Электронлă вулавăш

Юлташсем хамăр хушăмăрта мана: «Култаруçă-пултаруçă», — теççĕ. Паллах, хăюллă ача кăна такам умĕнче те вырăнлă сăмах тупса шӳтлесе илме хăять ĕнтĕ. Эпĕ вара ку енĕпе — мухтанмастăп — чăнах та самаях пултаратăп темелле. Мĕншĕн мухтенас? Пурри пурах ĕнтĕ вăл. Çуккине пур тесе каламастăп вĕт. Акă, сăмахран, вуннăмĕш класран вунпĕрмĕшне куçаймарăм та, куçрăм, тесе каламастăп-çке-ха. Иккĕмĕш çул кайма та кăмăл тумарăм, колхоз уйĕнче ĕçлеме тытăнтăм. Çав майпа мана, килте муклашка, ялта яклашка тенешкеле, правленин пĕр пӳлĕмĕнче, залра, табак турта-турта сăмах çаптаракан «чĕлĕмçĕсем» хушшинче ларсан та... ятласа тăкакан çук. Ара, кăнтăрла вĕсемпе пĕрлех ĕçлетĕп пулсан, эппин каçхи канашлусене хутшăнма та тивĕçĕм пур ĕнтĕ.

Килте эпир аннепе иксĕмĕр çеç пуранаттăмăр. Анчах пĕррехинче, пĕр çурхи уяр кун, пирĕн пата колхоз председателĕ пĕр чиперкке хĕре ертсе килчĕ те, — пирĕн, çапла вара, кĕтмен çĕртенех çав кунран пуçласа виççĕн пурăнмалла килсе тухрĕ. Хĕрĕ ку агроном пулчĕ, институт пĕтерсен ăна пирĕн колхоза ĕçлеме янă, уйрăм хваттер çуккипе председателĕн ун валли çын патĕнче хваттер тупса пама лекнĕ. Ан тив, пурăнтăр. Аннене те, мана та кансĕрлемест вĕл. Пӳрчĕ аслă пирĕн. Çыртăрах каçхине умне лампă лартса тĕрлĕрен хутсем, пуçне çĕмĕртĕрех. Мана ун çине чăлантан сăнаса выртма интереслĕ те вĕт. Хут листине варринчен шăтарса тунă «абажур» мĕлки унăн питне куç харшийĕ таран хупăрлать пулин те — пур пĕрех интереслĕ. Тĕлĕнетĕп тата: епле ывăнма пĕлмест-ши пирĕн агроном? Кунĕпе хирте, каçхине — правленире, çĕрле — каллех сĕтел хушшинче. Правленире вăл кашни каç, хăйĕн пӳлĕмĕнчен тухса, тĕрлĕ хучĕсене кăтартма председатель патне кĕрет. Анчах — темшĕн вара? — ялан тенĕ пекех унăн планĕсем председателе килĕшмеççĕ. Хĕп-хĕрлĕ ĕнселле Григорий Иванович Кокшеватов (ял-йыш ăна, ятне хăйне май çăмăллатса, Григори Ванч Кукшеватых, тет), тавлашура ая пулас мар тесе, мĕн пур майпа хӳтĕленме тытăнать. Çав самантра залри пĕр-пĕр йĕкĕлчĕкĕ хăма стенана тӳп! туп! тӳп! шаккать.

— Григори Ванч! Людмила Семеновнăна тнлас пулать. Вăл — виççĕмĕш. Виççĕмĕш — тур пани, тенĕ авал, — каласа хурать вăл çавна май. Ыттисем ахăлтатса кулса яраççĕ.

Хăйĕн тивĕçне тăвас тенĕн, председатель чĕлĕмçĕсене ятласа илет. Унтан арçынсем Людмила Семеновна умĕнхи агрономсем мĕншĕн пĕр-икĕ çултанах тухса кайни çинчен палкама тапратаççĕ. Чăннипе, тупсăмне тупма тăрăшаççĕ-ха. Вăл кирлĕ-и вĕсене? Шăл йĕрсе пултăр!

Ял хуçалăх специалисчĕсем çине çапла пăхни ахальтен мар ĕнтĕ — сисетĕп-ха. Сăлтавĕ мĕнре иккенне шута илмесĕрех ыттисенчен кулма эпĕ хам та хăю çитеретĕп. Анчах пĕррехинче лайăхрах шухăшласа пăхрăм та манăн Людмила Семеновнăран пĕрре те кулас килмерĕ. Мĕншĕн-ха эпир вăл пирĕншĕн çывăрмасăр тенĕ пек тăрăшса çӳренине шута илместпĕр? Кунта килнĕренпе начарлансах кайрĕ хĕр. Кунĕпе хирте, çĕрĕпе сĕтел хушшинче. Çав вăхăтрах хăй тата пирĕн кил-çурта тирпейлеме те ĕлкĕрет. Пĕлес тетĕр пулсан, пирĕн кил халь хулари пĕр-пĕр интеллигент çурчĕ майлă курăнать. Пĕр тусан пĕрчи тупайман!..

 

* * *

Урине ăшă боти, пӳсине кинори чипер хĕр евĕр илемлĕн кăтартакан хăмăр платйĕ тăхăннă Людмила Семеновна паян та, ак, зал урлă иртсе пырать. Халичченхи пекех вăл, ури айĕнчи çĕр çирĕп иккенне сиснĕн, хăйĕнчен кулакансем çине пăхмасăр, мăнаçлăн утать.

— Хурлăх ĕнте! Çак пуканешĕнех хулари танцплощадкă ма хĕсĕкрех пулнă-ши? — терĕ тахăшĕ, пĕрĕхтерсе кулса.

— Ан кулян, хуланах таврăнĕ! Вĕреннисемшĕн çул уçă: агрономра ĕç ăнмасан, ыранах — учитель, — хуравларĕ тепри темĕнле усал кулăпа.

Çав самантра Кузьма Илли килсе кĕчĕ. Вара чĕлĕмçĕсем шăпăртах пулчĕç, кулма та, шавлама та пăрахрĕç.

Тимĕрçĕ вăл, Илле. Вĕçкĕн мар, япшар мар, лăпкă каччă.

— Илле пăшăрханнине янахĕ айккинчи юн тымарĕ кăлт-кăлт тапнинчен çеç пĕлме пулать, — тесе шӳтлеççĕ ун пирки хăшĕ-пĕрисем.

Тӳрĕ кăмăлтан, чăннине пытармасăр калаçать Илле. Çав самантра хăй, такамран именнĕн, куçне мăч-мăч хӳпкалать, çĕрелле тинкерме тапратать, темĕн çыпăçса ларасран асăрханнăн, кăшт каçăртарах сăмсине шĕвĕр пӳрнипе кăлт тĕксе илет. Çак йăлине пула вăл пушшех те именчĕк курăнать. Пăхатăн та — унра кăмăла ăшăтса тăракан ырă япала пур пек туятăн.

Председатель пӳлĕмĕнче тавлашуллăрах калаçу хускалнине пĕлсен, тепри пулсан тӳрех унта таплаттарса кĕрсе кайĕччĕ — халь вăл ятлă çын-çке: колхоз парторгĕ вĕренме кайсан, вăхăтлăха ун вырăнне ĕçлеме хушнă ăна. Илле вара унта мар, чĕлĕмçĕсем хушшине тĕттĕмрех кĕтесе ларчĕ те кам мĕн çинчен сăмахланине шăпăрт çеç тăнлама тапратрĕ.

Шалти пӳлĕмре Людмила Семеновна планĕсем пирки Кукшевшых чунтан шăртланса калаçни, çăмăл аттипе шăкăрт-шăкăрт тутарса утни илтĕнет.

— Çук, çук, тислĕкпе ытлах аппалан мар. Май килнĕ таран минераллă удобренисем туянма тăрăшăпăр. Вăл йӳнерехе ларать. Пайти те пысăкрах. Сăмахран, — терĕ председатель ял хуçалăхне агрономран кая мар ăнланнине кăтартас кăмăлпă, — пĕр центнер. аммиак селитри тырă тухăçне... гектар çинчи тырă тухăçне тăватă-пилĕк хут ӳстерет. А компост сĕткенĕ кĕллĕ тăпрара тытăнса тăраймасть. Унпа ытла чăрманмасан та юрать.

— Чи малтан удобрени фабрики пекки кирлĕ, Гриторий Иванович.

— Эх, эсир те çав, çамрăксем! «Фабрикă, фабрикă», тетĕр. Хăтланас марччĕ кирлĕ мар япалапа. Тислĕк, кирек мĕнле купаласан та, тислĕкех ĕнтĕ. Тем тери пăчарта — унран çавах ылтăн кăлараймăн.

Çилли капланса килнипе-и, самантлăха Людмила Семеновна ним калаймасăр тачĕ. «Эх, çĕннине шанман мĕскĕн консарватор!» — тесе шухăшларĕ-и тен вăл. Пăртакран, хăйне алла илсе, лăпкăн калама тапратрĕ:

— Ахаль купаласа хурсан, тислĕк çулталăкра та йĕркеллĕ çĕрсе çитмест. Тепĕр тесен, нумай-и-ха пирĕн тислĕкĕ? Фабрикăра вара мĕн пур ăпăр-тапăртан компост тума пулĕ. Эпир ăна, минераллĕ удобренисемпе хутăштарса, кирлĕ шĕвексемпе сапса çĕртĕпĕр. Тăхăр уйăх хушшинче вунă пин, çĕр пин тоннă...

— Химилле препаратсем пулсан,.. — калама тăчă пуçлăх. Ун шухăшне сиссе, Людмила Семеновна хыттăн:

— Çакă шăпах вырăнти химизаци шутне кĕрет те ĕнтĕ! — тесе пӳлсе хучĕ.

— Шухăшласа пăхнă эпир ун пирки. Миçе сарай, тислĕк шывне упрамалли мĕн пысăкăш шăтăксем... Çавăн чухлă стройматериал туянсан, тĕп пулатпăр. Ĕçкунĕ мĕнлерех расхутланать тата — у-у! тăванăм, майĕ те çук!

— Ун вырăнне кайран çăмăл пулĕ. Шăммине ватмасăрах мимине çиеймĕн.

— Кайран-и? Пĕтĕм пурлăха расхутласа пĕтерĕпĕр те, ĕç ăнмасан, шăхăрса ларăпăр.

— Чул кăларакансем чул айне пулнинех илтмен. Шанчăксăр пурăнакан — çур çын çеç, теççĕ, çакна пĕлетĕп.

Никама сив сăмах каламасла ăшă сăнлă Людмила Семеновна çапла çивĕччĕн кастарма тытăнни залра тăнласа ларакансене пурне те тĕлĕнтерсе пăрахрĕ. Пичĕсенчен паçăрхи йĕкĕлчĕклĕ кулă йĕрĕсем ерипенех сирĕлсе пычĕç. Çынсем пĕр-пĕрин çине çиллессĕн, тахăшне темшĕн айăплама хăтланнă пек пăхнăн туйăнчĕ мана. Тепри, ав, хăлхипе стена çумнех сĕртĕннĕскер, ыттисене шăпланма хушса, пӳрнипе юнаса илчĕ. Людмила Семеновнăн пĕр сăмахне те илтмесĕр юлас мар терĕ пулмалла.

— Мĕске-ер?! Мĕскер?! — кăшкăрса ячĕ тарăхнă председатель.

— Хăш-пĕр пуçлăхăн хăлхи хытă, теççĕ. Чăнах иккен.

— Мĕн «хытă»? Эп сана-а!.. — каллех кăшкăрчĕ Григори Ванч, унтан, пуçран такам çапса антратнăн, вăйсăр сасăпа калаçма тытăнчĕ:

— Тăна кĕрсем, чиперукăм. Пирĕн ун патне мар-ха кăçал... Паян тесен — паян выльăх апачĕ çук. Химилле чылай препаратсемпе выльăх-чĕрлĕх ĕрчетнĕ çĕрте те усă курма май пур. Çавăнпа çавна, мĕне... туянма палăртнă...

— Вăл та, ытти те кирлĕ. Çĕнĕ пусă алт та, киввине ан варала, теççĕ. Кивви çĕннине хӳтĕлет.

— Ку ухмахшăн та паллă. Анчах укçа ăçта, укçа? Турăçăм! — йынăшса ячĕ председатель. — Тĕл пулатпăр кăçал. Хуптаратăр эсир мана. Хуптаратăр та хăвăр тухса таратăр. Сире мĕн...

— Эпĕ туса хатĕрленĕ план юрăхсăра тухать-и апла, Григорий Иванович? — илтĕнчĕ Людмила Семеновнăн çирĕп сасси.

— Çапла. Халлĕхе çапла, тăванăм. Пĕр-ик çултан, вăй илсен, тен, ăна тума та тытăнăпăр.

— Ай, çук, çук, Григорий Иванович. Эсир мана кирек мĕн калăр, эпĕ райкома çитсе килетĕпех.

— Уссăр тăкаксемшĕн райком алăкне ирĕксĕрех уçма ан тивтĕрччĕ сире.

— Ыр сăмахшăн тав тăватăп!

Людмила Семеновна алăка шалт! хупса тухрĕ. Пирĕн хушăран пĕри пĕр сăмах чĕнекен пулмарĕ, пурте тĕлĕннĕн пăхса ăсатса ячĕç ăна.

Эпĕ ăнланаймарăм, хăшĕ тĕрĕсрех каларĕ вĕсенчен: председатель-и е агроном? Анне сăмахне аса илтĕм. Çăварни çăварне карса килет, ачам, тет вăл час-часах. Чăнах, çуркунне çакнашкал пысăк план туса, путланса лармĕ-ши ку? Шикленсе илтем те урама тухрăм. Анчах киле каймарăм-ха, правлени умĕнчех тăтăм. Кил еннелле манăн Людмила Семеновнăпа пĕрле утса, ăна хамăн шухăш-кăмăла каласа парас килчĕ.

 

* * *

Чылайран Людмила Семеновнăпа Илле шăкăлтатса тухрĕç. Тĕлĕнсех кайрăм. Çак вăтанчăк каччă унпа калаçма епле хăять-ха?

— Çапла çав, мĕн, шухăша яракан япала, — терĕ Илле, пуçне сулкаласа, — Кăçалах вăй çитмест пулсан та, мĕн... питĕ интереслĕ. Кирлĕ япала.

— «Вăй çитмест»! Шăпах вăйсăр колхозсен ытларах шухăшламалла та. Çĕртен мар пулсан, урăх мĕнрен вăй илмелле вара? — халĕ те лăпланса çитеймесĕр хиврен татса хучĕ Людмила Семеновна.

— Пирĕн председательпе калаçса татăлма мĕн мар çав, çăмăлах мар. Эппин, ма уссăр чĕрре кĕрес унпа? — терĕ Илле пăлханмасăр. Хăй, Людмила Семеновна умĕнче хĕр пекех вăтанса, сăмсине пӳрнипе тăк та тăк тĕксе илчĕ. — Эпир мĕн-ха, апла мар. Кун пирки ыранах партпухура сӳтсе явăпăр.

Вĕсем чылайччен шăкăлтатса тăчĕç. Кайран вара, савнă туссем пек, алă парсах уйрăлчĕç. Унтан Илле, «мĕн çав... питĕ интереслĕ» текелесе, каллех правленине кĕрсе юлчĕ.

Çурхи каç тĕттĕм. Карта хĕррисенче çеç тăрса юлнă юр тăрăхĕсене те тĕксĕм сăн çапнă. Кăшт кăчăр пулнă кӳлленчĕксем пирĕн çине эпир утнă май сив куçпа пăхаççĕ.

— Сирĕн ялта вĕреннĕ çынсем сахалтарах пулас, — тесе хучĕ Людмила Семеновна пĕр кĕтмен çĕртен.

— Вĕреннисем сахал мар та, инçетелле саланса пĕтнĕ, — хуравларăм ăна. Унтан паçăртанпах муритлекен шухăшăма пĕлтерме васкарăм, анчах колхоз пурнăçне эпĕ те кăштах чухланине систерес шутпа мар, урăх сăлтавпа калаçрăм.

— Григори Ванч сана шеллет ĕнтĕ. Ĕçӳпе тӳрре тухаймасан, пăрахса каймалла ан пултăр, тет. Чăнах вĕт-ха, колхоз укçа-тенке бюджетпа пăхса тухнă çĕре çеç салатма пултарать. Каçал эпир минераллă удобренисем нумай туянма палăртнă.

— «Эсир» апла? — кулчă Людмила Семеновна.

— Кирек кам пултăр, анчах кассăра укçа пур, — терĕм кӳренсе.

— «Пур»! Кĕт-ха пуласса! Пĕтĕмпех пур сирĕн: пĕкки — Пĕкĕлмере, турти — Турханта. Эх, эс те çав, шăпăрлан шăллăм...

Инкекĕ çинчен манса, вăл çав тери хаваслăн кулса ячĕ. Вара кӳреннĕрен капланса килнĕ ăшăмри хытă чул часах шăранса кайрĕ. Людмила Семеновнăн уçă сасси каçхи урам тăрăх çурхи шыв пек шăнкăртатса юхнине итлесе пыма питĕ кăмăллă пулчĕ мана.

Чăннипе, кӳренме сăлтавĕ çителĕклехчĕ ĕнтĕ. «Шăпăрлан» тенине чăткалăп-ха, унăн шăллĕ вырăнĕнче пулма вара, тем тусан та, килĕшессĕм çук. Каччă мар-и эпĕ? Ан тив, институт пĕтермен пултăр, анчах пур пĕрех çитĕннĕ çын вĕт.

— Мĕнех вара, Людмила Семеновна... — пуçа килсе кĕнĕ çĕнĕ шухăшăма калама тытăнтăм эпĕ, анчах вăл мана пӳлсе те хучĕ:

— Килти çынна çапла чĕнни аван-и-ха?

— Мĕнле эппин?..

— Кирек мĕнле... Ну, Миля, те... анне пек. Анчах вĕренме пăрахмалла марччĕ санăн, Борис. Кĕнчелепе тĕнче тытаймăн тенешкел, ялта «уçăлнă» çынсем ытларах кирлĕ. Шухăшла-ха, залра ларакан çав арçынсем мăкăрлантарнă сĕрĕм ăшĕнче çитĕнсен кам пулăн эс? Çӳрес марччĕ сан унта пĕреххут! Урăх ĕç çук-им? Кĕнеке вулăн е,.. — малалла тăсма пăхрĕ вăл сăмахне, анчах сасартăк шухăша кайрĕ те тарăннăн сывласа илчĕ. Тĕттĕм пулсан та, унăн чарăлса кайнă куçĕсем курăнчĕç. Ывăннăн, утăмне пĕчĕклетрĕ.

— Ма нимĕн те чĕнместĕн, Борис? — ыйтрĕ вăл. Унтан кăмăллă сасăпа хушса хучĕ:— Сирĕнпе, çамрăксемпе, çапах ĕçлеме пулĕ-ха. Хăрах çын утти вăрах, теççĕ. Эсĕ мана пулăшăн. Çапла-и?

— Ахă... — темшĕн хĕпĕртесе ӳкрĕм те эпĕ урăх сăмах çавăрса калаймарăм. Çак самантран пуçласа манăн ăна питĕ пулăшас килсе кайрĕ.

 

* * *

Тепĕр каçхине Людмила Семеновна партпухуран çурçĕр иртсен тин таврăнчĕ. Пуху шавлă-шавлă пулнă курăнать. Тем çырас шутпа вăл сĕтел хушшине кĕрсе ларчĕ, хучĕсене умне сарчĕ. Хăй вара нимĕн те çыраймарĕ, фантазер пекех, темĕнле, килентерекен шухăша путрĕ.

— Çапах, çапах ĕç тухатех, — сасăпах каларĕ вăл шухăшне. — Пултараканскер иккен Илья Кузьмич. Пăхма хăй нимех те мар пек.

Хучĕсене пуçтарчĕ те çывăрма выртрă.

Ирпе вăл, яланхи пекех, кăвак çутăпах тăчă.

— Фабрикă тумаллах тесе йышăнчĕç, Борис, — пĕлтерчĕ мана, пĕчĕк хĕрачалла хĕпĕртесе. — Малтанлăха, çамрăксем пуçарнипе, ĕç кунĕ тăкакламасăр тытăнăпăр.

Унран юлас мар тесе, хăпăл-хапăл тумлантăм та ирĕличчен фермăна, тислек фабрики тума палăртнă вырăна, Мильăпа пĕрле кайрăм.

Çула май Миля ял çумĕнче ларакан пысăк илемлĕ çурта — кăçал кăна туса пĕтернĕ вăтам шкула кĕчĕ. Унччен те кĕркелетчĕ вăл çавăнта, анчах эпĕ ку таранччен ун пирки нимех те шухăшламастăм. Паян вара... паян тем пулчĕ мана: Миля шкула кĕнишĕн чăтма çук тулашма пуçларĕ манăн чун.

«Пирĕн хушăра кичем ăна, интеллигентлăрах çынсене курмасăр тӳсеймĕст, — тесе шухăшларăм. — Пĕр-пĕр çамрăк учительпе паллашрĕ пуль-ха? Ахальтен-и каять унта?»

Миля вăрах кĕттермерĕ. Тĕксĕм кантăклă куçлăхне сăмси çине вĕçкĕнле лартнă пĕр çамрăк учитель, хулă евĕр япшака пӳллĕскер, ăна ăсатма хапха умне тухрĕ. Ятне пĕлместĕп эп унне, вăл пĕрремĕш çул çеç вĕрентет. Хĕр пек çаврака пĕчĕк питлĕ; çынна тĕл пулсан, паллани-палламанни умĕнче те йăл кулса илекенскер, малтанах килĕшнĕччĕ мана. Халĕ ĕнтĕ çинçе пĕçĕллĕ шăлаварĕ, ĕнси хыçĕнче мăк пек купаланса тăракан çӳсĕ, пĕвĕпе авкаланни пĕтĕмпех тарăхтарса ячĕ. Анчах Миля, Миля мĕн тăвать-ха? Мĕншĕн унпа вăл çапла кăмăллăн калаçать? Тем ӳкĕтлет тата!

— Питĕ шуçлак-çке. Урана мĕн тăхăнмалла-ха? Тепĕр тесен... — хирĕнкелесе каларĕ леш.

— Ну, ну! «Тепĕр темесен» те юрать, тăванăм. Ку сарă туфлие тăхăнма ялта «сезон» уçăлман-ха. Пĕр-пĕр ватă учителĕн кирзă атă пурах пуль. Ыйтса пăх.

— Паян, канмалли кун, ачасемпе эпир репетици тăвасшăнччĕ. Воскреснике тухмалли çинчен хăть ĕнер каçхине пĕлтермелле пулнă. Тата мĕншĕн воскресник шучĕпе — çак шыв-шурта?..

— Атя, атя, Владимир Кирилч. Приказа сӳтсе явмаççĕ. Ачасене пух та фермă çывăхне... — шӳтлесе, тĕрте-тĕртех кĕртсе ячĕ ăна Миля.

— Ах, миленькая Миля! — тесе хăварчĕ каччă.

«Ха, ку япшар унăн амăшĕ чĕнекен ятне те пĕлет-мĕн. Ахаль мар...» — шухăшларăм эпĕ, чăтмалла мар хаярланса.

Ман пата пымарĕ Миля, лупашки-мĕне пăхмасăрах, çӳхе пăра ботипе кăчăр-кăчăр тутарса, уялла хăвăрт утрĕ. Шахмăт хăми евĕр сăрласа тĕрленĕ перчеткине тăхăннă май пуçне сулса çеç паллă пачĕ мана. Вара шăн çĕр çийĕн ун хыççăн ĕлкĕри-ĕлкĕрми таплаттарса пытăм.

Уя тухсан, ката хыçĕнчен капан хулăнăш тĕтĕм хăпарнине асăрхарăмăр. Пушăр тухнă пулĕ тесе Миля самантрах хыпăнса ӳкрĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн