Çич çунатлă курак
Пирĕн нуша çитнĕ çĕре çич çунатлă курак та çитеес çук.
Чун тăвăннă чухне мăннисен çăварĕнчен тухса каякан сăмах
1
Ӳсĕр хĕрарăм унран хăпма пĕлмерĕ. Пĕрехмай пĕр сăмах калать, пĕрехмай пĕр сăмах.
— Раис аппуна халь анне темелле пулатъ. Малтанхи кунранах хăнăхмасан кайран чĕлхе итлемест...
Алик пуçне чикнĕ те мăшăлтатса тăрать.
— Итле аслине. Раис аппуна анне теме тытăн...
Татах йӳтететчĕ-и ӳсĕр хĕрарăм, ашшĕ вăйлă аллисемпе çĕклесе илчĕ те сĕтел хушшине кайса лартрĕ. Маниç аппăш çумне.
Алик вырнаçма ĕлкĕреймерĕ, мĕнпур тутлă апат-çимеç ун умне куçма пикенчĕ. Паçăрах хырăмĕ чăрлатса тăратчĕ. Тĕпел алăкĕ урлă йăпшăнкаласа пăхрĕ. Унта хĕрарăмсем хĕвĕшеççĕ те, ăçта мĕн пуррине курса ĕлкĕреймерĕ. Ахаль пулсан мĕн те пулин çаклатса тухнă пулĕччĕ. Аслисенчен пĕри те вăл мĕн шухăшпа çӳренине тавçăрасшăн пулмарĕ, хăпартма та, кукăль татки те тыттармарĕ. Ун вырăнне халĕ ырлăх çитрĕ. Маниç аппăшĕ мĕн çиес килет тесе те ыйтса тăмасть, хăй кармашса çитейнĕ таран пĕрин хыççăн тепĕрне Алик умне иле-иле хурать.
— Çи, çиех, — вĕри аллипе пуçран ачашла-ачашла илет. Аликăн сĕрлекен халăх умĕнче çиес килмест. Маниç аппăшĕ пит те пит хистенипе сар питлĕ кукăле çыртса илчĕ те чăмлама именсе ларать. Каллех аслисенчен нихăшĕ те мĕн тумаллине савçăраймĕ-ши? Ăна кукăль-пĕремĕк тыттармалла та сĕтел хушшинчен кăларса ямалла кăна. Анчах вĕсем пĕри те пушă мар. Пĕр-пĕрне пӳлсе те чăрмантарса тем шавлаççĕ, тем кĕрлеççĕ. Унăн та кунăн пăхкаласа илчĕ Алик. Вăл та ыттисемпе танах сĕтел хушшинче ларнине никам та асăрхасшăн мар. Тăрхала кукăле кĕсйине чикрĕ. Никам та юнамарĕ. Хутлă канихветсене пĕрин хыççăн тепĕрне хĕвне ăсатрĕ. Пӳремеч таткисене тĕкĕнмерĕ. Пӳремеч те юратать вăл, анчах кĕсьере тĕпренсе кăна пĕтет.
Маниç аппăшĕ такампа тем пирки хĕрсе кайсах калаçнă чухне сĕтел айне йăпăш чăмрĕ. Çынсен урисем хушшипе упаленсе алăк патне çитрĕ те тин хăйне ирĕклĕн туйрĕ. Сĕтел хушшинчех пуçланă кукăле пысăккăн çырта-çырта çиме пуçларĕ.
— Ăçта çухалчĕ ман шĕвĕр? — илтрĕ вăл Маниç аппăшĕн сассине.
Каллех сĕтел хушшине лартасран сехĕрленсе ӳкрĕ, часрах алăк уçма васкарĕ.
Çенĕкре пушă михĕсен купи çине ларчĕ, ĕнерхипе паянхишĕн пĕрле апатланма пуçларĕ.
Çав вăхăтра эрех-сăра шăршипе тулса ларнă пăчă пӳртре аслисем ун пиркиех калаçрĕç. Маниç çĕнĕ кине Раиса тем самант каялла кăна Алик ларнă вырăна тĕллесе кăтартрĕ.
— Лар-ха, сăмахлар, — терĕ вăл типпĕн. — Иллепе мĕнле калаçнă эсир? Ульха ачине пăхас тетне? Е пĕр-пĕр интернат пирки шухăшлатра?
Чечеклĕ шурă кĕпе тăхăннă, шупка сарă саппун çакнă Раис, эрехпе чĕлхине çемçетме ĕлкĕрнĕскер, ухăнса илчĕ те сак çине тĕршĕнчĕ.
— Юратнă Маниç аппам, паян кун ун пирки калаçмалла-и?
Сылтăм аллине çӳлелле çĕклерĕ те хастаррăн сулса ячĕ.
— Çуралнă чун чул хушшинче те ӳсет. Атя ĕçер! Пĕр-пĕрне тав туса!
— Ĕçки пиртен тармĕ-ха. Пурте пĕрле чухне Алик пиркиех калаçса татăлар.
Иллене те кăчăк туртса илчĕ Маниç. Лешĕ сĕтел пуçне чавсаланса ларчĕ.
Маниç ура тапса илчĕ, хыттăн кăшкăрса ячĕ:
— Ĕнертенпех кĕрлетпĕр! Самантлăха шăпланăр-ха!
Çынсем шăпланнă пек пулсан сассине улăштарчĕ.
— Ашшĕ вилсен çурма тăлăха юлать, амăшĕ вилсен хăр тăлăха юлать.
— Çĕнĕ амăш пур, çĕнĕ амăш пур! — терĕ Маниçпе ылматăн ларакан карчăк.
Паçăр Аликран хăпма пĕлмен ӳсĕр хĕрарăм пуринчен те хытăрах шавласа кайрĕ. Унăн сăмахĕсене илтсе те, ăнланса та юлакан пулмарĕ, анчах çĕнĕ амăшĕ те çĕнĕ амăшĕ тени пурин хăлхине те кĕчĕ.
— Пĕр ачана кăна пăхаççĕ, — татса хучĕ ылматăн ларакан карчăк.
— Çын ачине пурте пăхасшăн мар çав, — ассăн сывласа илчĕ Маниç.
— Пăхаççĕ, пăхаççĕ! — çухăрашрĕ леш ӳсĕр хĕрарăм.
Пӳртри халăх çĕнĕрен шавласа кайрĕ. Иллене тахăшĕ пуçламан кĕленче тыттарчĕ те, лешĕ Маниç хускатнă калаçăва мансах черкке валеçме тытăнчĕ. Маниç куçĕсене шывлантарса сĕтел хушшинчен тухрĕ.
Каçкӳлĕм, хăнасем сайралсан, ĕшеннĕ ашшĕпе унăн çĕнĕ арăмĕ кайри пӳлĕме канма хупăнсан, Макар Иванович килсе çитрĕ. Лашине тăварса лупас айне апат пачĕ. Ăна курса пӳртри хăнасем картишне кĕпĕрленсе тухрĕç. Пĕри те пĕри сăмах чĕнмесĕр юласшăн пулмарĕ. Лешĕ Макар Иванч та Макар Иванч тесе вĕçсĕр кăшкăрашакан çынсем хушшипе васкаса утса иртрĕ те ним тума аптăраса çитнĕ Алика шыраса тупрĕ, ăна ытамласа илчĕ.
— Ӳсĕр халăхпа пурăнма аван-и? — терĕ вăл мăнукне. — Ĕçтереççĕ-и, çитереççĕ-и?
Алик кукашшĕ çумне хăпăнмиех çыпçăнса ларчĕ, кушак çури пек мăрлатса тем каларĕ, анчах унăн сассине ӳсĕр сасăсем хупласа хучĕç.
— Юрĕ, хамран хăвармăп, — те чăнласах илтрĕ Алик кукашшĕ каланине, те çак сăмаха калаттарас килнипе туйăнчĕ кăна.
Çак сăваплă сăмах унăн пĕчĕк чĕринче калама çук пысăк хăват çуратрĕ, ку таранччен кăмăла чăлхантарса тăнă йӳçĕк туйăма сирсе ячĕ.
— Байкала ачашлам-и? — терĕ те лупас айнелле вĕçтерчĕ.
— Пыр, йăпанах, — ачашлама ĕлкĕрчĕ кукашшĕ мăнукне. Вăл сĕтел хушшине лармарĕ. Иллене курасшăнччĕ те унпа тем калаçасшăнччĕ. Лешĕ канмах выртнине пĕлсен Маниç умне пырса тăчĕ. Çăмлă аллине чĕри тĕлне хучĕ.
— Ĕнтĕ мăнукăма хамăнах ура çине тăратмалла пулĕ, ак çакă чăхăмламасан...
— Атте, пĕрин майлă тепри пăхăпăр. Пĕр-пĕринчен инçе пурăнмастпăр. Пульницана выртмалла чух ман патăма леçе-леçе хурăн. Ку килте вара... Ачана юратса пăхакан тупăнас пек туйăнмарĕ...
— Эс каланă пекех пултăр апла, — терĕ Макар Иванович мăкавлăн. — Иккĕшĕ те ĕçкĕллĕскерсем тупăнчĕç пулас. Иллине малтанах пĕлеттĕмĕр-ха. Çула май ку ял хĕрарăмĕ ларса килчĕ те каласа сехрене хăпартрĕ... Алик япалисене пуçтаркалама тытăн. Лаша кăшт сывлатăр та, тухса кайăпăр...
Тепĕр сехетрен-и, ытларахран-и, лаша сивĕнме ĕлкĕрсен, кукашшĕ васкамасăр пӳртрен тухрĕ. Хальхинче хĕрĕнкĕ хăнасем ун хыççăн çӳремерĕç. Майне-ăслайне пĕлсе лаша кӳлчĕ, мăнукне тилхепе тыттарчĕ.
— Тытса кăна пыр, лаша хăех çул пĕлет, — терĕ вăл.
Эх, кĕтни çак саманта! Кукашшĕпе Маниç аппăшĕ вырнаçса ларасса та кĕтмерĕ, янравлăн кăшкăрса ячĕ:
— Но-о! Байкал! Кайрăмăр!
2
Лаша йывăç айне пытаннă çурт умне пырса чарăнчĕ. Урисем тĕнсе ларнипе кукашшĕ урапа çинчен час анаймарĕ, ахлатрĕ, ăхлатрĕ, апла-капла хиркеленчĕ.
— Чӳлĕкне салтса парсан Байкала хамах тăвараятăп, — чанкăлтатрĕ Алик.
— Ут хатĕрĕсене урапа çинчех хăвар. Апатланăпăр та Маниç аппуна леçсе хурăпăр. Тĕттĕмле пĕччен çӳреме хăрамалла...
Аслисем пӳрте кĕрсен Алик Байкала чĕлпĕр вĕççĕн çитерчĕ. Курăклăх тесен, кунта инçе çӳремелле мар. Вăл кукашшĕпе Маниç аппăшĕ мĕн калаçнине пĕлмерĕ паллах. Ваттисемпе аслисен хăйсен хуйхи пултăр. Кукашшĕпе пĕрле пурăнма телей килнĕшен вара калама çуках савăнчĕ. Кивелсе ăшă тытми пулнă пӳртре ун пиркиех сăмах татрĕç.
— Хам кăна пулнă пулсан çаплах пурăнкаланă пулăттăм-ха, — янахне хыпашла-хыпашла илчĕ Макар Иванович. — Çĕнĕрен урай сармах тивет. Хăмисем шултăркасах кайрĕç.
— Ача кравачĕсем пирĕн темиçе те пур. Шкул пĕтеричченех вырткаласа тăчĕç. Пĕр аванраххине кӳрсе кил ара.
— Кравачĕ хамăн та пулмалла-ха, — тере Макар Иванович. — Илле пĕр-пĕр ӳсĕрпе килсе çапăнасран кăна чунăм çук. Паккине те, чиккине те пĕлмест ун ӳсĕре. Ульха пурăннă чухне ачине леçе-леçе хуратчĕ те, ӳсĕрскер киле-киле тустаратчĕ. Çын ачи çумĕнче мĕн ĕç пур сан тетчĕ. Шарламастăм. Шарласан-и? Унпа вĕçне-хĕрне тухса пĕтме çук.
— Халь тупăннă çӳпçипе хупăлчи. Раис, хам хăраххăм, ниçта та никама та ĕçлесе савăнтарман-ха. Ĕçкĕ тесен, хускатса кăна пар. Халь вĕсене ача кирлĕ те мар пуль... Питех кирлĕ пулсан çуратĕç-ха. Иккĕшĕ те çамрăк.
— Чĕре тыта-тыта аптăратмасан ӳстеретпĕрех Алика. Çынран пĕрре те начар пăхмăп, — хаш сывласа илчĕ Макар Иванович.
— Малтанах хăраса ан ӳксем, атте. Ман патăма леçе-леçе хурăн тесе паçăрах каларăм. Çулĕ инçе мар, виçĕ çухрăм кăна.
— Ун пек мар-ха, ун пек мар. Пĕр ачан та ик-виç килте ӳсмелле мар. Ун хăйĕн кĕтесĕ, хăйĕн сывлăшĕ, хăйĕн тус-юлташĕ пулмалла. Шкултан шкула, класран класа куçса çӳрекен ачасем начар вĕренеççĕ, алăран алла куçакансем япăхса каяççĕ. Амăшне пытарнă кунхинех шухăшласа хунă. Алика пурпĕрех хам ӳстеретĕп тенĕ. Илле тепре авланасса кăна кĕтнĕ. Ачана хăйне тăлăх пек туйма пăрахтаратăпах.
— Анне çукки систеретех çав вăл. Анне вăл аннех...
Макар Иванович ку калаçăва малалла тăсас темерĕ.
— Калаçма урăх вăхăт та пулĕ. Алик валли ăшă алса-чăлха çыхса хур-ха пушаннăçемĕн. Кĕпи-тумтирне, атă-пушмакне лавккара та туянкалăп. Пенси параççĕ, ĕçре тӳлеççĕ. Ульха пурăннă чухне ăна, унтан сана пулăшма яланах май пулнă. Халь пĕтем укçа Алик çине кайса пытăр.
Çу варринче, ача-пăчашăн калама çук хаваслă вăхăтра, Алик кукашшĕ килĕнче пурăнма тытăнчĕ. Ашшĕ килĕнче унăн хăйĕн кĕтесĕ çукчĕ. Кунта пур. Кĕтес кăна та мар, уйрăм пӳлĕм. Кукашшĕ ăна малтанах тирпейленĕ пулнă. Алăкпа кивĕ шкап хушшине пĕчĕк кравать лартнă. Чӳрече умĕнче лутра сĕтел. Урайне кивĕ палас сарнă. Килнĕ-кайнă чухне Маниç аппăшĕ турех çакăнта кĕрет, саркаланса утса çӳрет-çӳрет те тута елпĕртсе илет.
— Улпут ачине тухасси нумай та юлман пирĕн Аликăн...
Кукашшĕ сехет пăхса пурăнма вĕреннĕ. Аликăн та унран юлма юрамасть. Çавăнпа вăл килтен ниçта та хăпмасть. Кукашшĕ мĕн ĕç хушасса кĕтет. Çӳреме тесен, кунта, район центрĕнче, таçта та çитсе тухма пулать. Паллашма тесен те тантăшсем тупăнаççех.
Ялтан хăпайман, хулана куçайман район центрĕн пурнăçĕ хăйне евĕрлĕ. Унта пурăнакансем те ни ял, ни хула çыннисем мар. Макар Иванович çавсенчен пĕри. Хăй ĕмĕрĕнче такам та пулса курнă тееймест. Çураласса çак килтех çуралнă. Икĕ хĕрне çак килтех ӳстернĕ. Пĕр мăнукне те çак килтех çын тăвĕ.
Çамрăклăх хавасĕ ăна та, Макара, ашшĕ килĕнчен хускатса илсе тухса кайнăччĕ. Ульяновскри çар училищине вĕренме кĕчĕ. Чиперех пĕтерчĕ ăна. Лейтенант пакунĕсене çакса çӳреме пикенчĕ. Ăна чăн-чăн çар çынни пулма сивĕ çурçĕре ячĕç. Анчах тӳсеймерĕ. Çурçĕр сывлăшĕ пурне те юрамасть пулĕ çав. Пурте тӳссе ирттереймеççĕ ăна. Сывлăхсăра юлчĕ те, ăна киле ячĕç. Ун чухне ашшĕ те, амăшĕ те пурăнатчĕç-ха. Çине тăрсах авлантарас терĕç. Çын мар эпĕ, мĕлке кăна тесе питĕ те питĕ турткаланчĕ. Ашшĕ те, амăшĕ те ӳкĕте кĕмерĕç. Тепĕр тесен, тĕрĕсех тунă-ха вĕсем.
Авлансан район пульницине ĕçе кайса кĕчĕ. Лаша пăхма. Ун чухне ялсене лашапа тухса çӳретчĕç те, виçĕ лаша таранах тытнă. Вĕсене пăхма кĕрĕшрĕ те Макар.
Самани улшăнчĕ. Пульницара кăна-и, ялсенче те лаша кирлĕ мара тухрĕ. Те ĕнтĕ Макар Ивановича ĕçсĕр хăварас мар тесе-ши, халĕ те пĕр лаша усраççĕ пульницара. Ун валли ĕçĕ вара тупăнсах пырать. Машина çул суйлатъ. Лашашăн пулсан, вăл иртсе каяйми вырăн çук.
Лаши пульницанах шутланать, анчах Макар Иванович ăна вунă çул та ытла килĕнчех усрать. Лере унта вите те çук.
Тахçанах сӳтсе кайнă та çунтарса янă. Вите вырăнне те халь тупма çук. Çĕнĕрен хуралтăсем, складсемпе кирпĕч сарайсем ӳсе-ӳсе ларчĕç. Пульница çуртне те çĕнĕрен хăпартрĕç.
Ирхине ирех Байкала кӳлет Макар Иванович. Урапа çине ещĕк тесен ещĕк мар, арча тесен арча мар япала лартать. Ăна та вăл хăех ăсталанă. Шалта сентресем пур. Тусан-мĕн кĕресрен алăкне çăтă хупăнмалла тунă. Çулсерен пĕрер хут сăрлать. Кашнинчех тата урăх тĕспе. Йăтса илме икĕ пуçĕнче пĕрер авăр пур. Пушăскерне Макар Иванович пĕчченех антараять, хăпартса хураять. Туллине куçаркалама вара пулăшакан кирлĕ.
Çăкăр заводĕнче черет кĕтсе тăмасть. Шăп кирлĕ вăхăтра çитет. Çăкăр тиеме те пушатма унăн чăлт-шурă алсиш пур. Ăна çакăнтах, ни ещĕк мар, ни арча мар япала ăшĕнчех, тытать. Вери çăкăр шăрши сăмсана çапсан пĕр кана киленсе тăрать вара. Байкал та сăмса çунаттисене выляткалама тытăнать. Асаплантарасшăн мар янавара кукашшĕ. Экспедици пӳлĕмне мар, вĕри кăмака умĕнче ĕштеленекенсем патне васкать. Лешсем те хăнăхса çитнĕ ĕнтĕ. Икĕпитленсе тухнă çăкăрсене Байкал валли хăвараççĕ. Алик пĕлмест: те укçалла параççĕ çав юрăхсăр çăкăрсене, те ахалех. Апла-и, капла-и, кукашшĕ Байкала савăнтармаллипех савăнтарать. Икĕпитлĕ çăкăрсене ытларах чухне йăлтах лаша умне хумасть, ни ещĕк мар, ни арча мар япала ăшне ытти çăкăрсенчен уйрăм пуçтарса хурать.
Çакăн хыççăн тин çăкăр тиеме тытăнать. Эх, васкаса ĕçлет вара, эх, ĕштеленет вара. Чăм тара ӳкет тепĕр чухне.
Пульницана çитсе пушатать кăна, ун патне Униççе йăпăртатса çитет те. Таса мар вырăн таврашне вăл тĕркен-тĕркен çыхса хунă. Макар Ивановича ним калама та кирлĕ мар. Вăл хăнăхнă, вăл мĕн тумаллине пĕлет. Прачечнăя леçсе хурать те çав тĕркесене çула май сĕт заводне кĕрет, унтан пĕр фляга сĕт, тепĕр фляга хăйма лартса килет. Тепĕр тесен, çак ĕçсене тума тытаççĕ те ăна.
Сайрара пĕрре пульница таврашĕнчи çӳппе-çаппа тиесе кайса тăкмалли тупăнкалать. Кун пекки теплере пĕрре кăна пулкалать.
Кăнтăрла иртсен ăна никам та нимле ĕç те хушмасть. Никам та шырамасть. Анчах Макар Иванович ĕçсĕр лармасть, Виçĕ сехетре каллех çăкăр заводне каять. Маниç пурăнакан аллă киллĕ яла куллен çăкăр кӳрсе тăма тăкаклă теççĕ. Çынсем ыйтнипе Макар Иванович Уйкаса пĕрер хутлатъ. Ку вăхăталла ир тухнă çăкăр сивĕнме ĕлкĕрет ĕнтĕ. Çапах ял çыннисем кăмăллă. Сутăç çăкăра кăшт хаклăраха парать пулас та, кашнинчех Макар Ивановича укçа тыттара-тыттара ярать.
Акă паян та шăпах Уйкаса кайма вăхăт çитрĕ. Кукашшĕ Байкала курăк татса çитерекен мăнукне кăчăк туртрĕ.
— Мĕн, кукаçи? — чупса пычĕ ун патне Алик.
— Маниç аппусен ялне каймалла. Çавăтса кил Байкала.
Кукашшĕ ăна пуçласа хăйĕн вырăнне лартрĕ. Çак кунран вăл Аликăнах пулса тăчĕ. Кукашшĕ çăкăр тиенĕ чухне те, Уйкасра пушатнă чухне те лаша умĕнче тăчĕ, ăна ачашларĕ, ывăçăн-ывăçăн курăк тата-тата пачĕ.
— Маниç аппу патне хăнана кĕрес килмест-и? — ыйтрĕ кукашшĕ çăкăр пушатса пĕтерсен.
— Çук, — терĕ те Алик тилхепене ярса тытрĕ.
Сăрланă ещĕк çине хăпарса та ларчĕ. Унăн халь хăна шухăшĕ-и? Кукашшĕ хăйĕн вырăнне шанса панă чухне унăн чăн-чăн ямшăк пулса курас та çакна кукашшĕне кăтартас килет. Пĕлтĕр кукашшĕ: вăл, унăн мăнукĕ, ахаль-махаль ача кăна мар, ĕç çумне çыпçăннă, лаша тытса пыма пĕлет.
Кустăрмасен кăлтăр-кăлтăр сассипе Макар Иванович шухăша путрĕ. Мăнукĕ вара пуçне каçăртнă та мăнаçлăн ларса пырать, лаша хăйне итленĕшĕн савăнмаллипĕх савăнать.
Ĕнтĕ Макар Иванович хăйĕн икĕ хĕрĕ мĕнле ӳснине маннă. Шара-пара шараçланмасăр ӳсмест-ха. Хăйĕннисем пирки мар, ак çакăн пирки шухăшлас та пăшăрханас килет. Ку чухнехисем тетпĕр-çке-ха. Ăраскалĕпе тивлечĕ кусен ăраснарах-çке-ха. Хăйне ăна телевизор та, компьютер вăййи те кирлĕ мар. Кун валли туянмах тивет. Тумĕ-тирĕ те ку чухнехисен урăхларах. «Адидас»-и, урăхла ют сăмах-и çырман пулсан унашкаллине тăхăнасшăн мар. Пĕр-пĕринчен именеççĕ.
Шăматкуна кĕтмелле-ши лавккана кайма? Паянах тесен, вĕсем çаврăнса çитнĕ çĕре хупаççĕ. Çук-ха, малтан пĕлекенсемпе канашламалла. Маниçе хушмалла-ши? Мĕн япала туянсан мĕн пулассине малтанах пĕлсе тăмалла пултăр.
Таврăнсан кукашшĕпе мăнукĕ лаша тăварчĕç.
— Çырманах леçсе хур. Эп хам нихçан та çӳремен. Кăларса яратăп та, ăçта каймаллине хăех пĕлет. Ирхине те хăех килсе тăрать. Ан ӳркен, чуп. Лаша ăçта кĕтнине курса пĕл. Утлантарас-и?
— Хамах, хамах, — терĕ те Алик Байкала урапа çумнерех çавăтса пычĕ, якăлт сиксе ларчĕ лаша çине.
Байкал хăех вырăнтан хускалчĕ. Алик та чĕлпĕр турткаласа лашана канăçсăрламарĕ.
Час таврăнмарĕ Алик. Кукашшĕ каçхи апат хатĕрлерĕ. Малашне ĕнтĕ ача валли ятарласа тутлине, çемçине туянсах тăмалла. Паянлăха вара мĕн пуррипех çырлахма шутларĕ. Хăйне валли ирхи яшкана ăшăтрĕ, Алик валли çăмарта ăшаларĕ, чей вĕретрĕ.
3
Ача-пăча тени ыйха тарават пулаканччĕ. Алик вара кашнинчех çывăрса каяймасăр асапланать. Ача кравачĕ чăкăртатни кукашшĕне тарăхтармасть-ха, шухăша ярать. Хĕрупраç ыйхи шăпчăк ыйхи теççĕ-ха, ваттин ыйхи мĕн ыйхи-ши тата? Хурал йыттин ыйхи мар-ши? Ача çаврăнса выртсан та, тарăннăн сывлама тытăнсан та вăрана-вăрана каять. Тăрса ун кравачĕ патне пырать, вителĕкне тӳрлетет. Ача канăçсăрланса выртнине пăхса тăрать-тăрать те хаш сывласа пăрăнса каять. Ача сывă мар чухне канăçсăр çывăрнине пĕлет вăл. Шĕвĕрĕлчен ерсен те çаплах канăç пĕлмеççĕ.
Ыранах Тамара Васильевна патне илсе кĕрес-ха тесе шухăшларĕ. Пăхтăр, кирлĕ пулсан имçам патăр. Шĕвĕрĕлчен ернĕ пулсан ăна кăларма та пĕлеççĕ тухтăрсем.
Тепĕр кун та ыттисем пекех пуçланчĕ. Анчах Макар Иванович ун йĕркине паян урăхлатас терĕ. Алика хăйне ним те каламарĕ. Кӳлнĕ-кулмен лашана пульница еннелле уттарчĕ. Çул çинче вĕсем шăпах ача-пăча тухтăрне Тамара Васильевнăна хăваласа çитрĕç. Макар Иванович урапа çинчен сиксе анчĕ те хĕрарăм тухтăра пуç тайса сывлăх сунчĕ. Вĕсем юнашар утса пычĕç. Тилхепе тытнă Алик кукашшĕпе педиатр шăпах хăйĕн çинчен калаçнине тавçăрма та пултараймарĕ.
— Тӳрех илсе кĕр-ха эс ăна, — терĕ Макар Иванович. — Тĕрĕслесе пăх. Питĕ те питĕ канăçсăр çывăрать. Анчах ачи хăй тем ан шутлатăр. Эпĕ хушнине те ан пĕлтĕр. Тĕрĕслеме мĕнле те пулсан сăлтав хăвах туп. Унта сирĕн планпа та, плансăр та тĕрĕслемеллисем тупăнсах тăраççĕ.
Пульницана çитсен Байкал хăнăхнă вырăнах чарăнчĕ. Алик хăйĕн ĕçне кунта та манмарĕ. Ывăçла-ывăçла курăк татма пикенчĕ. Анчах ăна кукашшĕ хулран пырса çавăтрĕ.
— Тамара Васильевна сывлăхна пĕлесшĕн санне. Кĕрсе тух-ха унпа пĕрле.
Алик итлерĕ, анчах темшĕн пуçне чикрĕ.
Тамара Васильевна ача-пăчапа калаçма вĕреннĕ мар-и? Аликпа кукашшĕ ун патне пынă-пыманах тухтăр ачана çупăрларĕ те тарават ыйтрĕ?
— Ним ыратнине те туймастăн-и?
— Çу-ук, — терĕ Алик.
— Шăлу та ыратса курман-и?
— Çук...
— Атя-ха аппаратпа пăхса илер.
Ачана çавăтрĕ те, иккĕшĕ пульницана кĕрсе кайрĕç. Макар Иванович ним ĕç тума пĕлмесĕр тăрса юлчĕ. Уткаласа çӳрерĕ. Урапа çине кайса ларчĕ. Час тухмарĕ Алик. Паян кĕтсе илеймессĕнех туйăнчĕ.
Алик мар, Тамара Васильевна хăй пычĕ ун патне.
— Макар Иванч, — терĕ шелленĕ сасăпа, шанках хытса тăчĕ.
Тем ыйтасшăн-ыйтасшăн пулчĕ арçын, çăварне уçаймарĕ.
— Эсĕ ун пек çын мар-çке, — терĕ кăшт вăхăтран тухтăр. — Ма вара ача çине алă çеклетĕн? Ӳчĕ çинче пĕр чĕрĕ вырăн çук...
Сулăнсах кайрĕ Макар Иванович. Çăварне карса пăрахрĕ те тухтăр çине куç сиктерми пăхса тăчĕ. Пĕр тĕлĕнсе те пĕр аптăраса тăнă-тăнă хыççăн хăвăрттăн сăхсăхса илчĕ.
— Тур пур, хĕвел пур, — ачалансах кайрĕ хăй. — Хамăннисене те çапса курман. Мăнука-и, мăнука-и? Ăна йăтса çӳреме хатĕр эпĕ.
Иккĕшĕ те шухăша путрĕç. Макар Иванович çăвар вылятманнине пĕлет Тамара Васильевна.
— Мĕн тумалла? Мĕн тумалла?
— Аяк пĕрчисем те айăпланнă. Урамра пысăккисем хĕненĕ-и вара?
— Хамран ниçта та хăпмасть. Урама та кăлармастăп, — терĕ те Макар Иванович хаш та хаш сывласа илчĕ. — Ашшĕ патак айĕнчен кăларман ĕнтĕ ăна... Пульницанах вырттармалла пулать-и?
— Çаплах та сиплĕпĕр-ха. Ача-пăча суранĕ час пирчет. Чунĕ ĕмĕрлĕх суранланать. Эс ăна ачаш пăх. Манса кайтăр...
Хытăрах юратас, ачашрах пăхас килет Макар Ивановичăн хăйĕн те. Çакă кунран пуçласа çывăрма та хăйпе юнашар вырттаракан пулчĕ. Пĕр-пĕр йăпатмăш япала тупса памалла мар-и ку ачана тесе шухăшлама тытăнчĕ.
Йăпатмăшĕ çав кунах тупăнчĕ тата. Кăнтăрлахи апата таврăннă чухне Алик тилхепене пушатрĕ те унталла-кунталла пăхкаласа пыма тытăнчĕ.
— Пăх-ха, пăх, кукаçи! — сасартăк кăшкăрса ячĕ вăл, лашана чарчĕ.
Чĕпĕ вĕçтерме пуçланă кураксем шуйхашма тытăннă иккен. Пĕр-пĕр кушак хăпарман-ши йăмра çине? Мăнукĕ татах канăçсăрланать.
— Пăх-ха, пăх, кукаçи!
Ним те курмасть-ха Махар Иванович. Тем тĕшмĕртме тытăннă пек пулчĕ. Ют кайăк килсе тухнă иккен кураксен ялне. Çавна пурте пĕр пулса хăваласа ярасшăн иккен. Пĕрин хыççăн тепри вĕçе-вĕçе анаççĕ те çӳлтен кăлт та кăлт пыра-пыра сăхаççĕ. Леш чĕнмен хăни ниçта та тарса пытанаймасть. Йăмра вулли çумне пыра-пыра çапăнать, çĕре пере-пере анать. Вĕçсе хăпарма хăтланса пăхать кăна, темиçен харăс пырса сăхаççĕ. Çуначĕсем усăннă хăйĕн. Вăйĕ пĕтсех çитнĕ.
Алик кукашшĕ хушасса кĕтмерĕ. Хăех тавçăрчĕ. Сиксе анчĕ те урапа çинчен йăмрасем айнелле чупса кайрĕ. Пырса тытрĕ кураксем хур кăтартакан кайăка.
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
Ирина (2010-10-31 16:01:14):
Интереслĕ вулама...куççульленмесер те чăтаймастăн.
Ярмат (2016-01-20 20:38:43):
Шутсăр тарăннăн çырать çак автор. Вулас килсе тăрать вăл çырнă повеçсемпе романсене.