĕрле, калама пĕлмелле мар пăлханса таврăнчĕ. Эп пӳрт умĕнчи пĕчĕк сак çинче ларнине курсан, тăп чарăнса тăчĕ те çапла ыйтрĕ:

— Юрий йванович, эсир мана кĕтетĕр-и?

— Ма унашкалах хумханнă вара эсир? — персе ятăм эп.

— Мĕн савăнмалли пур? — хашш сывласа ячĕ Лидия Гурьевна, ― Ял çыннисем ăна-кăна ăнланмаççĕ: ку кирлĕ те вăл кирлĕ теççĕ. Тупса памастăп — эп начар ĕçлетĕп, тавар туянакансем ыйтнине тивĕçтерейместĕп. Кам мĕн ыйтнине хут çине çырса тултаратăп та чупатăп вĕшле йытă пек. Унта çитетĕп, кунта йăлăнатăп. Эйпет япаласене райпора ĕçлекенсем те ялалла ăсатасшăнах мар. Паян, ак, кăвак шуçăмла тухса кайрăм та тин кăна çаврăнса çитрĕм. Лĕпĕстетрĕм-лĕпĕстетрĕм, лаштăрах ывăнтăм — усси пулмарĕ, пĕр япала та парса ямарĕç.

— Хĕçтимĕр ăçтан параççĕ? Ăна тупма йывăр-и?

— Эй, хĕçтимĕр тупас тесен, пайтах хашкамалла. Базăра çук вăл. Унтан-кунтан тупатпăр. Юрать, тăнлă-пуçлă çынсем пур. Вĕсем ăстăн параççĕ, пулăшаççĕ.

— Камсем вĕсем, ăслă-тăнлă çынсем?

— Завод пуçлăхĕсем. Пĕлместĕр-им, заводсен те халь ял çыннисем валли таварсем туса кăлармалла. Чашăк-тирĕк, савăт-сапа... Заводшăн ку пĕртте усăлла мар. Тытаççĕ те хĕçтимĕре ялалла ярăнтараççĕ. Капла ак, хĕçтимĕре ваклаттарса, савăт-сапа ăсталаса, укçа-тенкĕ тăккаламалла мар. Заводшăн та усăллă, ял çыннисем те кăмăллă.

— Еххим пиччене ĕнер хĕçтимĕр туянтарнă. Кам турттарса килчĕ? Завод çынни-и е совхоз шоферĕ?

— Хуларан вăл. Мĕн ятлă — пĕлместĕп.

— Уссиллĕ-и?

— Чăнласах калатăп: пĕлместĕп. Чалăш туталлă шофер килет-и, шĕвĕр сăмсаллă-и — нихçан та сăнамастăп. Ай-яй, вĕрентрĕ пĕр йĕксĕк мана. Тавар тиерĕмĕр те Уйкасалла ĕрĕхтерсе пыратпăр. Вăрмана çитрĕмĕр те, тăп чарчĕ машинăна. Мотор хĕрсе кайрĕ, кăштах уçăлтармалла тет. Атя, эсĕ те тух, уçă сывлăшпа сывлатпăр, чечексем тататпăр тет. Тухрăм та — кап ярса тытрĕ пилĕкрен. Каçса кайса чуптăвать, унтан та кунтан хылашлать, пăчăртать... Тытрăм та йĕкĕте пур вăйран кăкăртан тăнклаттартăм. Палт персе анчĕ çĕре, çур сехет пĕр хускалмасăр выртрĕ. Çавăн хыççăн пĕр шоферпа та сăмахламастăп, вĕсем çине çаврăнса та пăхмастăп. Качака такисем вĕсем, шоферсем. Курнă-курман хĕрарăма ярса тытаççĕ. Кăштах кулса кăтартсан вара — пĕтрĕ пуç. Эй, мĕн кăна курман эп хам ĕмĕрте... Çапла, пĕччен хĕрарăмăн пурнăç çăмăл мар. Такам та çыпçăнать.

Лидия Гурьевна куçĕсене тутăр вĕçĕпе шăла-шăла илчĕ, ассăн та вăрăммăн сывларĕ.

— Мĕншĕн-ха эпир урамра пакăлтатса тăратпăр? Вунçиччĕре-и эпир? Кил-çуртсăр-и? Атя шала кĕретпĕр.

— Чăрманмастпăр пуль. Ачасем çывăрма выртнă.

— Мĕн чăрманни?.. Хам та выçă. Ирхине кăшт-кашт çырткаларăм та, хулара чей ĕçме те вăхăт тупăнмарĕ. Атя, ман ачасем пăшалтан персен те вăранмаççĕ, ― йăл кулса илчĕ Лидия Гурьевна, йăкки-якки авкаланчĕ.

— Калăр-ха, хăçан та пулин Нагаев хушамата илтнĕ-и?

— Çук, астумастăп.

— Леш эрнере вăл Уйкасра, лавккара, пулнă.

— Ханжаев кĕрсе тухать-и унта, Алаев-и — кам шуйттанĕ пĕлет. Хушамачĕсене каламаççĕ вĕт-ха вĕсем.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн