Электронлă вулавăш

Вăтăр çул та вăтăр хĕл ĕнтĕ иртрĕ Куçукпа Нямук сутлашни. Хĕрĕх сута çитрĕç, хĕрĕх пуху турĕç, нимĕн те тухмарĕ. Куçук ларчĕ вырăнтах, çулран-çул пурлăхран чакса пычĕ, çапах та ашшĕ пиллĕхне вĕçертмерĕ. Çынсем курмарĕç, çынсем сисмерĕç — Мăн Хаяр йăтса тухрĕ çава юпи, çава юпи — кран юпи, тытăнчĕ вара унпа пăтратма, пĕтĕм яла çĕнĕрен çавăрма.

Нямук хуçа крана утмăл хăлаç сулахая пăрма хушать, Куçук плантне куштансемпе пуянсене Çĕнĕ Çичкиле касма ыйтать, Сăвар Йăви çамрăкĕсем крана утмăл хăлаç сылтăма туртма, Куçук плантне чухăнсен коммуна çĕрĕ-шывĕ çумне Çамрăк Çичкиле касма ыйтаççĕ. Нямук хуçа Куçук вырăнне авалхи арманне куçарма ĕмĕтленет, Сăвар Йăвисем Куçук вырăнĕнче çĕнĕ пĕрлехи арман лартма, Нямук çăхан арманне хупласа тĕп тума хастарланаççĕ. Çапла Куçук çурчĕ çине ике тĕслĕ хаяр куç ӳкет: пĕри унта чĕнет, тепри кунта чĕнет.

Хаяр куç кил çине ӳксен вăл тусăнса пĕтет. Виçĕ ывăлăн виçĕ кăмăл, ăçтан тупас вĕсен йĕркине? Аслă ывăл Тяпук Çĕнĕ Çичкиле куçса ларать, Нямук панă анкартире пӳрт лартать. Вăтам ывăл Танюк Сăвар Йăви коммунăна куçать. Сăвар мими Танюка куçма пулăшать. Куçук юлать пĕр пӳртпе, типнĕ-хăрнă пахчипе, кукăрăлнă-пĕкĕрĕлнĕ Пихампар Хурăнĕпе. Кĕçĕн ывăл Таçук çак хурлăха тӳсеймест, килтен тухса каять çапла йӳçенкĕллĕ сăмахсем каласа:

— Атте, капла пурăнса пулмарĕ, тухса каям эпĕ Чулхулана, вĕренсе килем тимĕр-тăмăр ĕçне, Пихампар Хурăнне касăпăр, пахчана чĕкĕнтĕр лартăпăр, ăратлă сысна усрăпăр, пахча умне тимĕрçĕ лаççи çавăрăпăр. Кивĕ Çичкилрен уйрăлмăпăр.

Нумай вăхăт иртет-и, сахал вăхăт иртет-и...

Сасартăк çиçĕм çиçсе илчĕ, куçсене йăмăхтарса йӳçентерчĕ. Пӳртре пурте пуçĕсене ялт тăратрĕç. Юмахлама чарăннă старик чăххăм-чăххăм ӳсĕрсе илчĕ те малалла сăрăлтатма тапратрĕ:

— Хура пĕлĕтпе хуралса Çичкил çине каç анать. Çынсем курмаççĕ, çынсем сисмеççĕ — Мăн Хаяр кран юпи йăтса, масар юпи йăтса кĕпертен утмăл хăлаç сулахая пăрăнать. Халăх кĕрт йытти пек тусăлать. Тяпук Танюка çӳçрен пырса çакăнать, Куçука виле сăнчăрĕ патĕнчен кăкăртан чышса ывăтать. Юпана чаваласа лартаççĕ, Куçук кил-çуртне Çĕнĕ Çичкиле каçараççĕ, Нямук аллине параççĕ.

Куçукшăн çак каç тĕттĕм пулать. Пӳрте пырса кĕрет — Альтиç карчăк япалине пуçтарать, йĕре-йĕре такмаклать! «Тĕкĕннĕ ĕне тĕкне çинĕ те, пултăмăр эпир те çаплах, ĕмĕр ирттертĕмĕр, пурнăçа малалла яраймарăмăр. Эпĕ Тяпук патне куçатăп — эсĕ кирек мĕнле пурăн», — тесе хăратать. Карчăк хĕвеле-уйăха ылханса тухса чупать. Куçук пăрçа ани çинчи йытăсем чаваласа кăларнă арлан йăви пек саланнă карташ тăрăх чупкаласа çӳрет. Автансем пĕрре авăтиччен вăл Сăвар Йăвине Танюк патне кайса килет, унта çĕнĕ сăмах илтсе пусăрăнса таврăнать.

— Атте, ан кулян, планта Нямук ялне памăпăр, хулана кайса Нямук ялне сылтăмалла куçармалла тăвăпăр. Анне те тухса кайрĕ тетĕн, йывăр пулĕ сана унпа пурăнма. Куç пирĕн коммунăна, эсĕ пурăнăн асатте вырăнĕнчех, эсĕ пăхса пурăнăн эпир лартас армана, Таçука тимĕр-тăмăр лаçĕ (трактор лаçĕ) лартса парăпăр, — тесе ăсатнă пулать Танюк Куçука. «Таçука çыру çыр, атте таврăнма хушать, лаç лартăпăр, йăмрасене кăкласа чĕкĕнтĕр акăпăр», — тесе тухса утнă пулать Куçук килелле.

Мĕн шухăшласа выртнă пулĕ Куçук тантăш — пĕлместĕп. Унччен те пулмасть — автан иккĕ авăтать. Куçук патне Шаккур хуралçă пырса кĕрет те илемсĕр хыпар каласа парать. Нямук пуян патĕнче иккен ĕçкĕ-çикĕ, Тяпук сутнă иккен кив планта виçĕ çĕр манит укçалла.

Шаккур хуралçă табак шăршласа тухса каять. Куçук старик хăрах тыткăллă пăчкă çакса, пуртă йăтса пахчана чупать.

Мĕн шухăшланă-тăр çакăнта Куçук тантăш — пĕлместĕп. Мĕн йĕкĕлтенĕ-тĕр ăна, Мăн Хаяр хăй кăна пĕлет пулĕ. Асаилнĕ пулĕ çакăнта Куçук старик амăшĕн халапне. Кайнă пулать Ухвине акай хурт пахчинĕ кăшман çумĕ çумлама, пулнă пулать вăл йывăр çын, пусса çитнĕ пулать ăна ама йăлине тăвасси, выртнă пулать вăл Пихампар Хурăнĕ айне, çуратнă пулать вăл Куçук ятлă арçурине. Асаилнĕ пулĕ çакăнта та Куçук старик тата ашшĕ вилме выртнă тискер çĕре: пӳртре пĕтĕм ял ваттисем пухăннă, Лерук кукаç халран кайнă, чĕнсе илет вăл Куçука, калать ăна çапла сăмах: «Килĕ-çурта тирпейлĕ тыт, атте-анне пиллĕхне ан çухат, ăру ятне ан яр, Пихампар Хурăнĕ кутне çичĕ юта ан пустар, пирĕн валли тиха тытса пусма ан турткалан», — тет.

Лерук кукаç çапла каласа сывлăшне кăларать, Куçук тантăш пуçа чикет...

Куçук старик Пихампар Хурăнĕ çине алă çĕклет. Кукăрăлнă-пĕкĕрĕлнĕ хурăн çине улăхса вăл авалхи лаша пуçĕ шăммине илсе анать, ĕмĕрхи хăрăк турат татăкĕнчен пурçăнпа чĕркенĕ йĕрĕх тăхланне илсе кĕсйине чикет. Унтан Куçук пуртăпа йывăçа чалт-чалт тутарса касма тытăнать.

Çав вăхăтра Мăн Хаяр Нямук ĕçки-çикине пăтратса салантарса кăларать. Ӳсĕрсем харкашса пĕр-пĕринпе явăçса тухаççĕ. Нямук, Тяпук, ытти куштансем илтеççĕ: хурт пахчинче такам сиен ĕç тăвать. Ӳсĕрле-паттăрла шалçасем тытса чупаççĕ. «Танюксем, Сăвар йыттисем пахчана салатса каясшăн», — тесе вĕсем ерипен пытанкаласа юртаççĕ. «Çапма çапăпăр та, амантмалла кăна çапăр, ытлашши ан пултăр», — тесе чупать иккен Тяпук.

Куçук нимĕн те сисмест — тек кăтăртаттарать хурăн йывăçа касса. Тяпук çатан тăрăх пĕшкĕнсе пырса çитет иккен те «ак сана, Танюк, пахча» тесе шалçапа çапать.

Пихампар Хурăнĕ кашласа йăванать. Куçук старик нăк туса тăсăлса ӳкет.

Куçук старик паçăрхи Тимреç несĕлĕ, Нямук пуян — Талпик вăрлăхĕ, Пихампар Хурăнĕ — Пӳлĕх Йăмри... Сăмах пине çитрĕ, манăн халапăм пĕтрĕ...

Эпĕ тăрса лартăм. Пукан юлташ каллĕ-маллĕ вăр-вар уткаласа çӳреме пуçларĕ. Каллех çиçĕм çиçрĕ, аслати тăпăр-тăпăр турĕ, кĕпер енче шарт çапрĕ. Пӳрт сулланса чĕтресе кайрĕ. Кăмака çинчи ачасем умлă-хыçлă чикеленсе анчĕç. Унччен те пулмарĕ — такам алăка шак-шак тутарса уçрĕ те:

— Мĕн çывăратăр, эпир пĕтĕмпех шӳрĕмĕр, черете тухăр! — тесе çухăрчĕ.

— Сыв пулăр эппин. Пӳртел йĕкĕчĕсем, çак Пӳлĕх Йăмри таврашĕнче ĕмĕрех те аçа çапать вара... Эпир Куçук çинче хурал тăратпăр вĕт, ав вăл пахчара выртать, — терĕ те шурă сухаллă ватă хуралçăсене илсе тухса кайрĕ.

Эпĕ кушиле çакса хуралçăсем хыçĕнчен сиксе чупса тухрăм. Çил вĕрет. Шĕвĕ пĕлĕтсем витĕр шурăмпуç çути палăрать. Шыв-пылчăк ашса эпĕ кĕпер патнелле утатăп.

Пукан йăкăлт-йăкăлт сиккелесе чупса хăваласа çитрĕ. Хуралçăсем кĕпер патне пымарĕç, шыв хĕрринчи пахчана кĕрсе кайрĕç. Пахчара хăвалăх кашлать, çын мĕлкисем палăраççĕ.

— Кайса пăхар-и Пӳлĕх Йăмрине, Тимреç Куçукне? — тесе ыйтрăм Пукантан.

— Çук, утар килелле. Анчах васкаса эпĕ хăрах атта чăлхасăрах тăхăннă... те хурал пӳртне каялла кайса сырас, — тесе иккĕленкелесе йăкăлт-якăлт сиксе пычĕ Пукан.

— Ан тив, кăлинтăрна Çичпӳрт халапçисем çирĕç. Тăлуна Çичпӳрт халăхĕн пӳртне манса хăвартăн. Асăнмалăх пултăр, — терĕм те эпĕ кĕпер тăрăх ярăнса утрăм. Унтан Пукан енне çаврăнтăм та: — Чăваш ялĕ мĕн вăл... Ванюк автанĕ Ваçук карташне... Ак кĕрсе тухар Сăвар Йăвине, коммунçăсен юмахне илтсен пиншакна та манса хăварăн, — терĕм.

— Атя, ут, ут килелле, лĕркесе ан пыр, — тесе пуçне чиксе çăрхаларĕ ман хыççăн Пукан тантăш...