Электронлă вулавăш

Питĕрнĕ калинккене шаккарăм та кĕтсе тăратăп. Пĕр карчăк кăштăртатса тухрĕ.

— Кам кирлĕччĕ сире? — ыйтрĕ вăл пысăк мар калинккене кăшт кăна уçса пăхса.

— Ложечкин Федор ятлă çын пурăнмасть-и кунта? — ыйтрăм эпĕ кăшт каялла чакса тăрса.

— Ложечкин?.. Эсир ун патне-и? — терĕ карчăк, янахĕ айĕнчи пушанса хутаçланнă ӳт хутланчăкĕсене пӳрни вĕçĕсемпе сăтăркаласа малтанхи пекех хуллен хушса хучĕ. Пурăнать... Анчах халь килте çук-ха вăл, паçăрах таçта тухса кайнăччĕ те — таврăнмарĕ.

Эпĕ сасăпах ӳпкелешсе илтĕм:

— Килтех пулатăп терĕ-çке! Ăçта хăямата тухса кайнă тата?! Хăй панă сăмахне манса кайнă эппин!

Карчăк калинккине хупса лартсан кăштах чакса аяккалла кайрăм. Эпĕ тӳрех утса каймарăм-ха: малтанах Хĕветĕр таврăнмасть-ши тесе тăкăрлăк еннелле пăхса тăтăм, унтан вăл пурăнакан çурт умнелле пырса унăн пахалăхне сăнарăм. Вăл — урам кассине тăрăх ларакан вăрăм та лутра, кивелсе шултăркаланă çурт. Урам еннелле — тăватă чӳрече, вĕсенчен иккĕшĕ яри уçă тăраççĕ.

Пӳртрен пĕчĕк ача макăрни илтĕнчĕ. Çав вăхăтра калинкке енчи уçă кантăкран çамрăк хĕрарăм пуçĕ курăнса кайрĕ. Вăл — çӳхерех питлĕ те çыранка шурă сăнлă, пысăк куçлă. Пушшăн яваланă пысăк çивĕтне ĕнси хыçнелле çавăрса çыхнă, çивĕтне кĕмен сарă çӳç пайăркисем шурă çамкипе тăнлавĕсем çинелле усăнса тăраççĕ. Ку хĕрарăм, паллах, пĕчĕк ачине ĕмĕртсе ларнă пулас та кайма пĕлмен ют çын хăйсен çурчĕ умĕнче тăнине туйса ăна пăхма тăнă пулĕ.

Малтан вăл ман çине ним чĕнмесĕр кăна пăхрĕ, унтан темле пăлханнă пек пулса кайрĕ,— унăн кăвак куçĕсем чарăлчĕç, хайхи, пуçне кантăкран илчĕ те кăшт каялла чакса тăчĕ.

— Ложечкин патне килнĕччĕ те... Вăл çук-мĕн...— терĕм эпĕ.

— Çук çав, таçта кайрĕ... Çыру илчĕ те паян, ыран-виçминех Хусана каймалла пулать тесе калаçкаларĕ... Ăçта кайрĕ — пĕлместĕп,— терĕ те хĕрарăм çемçе сасăпа каллех кантăк енне пĕшкĕнсе аллисемпе чӳрече ани çине тĕренчĕ. Вăл манпа калаçасшăн пулни сисĕнчĕ. Вăраххăн пуçланнă калаçура вăл эпĕ Ложечкинпа пĕрле хăçантанпа ĕçлени тата Шупашкарта хăçантанпа пурăнни çинчен ыйтса пĕлчĕ.

— Пĕрле ĕçлетĕр, туслă пурăнатăр пулсан эсир иксĕр те пĕр енчи çынсемех пулĕ-ха? Вăл таçтан, Тутар республикинчен тет-и çав? — ыйтрĕ вăл.

— Çапла, вăл инçетрен... Эпĕ хам аякриех мар,— терĕм ăна.

Хĕрарăм сасси чĕтренсе илчĕ, кăвак куçĕсем пĕрре хĕсĕнсе, тепре чарăлса кайса пăхрĕç. Калаçнă хушăрах тата унăн пĕчĕк пичĕ те е хĕрелчĕ, е шуралчĕ.

Сăпкари ача хытăран хытă çухăрма пуçларĕ. Çак самантрах таçтан тăват-пилĕк çулхи арçын ача чупса тухрĕ. Вăл амăшĕ умне кĕрсе тăчĕ те чӳрече ани çине хăпарса выртрĕ, хăй амăшĕпе калаçакан çын çине шăтарас пек пăхма пуçларĕ. Хĕрарăмăн калаçăва татмалли сăлтав тупăнчĕ.

— Ах, ачам макăрать! — терĕ те вăл сăпки еннелле çаврăнчĕ, хушса хучĕ.— Ложечкин таврăнать те пулĕ-ха. Эсир ăна кĕтсе ларма пултаратăр. Кил картишне е унăнхваттернех кĕрĕр те ларăр акă.

Эпĕ кĕтсе тăма килĕшмерĕм.

— Тен, урамра тĕл пулăп ăна. Вара каялла таврăнăп... Халь тĕл пулмасан кайран килме пултарăп,— терĕм те тăкăрлăкпа анаталла утрăм.

— Кайран килĕр эппин,— тесе юлчĕ тарават кăмăллă хĕрарăм.

«Çак пулĕ-ха ĕнтĕ Хĕветĕр мухтакан кил хуçи арăмĕ. Чăнах та уçă кăмăллă çын ку!» — шухăшларăм эпĕ.

Урамалла аннă вăхăтра каялла çаврăнса пăхрăм. Хĕветĕр пурăнакан Поповсен çурчĕ лайăх курăнать. Çак самантрах мана унăн уçă чӳречинчен паçăр ача тытса тăнă хайхи хĕрарăм та курăнса кайрĕ. Вăл эпĕ епле утса пынине сăнаса тăнă иккен. Эпĕ çаврăнса пăхнине асăрхасан хĕрарăм айккинелле пăрăнчĕ, мана курăнми пулчĕ.

«Мĕнле хĕрарăм вара ку?! Вăтанчăк, именчĕк пек хăй...» шухăш çиçсе иртрĕ пуçăмра.

Хĕветĕре эпĕ тепĕр кунне тин, редакцине ĕçе пырсан кăна, тĕл пултăм.

— Каласа пачĕç мана эсĕ пыни çинчен, Çеркей... Килте пулаймарăм, каçар... Хусантан çыру илтĕм. Унта пурăнакан тете ачи çырса янă. Ашшĕ йывăр чирленĕ тет те, мана васкасах пыма чĕнеççĕ. Çыруне илсенех отиуск ыйтма редактор патне — хваттернех кайрăм... Акă, халех ĕç укçи илетĕп те пăрахутпа тухса каятăп,— терĕ вăл мана.

...Хĕветĕр Ложечкин Хусана кайнăраниа виç-тăватă кун иртсе кайрĕ. Пĕррехинче каçпала, ĕçрен тухнă хыççăн ерипен утса хваттере таврăнатăп. Тăвайккиллĕ урамран антăм та Чернышевский урамĕ урлă каçса Хĕрлĕ площаделле тухатăп... Кăнтăрла çумăр çунăччĕ те, çанталăк халĕ те пĕлĕтлĕрех тăрать-ха; сывлăш уçă, çула тăрăх шыв кӳлленчĕкĕсем çуталса выртаççĕ, нӳрĕ çĕр урасене çыпăçать. Хĕвел анăç енче кăна пĕлĕтсем таткаланнă та, вĕсен хушăк çурăкĕсенчен хĕвел çути çиçсе ылтăн пек йăлкăшать.

Уçă сывлăша кăкăр туллин çăта-çăта пыратăп. Умра та, хыçра та — çынсем. Вĕсенчен хăшĕ мана хирĕç, Атăл хĕрринелле, хăшĕ хула хушшинелле утаççĕ, Кам, мĕнле çын иртсе каять — эпĕ вĕсем çине сăнаса та пăхмастăп, ыранхи ĕç çинчен шухăша кайнă та пуçа чиксе утатăп.

Çав самантра сасартăк çывăхрах сасă илтĕнсе кайрĕ:

— Сывă-и, çамрăк çын! Мĕнле пурăнатăр?

Пуçа çĕклесе пăхрăм та хамран икĕ утăмра аллине сăран сумка тытнă хĕрарăм тăнине курах кайрăм. Вăл кĕрен тĕслĕ платье тăхăннă, пуçне кăвак клеткăллă çӳхе тутăр çыхнă. Сенкер кăвак куçлă та пĕчĕк туталлăскер, вăл ман çине шăппăн, кулараххăн пăхса тăрать.

Эпĕ малтанах вăл мана палламасăр, йăнăшпа чĕнчĕ пулĕ тесе шухăшларăм. Йăнăшпа пулсан ун пек чарăнса тăрсах сывлăх сунни ăна хăйнех аван мар тăвать: вара мĕн калаçмалла, мĕн тесе уйрăлмалла? Анчах унăн кулса тăракан сăн-питне курсанах манăн чун çĕкленсе кайрĕ.

— Сывă-ха, аван...— терĕм те эпĕ ун çине пĕр хушă ним чĕнмесĕр пăхса тăтăм.

— Палламастăр-им мана, çамрăк çын? — терĕ хĕрарăм халь ĕнтĕ сасăпах кулса.

— Чим-ха, чим... Мĕнле палламастăп пулĕ вара?! — терĕм эпĕ хам та савăнса ӳксе.— Эсир Попова юлташ вĕт-ха? Урăхла тумланнă та — сăн-питĕр те улшăннă пек. Эпĕ чăнах та хăвăртах паллаймарăм сире. Каçарăр, тархасшăн!

— Эпĕ сире курсанах палларăм... Эсир паллайми пулнă эппин? — терĕ Попова малтанхи пек шăппăн кулса.

— Палларăм-çке ĕнтĕ! Попова юлташах пулĕ тесе шутлатăп? Ну, ятăра, аçăр ятне пĕлместĕп вара... каçарăр,— терĕм эпĕ.

Хĕрарăм сăн-иичĕ сӳрĕкленчĕ. Анчах пĕр сиктерме сĕр пăхакан кавак куçесенче çаиах кулаш мвлки иурри палăрать-ха.

— Юрать. Тĕрĕс: Попова пулам... Ну, урăх енчен палламастăр-и мана? Нихăçан та, ниçта та тĕл пулман-и вара? — ыйтрĕ вăл халь ĕнтĕ пĕр кулмасăр.

Эпĕ аптраса тăтăм, унтан пуçăма сулкаларăм та:

— Çук, астумастăп. Чăн та, пĕрре пăхсан, таçта курнă пек те туйăнать. Анчах ăçта, хăçан?.. Астуса илме пултараймастăп,— тесе хутăм.

Поповăн сăнĕ тĕксĕмленчĕ.

— Астумастăр эппин? Мантăр пулать!? Эпĕ мĕнле астăватăп-ши тата? Эсир Сергей Андреевич ятлă вĕт-ха? Çапла-и? — ыйтрĕ вăл каллех тепĕр çур утăм чухлĕ çывхарса тăрса.

— Çапла, Сергей Андрейч,— терĕм эпĕ.

— Ак мĕнле! Эпĕ сире питĕ лайăх астăватăп. Эсир — çук! — тĕлĕнчĕ Попова.

— Маннă та ĕнтĕ, мĕн тăвас? — хуравларăм эпĕ, каллех пуçăма сулкаласа.

— Маннă?!. Тен, юриех палласшăн мар пулĕ? — терĕ те вăл кайма хатĕрленсе айккинелле чакса тăчĕ.

— Çук, юри мар, Попова юлташ. Ăçта, хăçан тĕл пулнă эпир — астăваймастăп. Калăрччĕ ĕнтĕ, ăçта?..— кăмăл çĕкленнипе кулараххăн ыйтрăм эпĕ.

Эпĕ кулса ыйтни ăна килĕшмерĕ, вăл мана хăйĕнчен тăрăхласа кулать тесе кӳренчĕ пулмалла. Попова урăх чĕнмерĕ, пĕр самант хушши шăппăн кăна хытса тăчĕ. Унтан хăвăрт хускалчĕ те аллипе сулса:

— Çук, каламастăп! Палламастăр пулсан сире тытса чарни те ахалех пулчĕ. Каçарăр!.. Ну, сывă пулăр! — терĕ те малалла утса кайрĕ.

Манăн çĕкленнĕ кăмăл хăвăрт вĕчĕрхенсе кайрĕ. Пĕр саманта курăнса çиçнĕ çăлтăра каллех хура пĕлĕт хупласа илнĕ пекех туйăнчĕ.

— Попова юлташ!.. Попова юлташ! — кăшкăртăм эпĕ ун хыçĕнчен утса.

Вăл каялла çаврăнса пăхрĕ.

—Ну, мĕн эсир?! Аван мар ун пек! — терĕ те вăл кӳренчĕклĕ саспа каллех утса кайрĕ.

Эпĕ юлмарăм, ун хыççăнах утса вăл илтмелле каласа пытăм:

— Эсир ман чĕрене хускатрăр, канăçлăха пĕтертĕр..Халех каласа памасан сирĕн хыççăн хăвăр килĕрех пыратăп, Попова юлташ...

Вăл чарăнса тăчĕ.

— Эх, эсир те çав!.. Пĕр çыпăçсан — сухăр пекех пулмалла тата! — тесе йăвашшăн йăлкăшса кулчĕ.

— Каламасан шухăша кайнипе кĕçĕр ман ыйхă та килеес çук. Эсир — ку юри палламанçи пулать, хăвăртан тăрăхласшăн тетĕр пулĕ. Çу-ук! Эпĕ ун пек çын мар... Пĕлместĕр-им пирĕн самани мĕнле пулнине? Вăрçăллă, вут-тăвăллă, выçлăхлă çулсем тертлентерсе пĕтерчĕç, тĕрлĕ енне турткаларĕç. Таçта та çитсе çапăнмалла пулчĕ. Çак çулсенче нумай çынпа тĕл пулса калаçма, паллашма тиврĕ. Шухăшлăр-ха: çав çынсене пурне те мĕнле майпа хăвăртах астуса илме пултаратăн? — терĕм эпĕ ăна.

— Ах, Сергей Андреич! Мĕнле ун пекех манакан пулнă-ха эсир вара? Ман ĕненессĕм килмест!.. Чим-ха апла: Сережа тесен астăватăр-ши хуть? — кулса илчĕ Попова.

Эпĕ темле сапаланчăк та уçăмсăр тĕлĕкрен хăтăлнă евĕр пулса кайрăм.

«Сережа... Сережа!..»

Тăн-пуçăм таçталла, инçетри çулсем хушшинелле кайса, тахçан тĕл пулса паллашнă хĕрсен сăнĕсене тĕрĕслесе тухма тытăнчĕ. Анчах та Попова нумай шухăшласа тăма памарĕ.

— Итлĕр-ха, революциччен... эсир Нурăс больницинче выртнăччĕ-и пĕрре?.. Унта мĕнле санитарка пурччĕ, астумастăр-и?.. Кайран ик-виçĕ çул хушши çав санитарка патне çыру çырса тăмарăр-и?.. Камччĕ-ха çав санитарка, астăватăр-и ăна? — терĕ вăл ман паталла утса пырса. Ыйтусем панă май унăн кăвак куçĕсем малтан калаçнă чухнехи пекех йăлкăшса кулчĕç.

— А, Лена!.. Елена Яковлевна!.. Эсир пултăр-и ку капла?.. Мĕнле улшăнса кайнă! — кăшкăрса ятăм эпĕ, хăвăртрах унăн аллине тытса чăмăртарăм та ăна нумайччен хам алăсенчен вĕçермерĕм. Ман ăна çавăнтах ыталаса чуп тăвассăм килчĕ. Анчах та аслă урамрах, иртен-çӳрен халăх умĕнчех ун пек юраманнине астуса чарăнса тăтăм.

Попова хăй аллине манран вĕçерсе илчĕ те хуллен кăна:

— Ун пекех харсăрланма юрамасть. Эпĕ халь хĕр мар ĕнтĕ,— тесе хучĕ.

Вăл асăрхаттарнине эпĕ кăмăлласах йышăнтăм, мĕншĕн тесен ăна эпĕ хам та ăнланатăп.

— Ну, халь астуса илтĕр-и ĕнтĕ? — ыйтрĕ Лена çавăнтах, кăмăлĕ пăлханнăран пулас, чĕтрекен сасăпа.

— Астумасăр! Халь питĕ лайăх астăватăп... Унтанпа ĕнтĕ вунă çул иртсе кайнă, анчах та санăн... сирĕн... ун чухнехи çамрăк сăну каллех куç умне паянхи пек тухса тăчĕ... Эпĕ сана халĕ те ĕлĕкхи пекех хĕр сăн-сăпачĕпех пурăнать пулĕ тесе шутланă. Çавăнпа тӳрех палласа илме пултараймарăм пулĕ. Тепĕр енчен тата эпĕ сана çак хулара курасси çинчен тĕлленме те пултарайман!.. Эй, мĕнле телей килсе тĕл пулма май пачĕ пире, Лена! Савăнăç-çке ку! Вĕçĕмсĕр савăнăç ман паян! — терĕм те эпĕ тăраничченех калаçас тесе Ленăна Атăл хĕррине кайма чĕнтĕм. Вăл пĕр çур сехетлĕхе пыма килĕшрĕ. Анчах та чун-чĕререн хавасланса калаçнипе пирĕн çур сехет мар, икĕ сехет те ытларах иртсе кайрĕ.

 

* * *

Çӳллĕ çыран хĕррипе тăвалла хăпарса ватă çăкасен бульварне кĕтĕмĕр. Кунта çын сахал-ха. Хамăртан тăварах кăна, çыран хĕрринче виç-тăватă хĕр калаçса тăни тата анатарах икĕ каччă пирус туртса ларни курăнать. Ватă çăкасемпе лапсака тирексем хушшинче çерçисем кăна савăнăçлăн чĕриклетсе вĕçкелеççĕ. Эпир те хамăра ирĕклĕн тытса çеремлĕ çыран хĕрринчи пĕр тенкел çине лартăмăр та нихçан калаçса пĕтермесле ăшшăн пуплеме пуçларăмăр.

— Эсĕ те чылай улшăннă, Сережа... Çапах та эпĕ сана часах палласа илтĕм,— терĕ вăл мана тенкел çине ларсанах.

Малалла Лена эпĕ авланнипе авланманни çинчен тата ку хулана хăçан куçса килни çинчен ыйтса пĕлчĕ.

— Арăму мĕнлескер? Ачăрсем те пулĕ-ха?.. Юратсах пурăнатăр-и тата? — ыйтрĕ вăл сасартăк пĕр вăхăт калаçса ларнă хыççăн.

— Хурламаллах мар пек. Ачасем çук. Пурăнасса — аптрамаллах мар пурăнкалат-пăр,— терĕм эпĕ хам кампа тата хăçан мăшăрланни çинчен каласа панă хыççăн.

Вăл ман çине сăнаса пăхса илчĕ те — кулмарĕ, арăм пирки текех шарламарĕ, хăвăрт урăх сăмах çине куçрĕ.

— Пĕлместĕн-ха, Сережа. Эпĕ сана хамăр пата пыричченех, хула хушшинче виç-тăватă хутчен те курнă вĕт, - терĕ вăл ăшшăн кулкаласа.—Кашни курмассеренех чарăнса тăрса куçран çухаличченех пăхса юлаттăм. «Ах турух, çавах-ши е ун евĕрлĕ урăх çын-ши?» тесе шухăшлаттăм. Анчах йăнăшас мар тесе сăмах хушма хăяймарăм. Мĕншĕн тесен эсĕ ку хулана килсе вырнаçни çинчен эпĕ хам та пĕлеймен-çке-ха...

Унтан Лена эпĕ ыйтнипе кĕскен хăй юлашки вунă çул хушшинче мĕнле пурăнни çинчен каласа пачĕ.

Вăл 1918 çулта кĕркунне качча тухнă. Упăшки пуласси ун — Михаил Николаевич Попов — революциччен вулăсри писарь помощникĕ пулнă, революци хыççăн вулăс ĕçтăвкомĕн секретарĕнче ĕçленĕ, хальхи вăхăтра республикăри финанс комиссариатĕнче ревизор пулса ĕçлет. Ревизи ĕçĕпе тăтăшах вулăссенче çӳрет иккен. Ку вăхăтра та пĕр эрне ытла ĕнтĕ вăл тахăш вулăсра пурăнать. Вĕсен халĕ икĕ ача-мĕн: пĕри пиллĕкре, тепри вунă уйăхра. Ачисем вĕсен татах та пулнă, анчах пурăнман... Поповсем Шупашкара пĕр çулталăк каялла, 1925 çулта кăна куçса пынă. Вĕсем пурăнакан çурт хăйсен мар, упăшки мăн акăшĕн пулнă иккен. Мăн акăшĕ — Михаил Николаевич ашшĕн йăмăкĕ, ача-пăчасăр карчăк — старикĕ вилсен Поповсене хăй патне чĕнсе илнĕ те пĕтĕм çурт-йĕрне вĕсене халалланă. Халь ĕнтĕ вĕсем çав çуртра хăйсен килĕнчи пекех пурăнаççĕ.

Упăшкăрпа мĕнле пурăнатăр тесен, Лена, ман пекех, хăй мăшăрне ни ырламарĕ, ни хурламарĕ.

— Пĕр усал йăли пулмасан аванах тейĕттĕм эпĕ ăна. Ĕçме вĕренсе кайрĕ! Ўсĕр чух тата чăкăлташма тытанать. Çак йăли лайăх мар! — тесе хучĕ вăл.

— Апла пулсан мăшăр тĕлĕшпе санăн та манăнни пекех килсе тухнă-мĕн, Лена! — терĕм эпĕ ăна.

Унăн йăвашшăн йăлкăшакан кăвак куçĕсем манăн куçсене тинкерчĕç. Вĕсем мана темĕнле кăшт кăна тусанпа витĕннĕ, шанма пуçланă утмăл турат чечекĕсем пек туйăнчĕç. Анчах та кĕç-вĕç хăрса типес евĕрлĕ мар, пĕрре çумăр çусанах çĕнĕрен чĕрĕлсе ешĕрес кăвак чечек евĕр курăнчĕç.

— Эсĕ те хăвна ун пек шутлатан-и? — ыйтрĕ вăл ман патарах сиксе ларса.

— Çапларах çав. Йăнăшрăм пулас. Пĕр-пĕрин кăмăлĕпе пурнăçне лайăх пĕлсе çитичченех пĕрлешрĕмĕр... Хусах пуççăнах ватăлса каяс мар тесе васкарăм,— терĕм ăна.

Лена чылай вăхăт чĕнмесĕр пăхса ларчĕ. Унăн сăн-питĕнчен халĕ чĕрине темĕнле шеллĕх тата хĕрхенӳ туйăмĕ капланса килни палăрчĕ. Ку туйăм ăна, паллах, хамăрăн хыçа тăрса юлнă ĕмĕт-шухăшсем пурнăçа кĕреймесĕр юлнине аса илнинчен килчĕ пулмалла. Çак вăхăтра вăл манăн чĕре мĕнле тапнине туяс, пуçри шухăшсем мĕнле çаврăннине курас тенĕ пекех ман çине пушшех те витĕмлĕн тинкерсе пăхрĕ.

— Апла эппин. Сан пурнăçу та манăнни майлах пулса тухнă,— терĕ те вăл ларсан-ларсан малалла васкамасăр хăй Поповпа мĕнле пĕрлешнине каласа пачĕ.— Энĕ ăна лайăх пĕлсех качча тухрăм... Чылаях çăмăлттай та вĕçкĕн çынччĕ вăл. Ун чухнех ĕçкелеме юрататчĕ. Хытă çыпăçрĕ ман çума, сухăр пекех. Атте-анне те парасшăн пулчĕç. Çитĕннĕ кайăк чĕппине текех йăвара ларни килĕшмест тетчĕç. Вара хам та килĕшрĕм. Асăрхаттарсах тăрсан кăмăлĕ лăпланĕ, тен, хытăрах ӳкĕтлесен — ĕçме те пăрахĕ тесе шухăшларăм. Çук, тӳрлетеймерĕм. Юсанса çитесси те курăнмасть! Ытларах та ытларах ĕçме пуçларĕ... Мĕн тăвăн? Пурăнасах пулать: халь ĕнтĕ çемье — ачасем çыхаççĕ пире.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн