Электронлă вулавăш

I

Пӳртре тар шăрши. Сывлама питĕ йывăр. Сывлăш çитмест. Малти шăннă чӳречесем умне уйăх хыпаланса пычĕ: пӳрт ăшне пăхать, çывракан çынсене çутатать. Унтан, кăмака умĕнче çакăнса тăракан çăпала çине ӳкрĕ те, çăпалапа ашкăнма тытăнчĕ.

— Çывăр ĕнтĕ... Никантăр... çывăр... Мĕн йăваланса выртатăн? Шурăмпуç та килет пуль ĕнтĕ, çутăлать пуль, çывăр.

Илтмест Никантăр арăмĕн сăмахне, арăмĕ çав сăмах хыççăн ун çумнерех шунине те туймарĕ. Хăрах аллине тăлăп ăшĕнчен кăларса тарланă кăвак пуçне тытрĕ те хăй сисмен çĕртенех:

— Эх-х! Самана! — йывăррăн тăсса каларĕ.

Каларĕ те çавăнтах хăраса ӳкрĕ. Хăй сасси улшăннинчен, хаярланнинчен хăрарĕ. Хĕсĕк ампар айĕнчен тĕртĕнсе тухакан хăвăл каска пекех туйăнчĕ ăна хăйĕн сасси.

— Ара, Никантăр, тул çутăлать вĕт, çывăр.

Çук, каллех илтмерĕ. Арăмĕ тата çумнерех çыпçăнать, ăна ыталаса хăй патнерех хĕсет... Çук, туймасть Никантăр, илтмест арăмне.

...Вăл хапха умĕнче юр хырать. Сарлака, çĕнĕ кĕреçепе юра картла-картла тухать те чĕркуççи таранах хӳсе кайнă юра çул çине ывăтать.

Ыттисем те юр хыраççĕ. Кашни хапха умĕнчех. Хĕрарăмсем шыв ăсма каяççĕ, хăшĕ таврăнать.

— Кĕнеççул тырă нумай пулать пуль, Никантăр Иванч, çур хĕл те çитмен, картасем пытанчĕç юр айне...

— Айта, айта... Пур пултăрах...

Каллех хырать. Хĕрарăмсемпе пит калаçмасть вăл, юратмасть вĕсене.

— Ĕçĕнчен питрех калаçма юратаççĕ. Сурăх чĕлхи çинĕскерсем.

Вăл юр хырса пĕтернĕ çĕре ун патне чиркӳ старости пырать.

— Тур пулăштăр, Никантăр Иванч!..

— Спаççипă...

— Айта, кĕрер-ха... Ман санпа калаçмалли пур...

Сарайне кайса çуна çине лараççĕ. Вĕсенчен те аякра мар хăйĕн хĕрĕ, Клавье, чăхсене сĕлĕ парать. Автан какалать, чăхсем йăпăртатаççĕ.

— Ну, Никантăр Иванч, пĕтетпĕр вĕт... Выçă юлатпăр... Леш, хайхи, Мирун ачи, аçа çаптăр, Кĕркури, комитет петнотта... тунă тет-и, амак... Пуянсен тыррисене пуçтарса илсе...

Ку тĕлте чăтайман Никантăр, пĕркун, халăх çинче Кĕркурипе вăрçнине аса илсе чышкăсене çӳлелле çĕкленĕ чух сăмса умĕнчех тăракан старостăна, ăнсăртран, питрен килсе лектернĕ.

— Ара... Мана ан çап-ха эс... Пуянсен тыррисене пуçтарса çуккисене памалла тунă, юлашкисене хулана ямалла, хула выçă вилет...

Ăнланнă Никантăр. Каласа пĕтерме паман старостăна:

— Чарăн! Пĕлетĕп, — тесе пӳрте кĕрсе кайнă. Кĕреçине те алкум вĕçне хурса хăварма маннă, кĕреçипех кĕнĕ пӳрте.

— Ара-а, Никантăр... ма кĕреçӳне хăвармарăн, пӳрте сивĕтен вĕт, пӳртре мĕн тăван кĕреçепе, юрлă вĕт кĕреçӳ, — тĕлĕнсе ыйтнă арăмĕ, Урине...

Ăш-чик килсе тулнипе кĕреçене урай варне килсе çапнă, арăмне хĕненĕ, хĕрне — Клавьене: чăхсене сĕлĕ нумай паран тесе пӳртрен хăваласа кăларнă. Кунĕпех туллашнă ĕнер Никантăр, нимле ĕç те тăвайман. Каç пулсан çеç вара вите урайне сирсе тырă пытарнă. Арăмĕпе хĕрĕ шăтăк чавнă, вăл ырашне туртнă. Унта икçĕр пăт пытарнă, ытлăха татах икçĕр пăт. Пĕрне тупсан, тен, тепĕрне тупаймĕç те...

Иртнĕ кун çинчен шухăшлать Никантăр. Никантăр сисет: такам, темĕскерле вăй, хăй сисмен çĕртех, таçтан килсе темле хупăрласа илнĕ ăна, хĕснĕçем хĕссе пырать, пĕр кĕтессе хупăрлать, ниçтан та хăтăлма çук.

Кам-ши вăл? Мĕнле вăй-ши? Мĕншĕн ăна, ялти чи хисеплĕ çынна, çавăн пек хĕсеççĕ? Кама мĕн тунă вăл? Мĕншĕн Кĕркурин вăл ĕмĕр тăрăш пек çывăрмасăр тунă пурнăçне ватса каймалла? Ĕçлемесĕр пурăннă-и вăл: тыр вырмасăр, суха тумасăр пурăннă-и вăл, Никантăр?!.

Ашшĕнчен çамрăклах юлнă. Вунсакăр çулта çеç пулнă ашшĕ вилнĕ чух.

— Асту, ачам: ĕçле, мĕн пуррине лайăх сыхла, ху куçна сыхланă пекех сыхла — ан салат, тата тума тăрăш, мĕн пурри çине татах хушăнтăр... Авлансан арăмна ан ĕнен, тилхепине ан пушат, лайăх тыт арăмна, хăвăнтан ан ирттер. Çынна та ан ĕнен: кашни çын хăйшĕн тăрăшать — санне илесшĕн, хăйĕнне парасшăн мар. Эс те çавăн пек пул, асту, ывăлăм...

Çук, иртмен вăл ашшĕ сăмахĕнчен. Ашшĕн çак сăмахĕсене яланах асра тытнă: манман, ашшĕне хисепленĕ. Ашшĕ вилсен тепĕр çулнех авланнă: лайăх, типтерлĕ çын хĕрне, утар тытакан Матви Уринине илнĕ. Хуньăмпа лайăх: пĕрле ĕçлесе çисе пурăннă, анасене тара пĕрле илнĕ, пĕрле акнă, пĕрле ĕçленĕ. Турă пулăшнипе, авлансан, виç çултанах ашшĕ çуртне пăсса тепĕр çурт, пысăк çурт лартнă, ик рапотник тытакан пулнă. Халь унăн та çук та, анчах вăл, Никантăр рапотник тытма пултарманнинчен мар, урăххинчен килет... Халь рапотникпе хăрушă пурăнма, кичем, халь самани çапла. Уншăн ашшĕ те, — çăмăл пултăр тăпри, — çилленес çук, пурлăха салатать ман ывăл, пӳтсĕр, тес çук вăл.

Тепĕр май çаврăнса выртрĕ Никантăр, пуçне тăлăп ăшнех чикрĕ. Çыврасшăн.

Анчах çывăраймасть. Куçа хытă килсе чăмăртанă пулсан та курать куç, курать...

Ак ашшĕ, шурă сухалне чĕтрете-чĕтрете, катăк шăлĕсене кăтартса, таçтан килсе тухнăскер, вĕсем патнелле пырать. Ак тăлăпа сирсе пăрахать, пăхать, ун çине пăхать, ывăлĕ çине...

— Эх-х! Х-хăравçă-ă!.. Мантăн-им аçуна!.. Рапотникусем ăçта-а? Сăмса айĕ типмен Кĕркурирен хăратăн, х-хăравçă!.. Тырă пытартăн, х-хăра-вçă!

Куçа уçса ячĕ Никантăр. Сиксе тăчĕ. Никам та çук... Арăмĕ вăранчĕ:

— Мĕн пулнă çак сана, Никантăр? Вырт чипер... чĕркуççипе хырăмах килсе тĕкрĕн...

Никантăр чĕнмест. Никантăр Турă кĕтессине пăхать. Ашшĕ иконсем хыçĕнче çухалнă пек туйăнчĕ ăна...

— Тĕлĕкре-и ку, чăнах-и?.. Çук, çук — тĕлĕкре мар. Чăнах. Ак халь çеç ятласа кайрĕ: шурă сухалĕ чĕтрет, çăварне карнă, шăлĕсем çук. Ăна ятларĕ, никама та мар, ăна... Ой, нумай пулать ашшĕне курманни, нумай — вăтăр пилĕк çул...

— Эх-х! Х-хăравçă!.. Сăмса айĕ типмен Кĕркурирен хăратăн, хăравçă!..

Чăнах-ши, çаплах каларĕ-ши вăл мана? Çаплах-ши?..

Çук, çук, вăл хăравçă мар. Вăл Кĕркурирен пĕртте хăрамасть.

Мĕн вăл Кĕркури? Кĕркури вăл нимĕн те мар, Кĕркурине вăл çӳплĕ турпас вырăнне те хумасть. Турпассем пирĕн — ура айĕнче, Кĕркури тата аяларах — турпассем айĕнче. Мĕнех вара вăл, Кĕркури, чăнах та?.. Ăна вĕт пĕр çапсанах имĕрсе пăрахма пулать... Çирĕм çулхи ача. Ватă ашшĕпе пурăнать. Ашшĕ, чухăнскер, кăçал кĕркунне çеç вунă пăт тырă илнĕ-ха унтан, кивçен... Тĕлĕнмелле: çынсем кĕркунне тырăсене пӳлмене тăкаççĕ, ун хăй çăварне тăкма та çук... Хĕрхеннĕ те ăна Никантăр, çитес çулччен панă вара кивçен. Вунă пăт вырăнне вун виçĕ пăт парать... Ну, вот — мĕн вăл Кĕркури?.. Çиччас ашшĕ патне каятăп та: çапла, çапла... вунă пăт илместĕп, тульккă ывăлна, Кĕркурине, чар пăртак, вăл асма пуçланă, ун пек юрамасть, çын çынсăр пурăнаймасть: эп те сире кирлĕ пулăп, эсир те мана кирлĕ пулăр...

Лăпланчĕ Никантăр. Куçне хупса каллех тăлăппа пĕркенчĕ. Арăмĕ ни çывăрса кайнă, ни çывăрса кайманскер, ыйăх тĕлĕшпе ахлатса илчĕ.

Шуç çăпала çинчи уйăх, тула тухса, шăннă чӳречесен умĕнчен таçта пăрăннă. Пӳртре паçăрхинчен тĕттĕмрех. Таçти кĕтесре шăшисем ашкăнкалаççĕ... Сентре çинчен Клавьепе çывăрнă кушак çĕре сиксе анчĕ. Темĕскер ӳкерчĕ...

Анчах илтмест ăна Никантăр. Ун патне каллех ашшĕ пынă:

— Эх-х! Х-хăравçă!.. Çĕтĕк-çурăксемпе çыхлантăн, э-эх-х!.. Вун виçĕ пăт пӳлмене хĕсет-и-мĕн, эх-х! Хытăрах вĕтмелле пулнă иккен сана!

Чышкисене сулла-сулла иконсем хыçне пытанчĕ, каллех çавăнта çухалчĕ ашшĕ. Паçăрхинчен те хăрушăрах, паçăрхинчен те тискертерех: куçĕсем çап-çаврака, йăл-ял тăваççĕ, кăвар пек.

Çук, çук, каймастăп унта, Кĕркури ашшĕ патне каймастăп. Çав çĕтĕк-çурăк патне-и?.. Ним тусан та каймастăп. Мĕншĕн çухатас вун виçĕ пăт тырра? Атте калашле: пӳлмене хĕсет-и-мĕн вăл?.. Кĕркурипе урăхла калаçма та пултарăпăр: çара çерçи урине хуçса яма ытлах йывăр мар. Тыт та хуç... Çӳретĕр сиксе. Унта сикет, кунта сикет — çук, ниçта та лараймасть... Çаплах вилет вара ăçта килчĕ пĕрене хушшине хĕсĕнсе...

Кушак кăмака хыçĕнчен шăши тытса тухрĕ. Шурăмпуç кĕнĕ урай варне пырса унталла-кунталла пăхкаларĕ те, сĕтел айне кĕрсе, шăши шăммисене çатăртаттарса шутлама тытăнчĕ. Мăрлатса çиет. Урăх ним сас та çук. Шăп. Кушак вăл вăхăчĕ-вăхăчĕпе çеç мăрлатать.

— Хăçан, хăçан каян вара эс?.. Мĕн тума каймалла вара сан... хĕрлисем патне? Мĕн пур унта?.. Ан кай, ан кай, Кĕркури, Кĕркури... ан кай! — Кушак мăрлатма чарăнчĕ. Шăшине пăрахса сĕтел айĕнчи сентре çинелле пăхатъ.

Унта Клавье. Унтан вăл нумай пулмасть аннă. Клавьепе юнашар выртнă, Клавье кăкрисем ăшă. Ах, лайăх унпа çывăрма... Мĕн пулнă вара ăна халь, кампа калаçать вăл тенĕ пекех пăхса тăрать кушак...

Клавье тĕлĕкре. Клавье аташать. Вăл аташнине ыттисем илтмеççĕ. Ыттисем çывăраççĕ.

Сахал пурăнман тĕнчере Кирле пичче. Утмăл çинелле ярăнса пырать ĕнтĕ. Такама та курнă, такама та пĕлнĕ, таçта та çитсе çапăннă, анчах хăй ывăлĕ Кĕркури пек путсĕр ача курман:

— Вот эсна! хы! Ăçтан çăмăр çунине те пĕлмест. Вот ухмах! Ăна выç ан вилтĕр тесе ырă çынсем ыраш параççĕ, вăл, анкă-минкĕ, вĕсене хирĕç паккать, вот ристан!.. — тесе кăмака умĕнче айккăн выртакан хура чейнике илсе хуран айне çакрĕ.

— Вот тĕнче! Хы! Ара, мĕн курас ĕнтĕ унпа? Пĕчĕкрех мар иçмасса пăртак: тытса хурăн хуллипе ăшаласан ăсланĕччĕ те-и, тен. Никантăр Иванăч... Никантăр Иванăча кам хирĕç пытăр, мĕнле ухмах унпа хирĕçле калаçтăр.

Хуран айĕпе пĕрлех саралса кайнă чĕлĕмне те мăкăрлантарса ячĕ Кирле пичче. Пĕртен-пĕр чӳречерен кĕрсе, ирхи хĕвел, юрлă çырма урлă каçсан, хăйĕн пĕр пайăркине Кирле пиччен пуç тӳпийĕ çине пăрахнă. Шурă, кĕмĕл тĕслĕ çӳçе савать хĕвел: пĕрре пуç тӳпинче пулать те тепре ĕнсе çине анать.

— Вот, ристан! хы! Кашкăр пек, килте çывăрмасть тата, ял касса çӳрет.

Калаçас килет Кирле пиччен, ывăлне ятлас килет: ăса кĕртес килет. Çук, килмест ывăлĕ. Ĕнер ирпе туйха кайнă та паян та çук. Таçта çывăрнă — кам пĕлет?

Пĕрĕннĕ куçсем хуран айне пăхаççĕ. Хуран айĕ йăлкăшать, типĕ турпассем лайăх çунаççĕ.

Шыв вĕреме тытăнчĕ, чейник хуппине çĕклет, чейник тутинчен те юха пуçларĕ шыв...

— Ара, ма килмест? Апатне те çын патĕнче çиет-ши вара ку, ухмах...

Чейнике хуран айĕнчен илсе ансăр сĕтел çине лартрĕ, пĕр хăмаллă шкап çинчен кăçал çулла краснăквартисем пăрахса хăварнă консерв банкине илсе сĕтел хушшине ларчĕ. Унтан пĕр чĕлĕ çăкăр касса тăварпа шуратрĕ те ĕçме тытăнчĕ.

— Тĕлĕнмелле: ма хăрать-ха вăл Никантăр Иванăч ман Кĕркурирен? Çав тери хисеплĕ çын, ĕмĕрне те хапха умне те пырса курманскер, паян ман патăма, Кирле патне, килнĕ — ман патăма, никам хисеплемен çын патне... Ара, у çеç те мар-çке-ха, иçмасса. Вунă пăт тырра илместĕп, чар ывăлна тесе те каларĕ. Тĕлĕнмелле.

Крушкăна лартса çурăмне хыçать Кирле пичче: малтан алăпа, кайран кăмака кĕтеснех кайса хыçкаланать...

Вунă пăт тырă... вуннă мар-ха, вун виçĕ пăт... ахалех çырлахать. Ачана çеç, ывăлăма чармалла — парăм хуйхи те пĕтет... Мĕн чармалли пур ăна, Кĕркурие? Чистиех ухмах мар пулĕ-çке, хăй те пĕлет пулĕ вун виçĕ пăт тырă мĕн чул тăнине... Ак килсенех каласа парать те ăна вăл, Никантăр Иванăч килнине каласа парать те... ухмах-и-мĕн вăл...

Кунпа пĕрле хăйĕн ватă пуçĕпе Кирле пичче çуллахи красноквартейсăсене аса илчĕ. Вĕсем ку ялта мĕншĕн чарăннине путлĕнех пĕлмест вăл.

Анчах, çапах красноквартейсăсем:

— Сан ывăлу молотетс, — тенине лайăх астăвать, манман халĕ те. Мĕншĕн молотетс? А, мĕне кирлĕ ăна вăл? Молотетсă-тăк молотетсă пултăр — вăл лайăх. Молотетсă пулсан Никантăр Иванчпа та пурăнма пулĕ-ха. Вун виçĕ пăт тырă мĕн хак тăнине те пĕлĕ...

— Ах! хы! Ма килмерĕ-ха тата?

Сĕтел хушшинчен тухса кĕтеселле виçĕ хутчен хĕрес хыврĕ те Кирле пичче, ывăлне кĕтме пăрахса кăмака чĕртсе яма тытăнчĕ.

Кăмака çирĕм çул ытла ĕнтĕ вăл хăй хутать. Арăмĕ, Кĕтерне, Кĕркурине çуратсанах, çуратнă çĕрлех вилнĕ, ачине вара, Кĕркурине, кӳршĕ арăмĕ хăй ачипе пĕрле кăкăр çитерсе ӳстернĕ. Мĕн тăвас тен? Вилнĕ те кайнă. Лайăх çын вилет çав вăл — ухмаххи пурăнать...

Ара-а! Кирле пиччен Кĕтĕрне пур чух пурнăçĕ никамăннинчен те катăках пулман: сăмаварĕ те, ĕни те пулнă...

Кăна ĕненет Кирле пичче, арăмне вăл пит килĕштернĕ, пасар кунсенче ĕçсе килсен кĕлете хупса ларткаланă пулсан та, пит çилленсех кайман.

Анчах кӳршĕсем:

— Кирле пичче хăй ухмах, хăй пӳтсĕр, мĕнпур пеккине ĕçсе пĕтерет, — тенипе ниепле те килĕшмен. Уншăн вăл вĕсем çине пайтах çилленнĕ.

— Пурăнса курччăр-ха, çитчĕр ман çула, вара мĕн пулĕ... — тенĕ вăл яланах ĕçни çинчен сăмах хушсан.

Ак халь, парăм татăлнине хисеплесе, ĕçейресчĕ пĕрре... Ма килмерĕ-ха вăл, хă!..

Кăмака çунать. Кăмакаран вĕри çапать. Кĕркури çулла хатĕрленĕ вутă типĕ, лайăх çунать. Хуçăла-хуçăла анаççĕ кăварсем, саланаççĕ... Чĕлĕмне ĕмме пăрахсах, темшĕн, Кирле пичче ак халь хуçăлса анса саланнă кăвар çине пăхать, тĕлĕрсе пăхса тăратъ: саланса кайнă кăвар кĕл пулса кайичченех пăхса тăчĕ, шурă кĕл пуличченех...

Вăл ыттисем пекех, çамрăк, вăйлă. Сакăр пăтлă михĕсене вăркăнтарнă анчах. Утă çулас тесен, ун пек çамрăксем пулман та, вăл яланах ваттисен ĕретĕнче çулнă. Уншăн ăна юратнă, савнă. Хĕл кунĕсенче сиксе тухакан вăя ниçта кайса хума аптранипе, ашшĕн пĕр ятлă пурнăçĕ ăнсах пыман пирки вăл тутар ялне кайса рапотнике кĕнĕ. Çич-сакăр лаша пăхса усранă. Çĕр çывăрмасăр ĕçленĕ. Пĕрре çавăн пек вĕсем аякри пасара кайнă, лашасем сутма кайнă. Ак, вĕсем патне лаша илес текенсем пыраççĕ, хуçа, вĕсене курса, лашисене чăпăрккапа çапа-çапа тухать: лашасем ташласа кăна тăраççĕ.

— Ну, Кирле, авăтланăп кӳрсет елĕ!.. (Ну, Кирле, утланса кăтарт-ха!..)

Вăл утланса пасар урамĕпе çаврăнса килет. Вырăна çитсен топ! тăратать лашине, тепĕр лаши, хуçа чăпăрккапа хăмсарнипе хăраса ӳкнĕскер... шарт! килсе тапать те, вăл, Кирле, ним пĕлмесĕр ывтăнса каять... Ик аяк пĕрчи хуçăлнă, çӳллĕ кăкăр хыçалалла хĕсĕннĕ... Вăл ĕлĕкхи мар: виç пăт çĕклесен те айăка темĕскер килсе чикет, ĕçлеме йывăр...

— Ну, Кирле, син авăр кĕшĕ... Ме сине йĕкĕрмĕ тенкке акчча та... ӳке кит, сан мине кирекми хасар... (Ну, Кирле, эс сывмар çын. Ме сана çирĕм тенкĕ укçа та... Килех кай. Халь эс мана кирле мар.)

Çапла вара вăл киле килет: аманнă. Ашшĕ вилет, тепĕр çултан — амăшĕ. Асаплана-асаплана кил-çурта пуçтарать те авланса ярать. Ĕлĕк, вăйлă чухне юратнă хĕрнех илет, Кĕтернене... Кĕтĕрне ĕлĕкхи пекех вăйлă, чипер... вăл ун пек мар, вăл вăйсăр, Кĕтернене хăйпе пурăнма йывăр килнине сисет вăл, хĕрхенет Кĕтернене — ĕçме пуçлать... Вара? Вара Кĕтерне вилет, ĕç ăшĕнчех вилет, ывăлне çуратнă каç та кăвас çăрнăран вилет. Ун çинчен ăна тухтăр каланă, пĕлекен çын...

Çапла вара, юратнă, вăйлă Кĕтерне кĕл пулса каять. Ак çак хуçăлса анакан кăвар пек хуçăлать, сӳнет вăл та, Кирле те... Мĕншĕн çавăн пек-ши? Мĕншĕн этем çак кăвар пекех хуçăлса анса кĕл пулать-ши, мĕншĕн-ши?..

Çук, ăна пĕлмест вăл, ăна никам та пĕлмест. Ăна Турă анчах пĕлет, Турăсăр пуçне ăна никам та пĕлмест. Çук, çук! Пĕлмест ăна никам та! Çылăх, çылăх ун çинчен шухăшлама.

— Христос тӳснĕ, хăйне пăталанине те тӲснĕ, пирĕн те тӳсес пулать, тăвансем...

Варсонофи атте пропповĕт каланă чухне яланах çапла калать, çавăнпа манман ун сăмахне Кирле те.

Тарăнтарах шухăша кĕрсе кайсан çав сăмахсене аса илет те чарăнать вара, е хăйне хăй ӳпкелесе хăйĕн çине хĕрес хывать.

— Вилмелле пулать, ун çинчен шухăшлас мар... айта, каçарах ĕнтĕ Тура, каçарах... Христос чăтнă, эпир те чăтар...

Тулти хапха чĕриклетсе илчĕ, ăна кура Кирле пичче те ура çине тăрса чӳрече умне пычĕ.

— Ак Кĕркури те çитрĕ, калаçăпăр ĕнтĕ халь...

Пĕчĕк алăк уçăлчĕ. Пӳрте çирĕп çамрăк кĕрет. Малахайне, кĕрĕк пиншакне хывса кăмака умне пырать. Аллисене ăшăтать.

— Хи! Кĕркури... Мĕн, унта, Никантăр Иванăча хирĕç темĕскер тăвать темест-и? — капла пуçлас мар тенĕ çĕртенех çапла пуçласа ячĕ Кирле пичче. — Эс мĕн, шуткă тесе пĕлетне-мĕн унпа çыхăнма, анкă-минкĕ!..

Хытă вăрçса пăрахас тенĕччĕ Кирле пичче, хытах ятлас тенĕччĕ, анчах... анчах: мĕн пулнă вара ун, Кĕркурин, куçĕсене? Мĕншĕн шăтарас пек пăхаççĕ вара вĕсем ашшĕ çине?..

Ывăлĕ Кĕркури çине лайăх нихçан та пăхман Кирле пичче. Паян малтанхи хут, пысăк ĕç çинчен калаçмалла пулнă пирки, ирĕксĕрех куçа-куçăн тăмалла пулнă. Ун умĕнче йăлтах пысăк çын тăрать, пысăк, тĕреклĕ çын. Куçĕсем те ача-пăча куçĕсем мар: унталла-кунталла вылямаççĕ, пĕр вырăнта, вăйлăн пăхса тăраççĕ: пысăк, хура куçсем, çитĕннĕ куçсем. Кирле пичче хыттăн: «Анкă-минкĕ!» — тесе каласа пăрахнă хыççăн вĕсем тата пысăкланчĕç...

Çакна кура Кирле пичче хытă пуçланă çĕртенех çемçелсе кайрĕ. Тулнă ăш-чик, ырашĕ трук юхса тухнă мих пек пушанса, лăштăрт! анса ларчĕ.

— Эс... ан çиллен те-ха...Кĕркури... Çапла пуçласа ячĕ вара Кирле пичче. «Ан çиллен», — тесе ывăлне малтанхи хут каларĕ.

— Айта, кала, атте, кала — çилленместĕп, ху ан çиллен. — Ывăлĕ кăмака умне пĕчĕк пукан лартса итлеме хатĕрленчĕ. Ашшĕ, темле, хăйĕнчен хăй çӳçенсе калама тытăнчĕ.

Паян ир Кирле пичче, каç çуса кайнă çӳхе юр çинче çăпата йĕрĕ туса, икĕ сурăха валли ыраш кĕлти антарса пама карта умне кайнă. Тăват кĕлте антарса тин çеç салатса пама тăнăччĕ, пăхать Кирле пичче... ун патне таçтан... Никантăр Иванăч пырса та тăнă.

— Сурăхсем пит нумай-çке сан?!

Кирле пичче ку сăмах мĕне пĕлтернине сиснĕ, конешнă... анчах мĕн тăвас тен? Çук пурнăçпа ним тума та çук. Мĕн каланине пурне те чăтса тухас пулать. Никантăр Иванăч каланă, пĕлекен, хисеплĕ çын... Ну, вара Кирле пичче шапкине хул айне хĕстерет те ун патне, Никантăр Иванăч патне, пырса пуç таять.

— Мĕн тăвас тен... Никантăр Иванăч... ĕрчемеç сурăхсем...

Никантăр Иванăч кулать, шăлĕсене кăтартать. Кулмаллиех те çук та ĕнтĕ, пурнăç начаррине Кирле хăй те пĕлет те ĕнтĕ, мĕн тăвас тен?! Ăçтан Никантăр Иванăча хирĕç калăн?

— Ĕрчетме пĕлсен ĕрчеççĕ вĕсем, сурăхсем... ĕрчетме пĕлес пулать, пурăнма пĕлес пулать, ял тăрăх кастарса çӳретме парас пулмасть ывăлсене ĕçлеттерес пулать, кама хисеплемеллине те вĕрентес пулать... Сан ывăлу вĕт вăл? Ăна сансăр пуçне кам вĕренттĕр, кам каласа патăр ăна: эпĕр мĕн ĕлĕкренех хисеплĕ çынсен шутĕнче тăнине?!.

Каллех тытăнчĕ Никантăр Иванăч... Каллех Кĕркури ăна хирĕç темĕскер тума пăрахсан кивçен илнĕ ыраша, килес çул вун виçĕ пăт памаллине, каçарасси çине çитрĕ.

— Çапла, ывăлăм, çапла: чипертерех ĕçлес пулать, тен, чăнах та, вĕсемпе пĕрлерех ĕçлесен, сурăхсем те ĕрчĕç... Эп, вçотки, аçу, манне те итлес пулать пăртак...

Аран-аран каласа пĕтерчĕ Кирле пичче. Ывăлĕ вăл каланă чух хăш-пĕр чух хĕрелсе, тепĕр чух такама хĕрхенсе кулни аташтара-аташтара пычĕ ăна. Темĕн чул ятламаллах, ывăла каланă пек калас тенĕ пулсан та, калаçса пĕтернĕ çĕре çемçе сас тата çемçелсе кайрĕ ун, Кирле пиччен. Сăмахĕсем çирĕппĕн тухмарĕç. Сăмахĕсем ывăлĕн чĕрине витмерĕç. Ăна часах сисрĕ вăл, ăна сиссех пĕр хĕвеллĕ куна аса илчĕ.

Ĕлĕкех, пĕр вун-вун иккĕре чухне, çуркуннехи кунсем чечексемпе сывланă чухне... ачасемпе çырма хĕрринче выляса çӳренĕ чухне пĕчĕк Кирле, çĕçĕпе ашкăнкалама юратаканскер, хăва хулли касса, ахальрен çеç вăл хулла нӳрлĕрех çĕре чиксе хăварнăччĕ; тепĕр çулне çав çинçе хăва хулли хăй хăва пулса кайнă, туратланса пĕтнĕ. Эп чиксе хăварнă çинçе хулах-ши вара ку тесе пĕлеймесĕр нумайччен анраса пăхса тăчĕ пĕчĕк Кирле. Хулă çавах пулнă, пĕчĕк Кирле лартниех: нӳрлĕ çĕрте хăва хулли пĕр çул хушшинчех хăй хăва пулса ларнă, пĕчĕк Кирле асăрхайман та...

— Чăн та, чăн та çав хăва пекех, çавăн пекех Кĕркури те... — тесе хăй тĕллĕн шухăшлать Кирле пичче, ывăлĕ çине тĕлĕнсе пăхса тăрать, хăйĕнчен вăтанать. Анчах мĕншĕн — пĕлмест, çук — пĕлмест.

— Эх, атте! Хăçан пăрахăн-ши эс мăшкăл айĕнче пурăнма, хăçан-ши?

— Хы! Ма мăшкăл!? Мăшкăл пулать-и вăл? — хытса, çирĕппĕн каласшăн пулчĕ Кирле пичче, анчах калаймарĕ; пĕрĕннĕ, ватă куçĕсем ывăлĕ пăхса тăнине чăтаймарĕç, пытанчĕç. Вĕсене ывăлĕ куçĕнчен малалла тухнă, сарăлнă çамка сыхлать.

— Эс, мĕн, сан ывăлу ху пекех пуянсене сутăнать тесе шухăшлатна-мĕн? Çĕлĕкне хул айне хĕстерсе вĕсем патне тайăлса пырасса кĕтетне-мĕн?! Эх, атте, атте...

Кирле пичче пуçне чиксе ларни кăшт хускатрĕ, чĕрене килсе чикрĕ. Çавна кура, ывăлĕ, Кĕркури, хытă калаçма пуçланă çĕртен çемçерех калама тытăнчĕ. Темĕскер ăнлантарать ашшĕне, темĕскер калать. Пит ăнлансах каймасть Кирле пичче. Темĕскерле хула çинчен: спичкă, сахăр, çитсă тăвакансем çинчен каласа кайрĕ. Вăрçă çинчен. Хула — выçă, вăрçăра çăкăр çук. Ялти пуянсем тыррисене пытарса усраççĕ: ирĕккĕн памаççĕ, вĕсене тытса илес пулать. Пулас саманашăн, телейлĕ саманашăн ним те хĕрхенмелли çук. Пуянсен тыррисене тытса илес пулать: спичкă, сахăр, çитсă тăвакансем патне ярас пулать, ялти чухăн, çăкăрсăр выçса пурăнакан çынсене парас пулать...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн