Электронлă вулавăш

Трахвин Яккăльч вăтам пурăнакан хресчен. Килĕнче икĕ лаша, тихасем, сурăхсем усрать. Хуралтăсене те юсавлă тытса тăрать, анчах ашшĕнчен юлнă пӳрчĕ кивелсе кайнă. Вăл çĕнĕ пӳрт лартма тахçантанпах пĕчĕккĕн укçа пухса пырать. Юрăхлă йывăçĕ кунта сахаллансах юлчĕ. Ăвăс çеç. Касаккассисен вара ăвăсран пӳрт лартас йăла çук-ха. Чăрăшпа хыр вăрманĕсем Касаккассирен аякра, вĕсене тупса илме те йывăр.

Акă Шĕкĕр ял çынни Çтенкки Афанасьевич вăрман улпутĕнчен йывăç касма делянка илни çинчен сăмах сарăлчĕ. Унта чăрăш тата çăка хăма çурмалăх та, вутăлăх та пур иккен. Çтенкки вăрман улпутĕнчен йывăçа делянкипех курттăммăн йӳнĕрех хакпа илет те ял çыннисене хаклăрах хакпа ваккăн сутать. Çак сăмаха илтсен Трахвин Яккăльч пая кĕртме тархаслас тесе ун патне тухса утрĕ. Трахвин хăй патне мĕн шутпа килнине пĕлтерсен Çтенкки ăна:

— Эпĕ хам та сан патна пырса каясшăнччĕ. Эсĕ пӳрт лартма тахçанах хатĕрленетĕн вĕт, — тесе хучĕ.

Çтенкки Трахвин Яккăльча пая кĕртме хаваспах килĕшрĕ. Вăрман каснă çĕрте пулăшма тăванĕсем те, кӳршисем те кайрĕç. Вăрмана хăв кил-йышупах касаймăн, Çтенкки те хăй илнĕ делянкăна хăвăртра тирпейлесшĕн. Тепĕр эрнерен касакансем вăрмантан таврăнчĕç. Халĕ вара хатĕр йывăçа турттарасси юлчĕ. Эх, йывăр та-çке хресчене пӳрт лартма! Йывăç турттарса килме каллех ниме тăвас пулать. Çул пăсăличчен илсе килмеллех.

Нимене лаша пуррисем пурте хутшăнчĕç. Кури те вăрмана кайса икĕ пĕрене турттарса килчĕ. Мишша йывăç шуратма пулăшрĕ.

Çимĕк иртсен Трахвин Ушанартан платниксем чĕнсе килчĕ. Роман Давыдов, Гурий Куприянов, Яков Макаров, Петр Макаров пуçларĕç пура пурама. Пĕр эрне хушшинче пураса пĕтерчĕç. Трахвин Яккăльч пурана çĕнĕлле пураттарчĕ. Çĕнĕ пӳрте мăрьеллĕ кăмака лартма, чӳречисене пысăкрах тума шутларĕ. Платниксемпе пĕрлех хăма çуракансем те ĕçлерĕç. Пĕр эрнерен ĕçсем вĕçленчĕç.

Пӳрт хăпартма вăхăт çитрĕ. Каллех халăха пухас пулать. Пысăк тăкак кĕтет. Трахвин Яккăльч ниме пуçне Мишшана тума шутларĕ. Унăн нимĕнле ĕç опычĕ те çук пулин те çамрăка вĕрентсе ӳстермелле. Ачин ăсĕ çитет, ал-ури çыпăçуллă, нимери кăлтăксене асăрхама пултарать, куçĕ-пуçĕ çивĕч тесе шутларĕ хăйĕн ăшĕнче. Пирĕн патра нимене чăн малтан пыракана ниме пуçĕ тăваççĕ. Чи ăстисем, платник ĕçне пĕлекенсем, хăйсемех е кил хуçи систернипе ниме пуçĕ пулас çынсем ирех килсе çитеççĕ.

Юнкун каçхине йыснăшĕ Мишшана урамран хăй патне чĕнсе кĕртрĕ те ăна ыранхи ĕç пирки пĕлтерчĕ. Нимене авалхи йăлапа ирттересси çинчен каласа пачĕ.

— Пирĕн чăвашăн авалхи йăлисене тытса пымалла, хамăрăн турăсене пăрахмалла мар.

Тепĕр кун ача ирех тăчĕ те йыснăшĕ патне çитрĕ. Лешĕ Мишшана çырмари çăлкуçĕнчен таса шыв ăсса кĕрттерчĕ. Лаçра пĕр пĕчĕк хуран çакса ячĕç. Пăри пăтти пĕçерчĕç те ăна пӳрте илсе кĕчĕç. Пăттине чӳлмек çине антарчĕç, кил карти варрине кĕççе сарса чӳлмекне ун çине лартрĕç. Хăйсем хĕвел тухăçнелле пăхса чĕркуçленчĕç. Трахвин çĕрĕ çитиех пуç тайрĕ те Çӳлти Турра чӳклеме пуçларĕ:

 

Çырлах, Çӳлти Турă,

Çырлах, Пӳлĕхçĕ!

Ырăсем, пурте çырлахăр.

Паян эпир ниме тăвас тетпĕр.

Пире ăрăс парсамăр!

Эй, Çӳлти Турă!

Ниме тума лайăх кун пар пире.

Лайăх çанталăк, ырă кун туса пар,

Ниме ăнăçлă пултăр.

 

Йыснăшĕ хыççăн Мишша чӳклерĕ. Пĕр-ик çăвар сыпкаларĕç те кашни хуралтă умне пырса пĕрер кашăк пăтă хурса тухрĕç. Вара йыснăшĕ Мишшана çынсене нимене чĕнме ячĕ.

Малтан Мишша хапха тăррине улăхрĕ те: «Нимене, пурте нимене килĕр!» — тесе хыттăнах кăшкăрчĕ. Кун пек туни таврари çут çанталăка тытса тăракан вăйсене, сывлăшсене чĕнсе калани пулчĕ. Унтан лаша утланса тухса кайрĕ. Юрласа ячĕ:

 

Нимене! Нимене!

Хура халăх, нимене!

Ял-йыш, пускил, нимене!

Хурăнташ, тăван, нимене!

 

Мĕкĕте тĕлне çитсессĕн ăна хисеплесе Мишша ятран чĕнсех юрларĕ:

 

Эс илтетĕн-и, Мĕкĕте?

Ниме сăри нимĕрле, —

Пирĕн сăрине ĕçмелле,

Ĕçсен нимене каймалла.

 

Юрласа пысăк амăшĕ тĕлне çитсен Мишша ăна Марине кума тесех чĕнчĕ:

 

Эсĕ, кума, Марине,

Ниме сăри ĕçмелле,

Ĕçсен нимене каймалла!

 

Мишша ял сăртне çитсе пычĕ. Пĕтĕм ял илтмелле юрларĕ:

 

Хура халăх, нимене!

Трахвин патне нимене!

Пӳрт хăпартма нимене!

Нимене! Нимене!

Хура халăх пĕр пулсан

Пураран та пӳрт пулать.

Нимене! Нимене!

 

Урам вĕçне çитсессĕн Мишша йыснăшĕ уйрăммăн кама йыхăрма хушса янă, çавсене килĕсене кĕрсе чĕнме пуçларĕ. Вăл малтан урам вĕçĕнче пурăнакан Тимахвисем патне çитрĕ, хапха умĕнче лаши çинчен сиксе анчĕ те пӳрте кĕчĕ. Мишша мĕншĕн килнине Тимахви чухлать.

— Килех, ачам.

— Ырă кун пултăр. Эпĕ нумай тăмастăп. Трахвин Яккăльча сума суса ун патне пӳрт хăпартма пырас пулать, — чĕнчĕ вăл кил хуçине.

— Тахçанах кĕтетпĕр. Пыратпăр.

Мишша йыснăшĕ патне каялла таврăннă çĕре Ушанартан платниксем çитсе тăнă. Нимене чĕннĕ ик-виçĕ çын кил картинче вĕтеленсе çӳрет.

— Пирĕн ялта, Ушанарта, пӳрт никĕсне ниме умĕнхи кунах вырнаçтараççĕ. Сирĕн кунта, Касаккассинче, апла мар, урăхла йĕрке, пӳрт хăпартнă кун вырнаçтараççĕ. Вĕсем пӳрт вырăнне шуйттан йышăнасран хăраççĕ пулмалла, — йăкăртатса çӳрет Раман. — Пӳртне мĕнле вырнаçтарассине килĕшӳ туман. Ыран калаçатпăр терĕ те.

— Эй, Трахвин Яккăльч, пӳрте ăçта вырнаçтарассине килсе кăтарт-ха пире, — чĕнчĕ вăл кил хуçине.

Трахвин Яккăльчпа Паккай мучи пӳрт вырăнне кăтартрĕç.

— Пӳрте авалхи йĕркепе мар, çĕнĕлле лартас тетĕп. Авал пӳрте хапхаран икĕ аршăн урамалла тухса лартнă. Халĕ вара, мишавай хушнă пек, пире те вырăслантарса яраççĕ ĕнтĕ, — ăнлантарать платниксенĕ Трахвин.

— Пирĕн ялта та халĕ пӳртсене çавăн пек лартаççĕ, — хушса хучĕ Петр Макарч.

Вăйпитти арçынсем пысăк юман каскасем йăтса килчĕç те çĕре кăшт чакаларĕç. Çынсем пуçтарăнса çитрĕç. Каскасене никĕс вырăнне вырнаçтарма пуçларĕç.

— Эй, хуçа, никĕс айне хума çăмпа укçа илсе кил! — кăшкăрчĕ Кури Куприянч, шӳтлеме юратаканскер.

Йыснăшĕ Мишшана хăй патне чĕнсе илчĕ. Кĕçех ача хапха тăррине хăпарса тăчĕ те: «Пурте апат çиме!» — тесе кăшкăрчĕ. Платниксем тахăш вăхăтра кил карти варрине хăмасенчен вăрăм сĕтел туса лартнă, ун тавралла саксем, пукансем вырнаçтарчĕç. Малтан арçынсене лартрĕç. Апат умĕн Трахвин Яккăльч витререн сăра ăсса куркана ячĕ те хĕвел тухăçнелле тăрса сăхсăхрĕ, ниме пуçне тав туса ĕçрĕ. Унтан Мишшана тултарса пачĕ, сĕтел хушшинче ларакан ниме çыннисене ĕçтерме хушрĕ. Мишша, халиччен сăра ĕçтерсе курманскер, малтан ниме çыннисене пĕрер курка сăра ĕçтерсе тухрĕ. Унтан пурте сĕтел çине лартнă яшкапа çĕрулми нимĕрне çиме пуçларĕç. Арçынсем хыççăн сĕтел хушшине хĕрарăмсем ларчĕç. Мишша, çамрăкскер, хĕрарăмсем умĕнче хăйне-хăй именчĕклĕн тыткаларĕ. Кусене ĕçтерме татах та йывăртарах иккен. Вĕсем сыпанçи туса лараççĕ те хистемесĕр те ĕçмеççĕ. Ĕçтерсе пĕтерсенех Мишша вĕсенчен пăрăнса арçынсем патне васкарĕ. Лешсем ун-кун сăмах çаптарса лараççĕ.

Хĕрарăмсем сĕтел хушшинчен тухрĕç, арçынсем те ура çине тăчĕç, ĕçе пикенчĕç. Апат çинĕ хыççăн мăкпа сӳс хуракансем никĕс тавралла тăрса тухрĕç. Хире-хирĕç выртакан никĕссен айне сӳс хурса çиеле мăк сарчĕç. Вăйлă арçынсем пĕренесем илсе хучĕç, вырнаçтарчĕç. Халĕ теприсем мăкпа сӳсе пĕрене айне савăрса чикеççĕ, сӳсе калакпа çапса пĕрпеклетеççĕ. Кĕтес тума ăста çынсене тăратнă пулин те Мишша вĕсен патĕнчен каймасть: йыснăшĕ сăнама хушнă. Унтан тепĕр енчи никĕссем çине пĕренесем вырнаçтарчĕç.

Пӳрт майĕпен хăпарсах пырать. Платниксем те пĕренесене çитсе хурайми пулчĕç. Арçынсем шăтăк чавма пуçларĕç. Ку ĕçе платниксем те хутшăнчĕç. Хăмасем сарма юпасемпе пура хушшине урлă хулăн патаксем хураççĕ. Юпасем çине савăлсем çапаççĕ. Кури савăл çапнине çынсем тĕлĕнсе пăхса тăраççĕ. Юпасем çине савăлсене вăл мăлатукпа иккĕ çапсах çирĕплетсе лартать. «Ну и ну-у, кун пек платник ку таранччен те курман», — тĕлĕнеççĕ Мишшапа аслашшĕ те.

Станоксене хатĕрлесе çитерчĕç. Ушкăнпа ĕçленипе вăхăт сисĕнмесĕр хăвăрт шăвать. Урампа иртсе пыракан кашни çыннах Мишша: «Нимене кил, нимене», — тесе чĕнчĕ. Иртсе пыраканни арçын пулсассăн: «Килмесен арăму пилĕксĕр пулать», хĕрарăм пулсассăн: «Упăшку пилĕксĕр пулать», — тесе асăрхаттарать. Иртсе каякансем кăшт та пулин, хăйсен вăхăчĕ çук пулин те, ĕçлесе парса хăвараççĕ.

— Пӳрте мĕншĕн чăрăшпа хыртан лартаççĕ? — ыйтрĕ хĕрнĕ Раман.

Нихăшĕ ним калама аптрарĕ. Çав вăхăтра хĕрарăмсем патĕнчен Мишша килсе çитрĕ. Вăл кăшт пăхкаласа тăчĕ те Ушанарти ватă куккăшĕ каланине аса илех кайрĕ. Ватă куккăшĕ, Мирон Яккăльч, ăста платник пулнă, вăл ку юмаха пĕлнĕ.

— Хырпа чăрăш — сухăрлă йывăçсем, çĕрмеççĕ, — пуçларĕ вăл. — Турă вĕсене çавăн пек тунă. Турă амăшĕ Турра çуратсанах ăна шуйттансем хăвалама пуçланă. Турă амăшĕ ачине çĕклет те тара парать. Çапла пынă тет Турă амăшĕ макăрса, ăвăс йывăçа курнă тет.

«Ăвăсăм, ăвăсăм, — тенĕ тет, — тархасшăн, пытантарса хăвар, хăвăн çулçусемпе хупласа хур, шуйттансем хăвалаççĕ пире. Ăвăсĕ калать! «Манăн çулçăсемпе çил ачисем выляççĕ, мĕнех тăвăп эпĕ сирĕнце вăйсăрскерсемпе?» Турă амăшĕ: «Эсĕ кăшт çил вĕрнипех чĕтресе лар малашне», — тенĕ тет те малалла чупнă тет. Ăвăс çавăнтанпа кăшт çил вĕрнипех чĕтресе ларать-мĕн.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн