Электронлă вулавăш

Самолетпа ăсаннисем хушшинче Ванюшкăн куккăшĕ те пулнă. Ун çинчен ăна кайран Федор Иванович каласа пачё.

Ероплан çине лартиччен сан кукку тăна кĕчĕ, мана та палласа илчĕ, — пĕлтерчĕ вăл Ванюшкăна. — Сан çинчен те ыйтса пĕлчĕ, лайăхрах пăхса усрама хушса хăварчĕ. Сывалсан каялла вĕçсе килетĕп терĕ...

— Ăçтан туптăр-ха вăл пире? Тен, хальхи пек, каллех урăх вырăна куçса каймалла пулĕ те? — ыйтрĕ Ванюшка.

— Э-э, уншăн ан кулян, — кăмăллăн аллипе сулчĕ Федор Иванович. — Тупать! Пирĕн çинчен Мускавра пĕлмеççĕ тетĕн-им эсĕ? Пĕлеççĕ, ачам, пĕлнĕ пирки пулăшаççĕ те ĕнтĕ!

Ку сăмахсем Ванюшкăн кăмăлне çав тери çĕклесе ячĕç. Кун каçа ĕшенсе çитнипе ватă фельдшер ещĕксем çине вырнаçкаласа выртрĕ те часах çывăрса кайрĕ. Анчах Ванюшка ыйхи килменнипе тата чылай хушă куçĕсене хупмасăр выртрĕ. Вăл ниепле те лайăххăн тавçăрса илеймерĕ: мĕнле майпа пĕлме пултараççĕ-ха вĕсем çинчен Мускавра? Инçе вĕт-ха Мускав! Партизансем пин километр аякра, сĕм вăрмансенче çӳреççĕ... Тĕлĕнмелле!

Унтан вăл хăйĕн тусне, Илька Кузина, вĕсем иккĕшĕ юлашки хут чиркӳ тăрринче ларнине, Илька тĕлĕкре хамăрăн салтаксене курни çинчен каласа панине аса илчĕ. Вĕсем ун чухне фашистсеые çĕнтернĕ хыççăн каллех телейлĕ пурнăç пуласси çинчен ĕмĕтленсе калаçрĕç... Анчах Илькăна вĕлерчĕç, пĕтрĕ вăл, мăнтарăн...

— Çапах та эпĕ вăл телейлĕ саманта кĕтсе илетĕпех, тем пулсан та кĕтсе илетĕп, — терĕ Ванюшка хăй ăшĕнче.

Унăн чĕри тата хĕрӳллĕрех тапма пуçларĕ.

IX

Виçĕ талăка яхăн çапăçса фашистсене нумай сиен кӳнĕ хыççăн партизансем сасартăк вĕсен куçĕнчен çухалчĕç...

Тепĕр эрнерен çĕнĕ вырăнта каллех малтанхи пек лагерь пулса тăчĕ. Тарăн çырмара çĕрпӳртсем алтрĕç, вĕсене ытамласа илмелле мар пысăк юман пĕренесемпе ик-виçшер хут витрĕç, чăтлăх вырăна кухня турĕç, лашасем, ĕнесем валли йывăçсем айне лупассем туса пытарчĕç. Самолет-разведчик кунĕпе вĕçсе сăнаса çӳресен те нимĕн те асăрхама пултарас çук. Çӳлтен пăхсан — кунта сип-симĕс вăрман çеç, анчах та йывăçсем айĕнче пурнăç вĕресе тăрать...

Кашни кун тенĕ пекех отрядран — штаб хушнипе — разведчиксем тĕрлĕ вырăнсене кайса çӳренĕ, вĕсем хыççăн вара партизансен пысăках мар ушкăнĕсем унта та кунта: çулсем çине, кĕперсем айне — минăсем лартнă. Час та часах вĕсем нимĕçсен обозĕсене тапăннă, вара отряда тĕрлĕ трофейсем: апат-çимĕç, пăшал, боеприпассем, выльăх-чĕрлĕх — илсе пынă, хăш чухне тата «чĕлхесем» те çаклаткаланă...

Ванюшка хăвăрт сывалса пычĕ. Федор Иванович ун пирки, «ачи тĕреклĕ-ха, аптрас çук» тесе чăн каланă-мĕн. Пĕр-ик эрнерен вăл чиперех ура çине тăчĕ, çĕрпӳртрен тухса çӳрекен пулчĕ, ерипен кухньăна апат илме кайма та пуçларĕ.

Апатне вăл яланах виçĕ çын валли илсе пычĕ, мĕншĕн тесен вĕсем виççĕн пурăнчĕç: Федор Иванович хăй, Ванюшка тата пĕркун çапăçу вăхăтĕнче ураран аманнă хĕр — Тоня.

Тоньăпа Ваньюшка питĕ туслашса кайрĕç. Тоньăн ашшĕне те, Ванюшкăн куккăшĕпе пĕрле, Пысăк Çĕр çине ăсатнă. Халь вĕсем çавăн çинчен час та часах аса илсе калаçрĕç.

— Мĕнле çиткелерĕç-ши?

— Сывлăхĕсем мĕнле-ши, тӳрленеççĕ-ши?

— Чиперех çитрĕç пулсан сыватаççĕ пуль те-ха... Унта, Пысăк Çĕр çинче, тухтăрсем нумай...

— Эх, çыру çырма май пулсанччĕ!

— Таçта ăсатнă-ха вĕсене, кам пĕлет... Адресне те тупас çук.

— Анчах ман кукка сывалса çитсен каялла вĕçсе килетĕп тесе хăварнă...

Тоньăпа Ванюшка çакăн пек шăкăлтатса калаçнине курсан, Федор Иванович, вĕсем çине куçлăх çийĕн пăхса, савăнăçлăн кула-кула илнĕ:

— Кăвакарчăнсем пекех-çке эсир... ачамсем! Юлашки вăхăтра вĕсене вăл пĕрмаях «ачамсем» тенĕ, хăйне вĕсен ашшĕ вырăнне шутланă.

— Ачамсем, апатланма вăхăт çитмерĕ-ши? Шыв вĕретсе, хырăмсене ăшăтмăпăр-и, ачамсем? Совинформбюро сводкине илсе килтĕм, ачамсем, хăшĕ вулать?

Ăна вара Ванюшкăпа Тоня пĕр-пĕринпе ăмăртсах вуланă. Вĕсемшĕн ку чи пысăк савăнăç пулнă.

Ĕнер Хĕрлĕ Çар тата тăватă хулана тăпшанран каялла туртса илнĕ! Икçĕр çитмĕл яла ирĕке кăларнă! Фашистсен хĕрĕх сакăр самолетне çапса антарнă!..

— Ĕçсем кун пекех ăнса пырсан, хамăрăн çарсем пирĕн пата та часах çитеççĕ...

— Тур патăрах, тур патăрах, — хыпкаланса мăкăртатнă вара ун пек чухне Федор Иванович. — Часрах пĕтерсе тăкасчĕ вăл йытă йăхне!

Хĕрлĕ Çарăн çĕнтерĕвĕсем кашнинех хавхалантарнă çав ун чух. Кĕтнĕ самант — çĕнтерӳ сехечĕ çывхарса килнине туйса, фронтри боецеем те, тăшман тылĕнчи партизансем те фашистсене хирĕç тата вăйлăрах, тата хаяртарах çапăçнă, тăшмана хĕснĕçемĕн хĕснĕ, сывлăш çавăрма та паман...

Хĕрлĕ Çарăн ăнăçлă ĕçĕсем çинчен пĕлсех тăни Ванюшка кăмăлне те калама çук çĕклентерчĕ. Совинформбюро сводкине ун пек лайăх пĕлекенни те пулмарĕ халъ, Вăл отрядри радистпа çывăхрах паллашрĕ те (ку ĕçре ăна Федор Иванович пулăшрĕ) хăйне майлă «счетовод» пулса тăчĕ; кашни ирех Хĕрлĕ Çар ĕнер хĕвеланăçнелле миçе километр килнине, миçе хулапа яла ирĕке кăларнине, тăшманăн миçе самолетне çапса антарнине, миçе танкне аркатнине, трофейсем мĕн чухлĕ илнине уйрăм тетрадь çине çырса пычĕ. Унтан кашни пилĕк куншăн пĕтĕмпе пĕрлештерсе шутласа пĕлтерчĕ:

— Федор Иванович! Тоня! Итлĕр. Юлашки пилĕк кун хушшинче пирĕн çар 70 километр малалла кайнă, фрицсен 118 самолетне кутăн чăмтарнă, 242 танкне тĕп тунă...

— Трофейсем мĕн чухлĕ?

— 1246 автомашина, 58 самолет, 250 оруди, 300 пин снаряд... Аван вĕт, э?

— Аван пулмасăр, тăванăм!

— Çав 300 пин снаряда халĕ фашистсен хăйсен пуçĕ çине тăкаççĕ вĕт, э?

— Епле пултăр-ха тата?

— Автомашинăсемпе те усă кураççĕ ĕнтĕ...

— Паллах.

— Вăйлатать вĕт вăл пире?

— Мĕн калăн!

— Эх, кашни кун çавăн чухлĕ трофей пулсанччĕ!..

— Чим акă, ун чухлĕ кăна мар пулĕ!

Çакăн пек калаçусем санитарнăй çĕрпӳртре час-часах пулса иртрĕç.

Пĕрре Ванюшка радист патĕнче Информбюро сводкинчи цифрăсене тетрадь çине çырса ларнине отряд комиссарĕ, вăрçăччен комсомол райкомĕн секретарĕ пулнă çамрăк хĕр, курчĕ.

— Мĕн тума кирлĕ ку сана? — ыйтрĕ вăл унран.Ванюшка ăна хирĕç тăруках нимĕн те калаймарĕ, именчĕ.

— Так, ахалех,..

— Мĕнле ахалех пулать вара вăл?

— Ну, пĕлсе тăма эппин...

— Хăвна валли-и?

— Хама валли çеç мар... Федор Иванча та пĕлтеретĕп.

Хĕр комиссар Ванюшкăн тетрадьне тытса уçкаласа пăхрĕ те:

— Ха, питĕ лайăх ĕç туса пыратăн-çке эсĕ! — терĕ. — Куна санне «çĕнтерӳ арифметики» теме пулать. Чăнах та, пит аван япала... Маттур, питĕ маттур!

Бăл кăштах шухăша кайнă пек пулса тăчĕ, унтан Ванюшкăран йăвашшăн ыйтрĕ:

— Сывлăху мĕнле-ха санăн? Тӳрленсе çитрĕн-и?

— Ытла тӳрленсех çитмен те, Федор Иванович çӳреме чармасть.

— Апла пулсан, сана пĕр ĕç хушам-и?

— Мĕнле ĕç? Хушăр ара.

— Эпĕ сана хут, тĕрлĕ тĕслĕ кăранташсем парăп, эсĕ вара кашни кунах Информбюро пĕлтерĕвĕсене шултра саспаллисемпе çырăн, пурте вуламалла пултăр. Юрать-и?

— Юрать.

— Унтан тата ротăсене хаçатсем вуласа пама çӳрĕн...

— Юрĕ... — хапăл тусах килĕшрĕ Ванюшка. Çакăнтан вара отрядра вăл чăн-чăн агитатор пулса тăчĕ. Ир тăрсанах, радист патне чупрĕ, йышăннă сводкăна ик-виç хут çине çырса паллă вырăнсене çапрĕ, кайран хёр комиссар хушнипе ротăсем тăрăх çӳрерĕ. Отрядра ăна пурте пĕлекен пулса çитрĕç, кашни тĕл пулаканниех унран:

— Ну, мĕн хыпарлать унта Информбюро? — тесе ыйтрĕ.

— Берлина час çитетпĕр-и? Гитлер çакăнса вилмен-и-ха? — тесе шӳт тӳрĕç теприсем.

— Вăхăт килсен çитетпĕр! Гитлерĕ эпир пырса çакасса кĕтет-ха! —хаваслăн ответ пачĕ Ванюшка.

Хăйне çакăн пек ĕç хушнăшăн вăл питех те савăнчĕ. Халĕ ĕнтĕ вăл отрядра «ытлашши çăвар» мар, ыттисемпе тан усăллă çын пулчĕ, пур вăя хурса ĕçлерĕ.

Анчах унăн пурнăçĕнче сасартăк пысăк улшăну пулса тăчĕ...

Х

Пĕррехинче, лăпкă та ăшă каç, çур çĕр иртсен, Чапаев ячĕпе хисепленекен отряд вырнаçнă вăрманти уçланкăна Пысăк Çĕр çинчен каллех самолет вĕçсе пырса ларнă. Вăл партизансем валли хĕçпăшал, патронсем, тĕрлĕ эмелсем тата почта — çĕнĕ хаçат-журнал, çырусем — илсе пынă. Пĕркунне, çапăçура йывăр аманнисене самолетпа ăсатнă чух, партизансенчен чылайăшĕ Пысăк Çĕр çинчи тăванĕсем, тусĕсем патне кĕске-кĕске кăна çырусем çырса янă пулнă, халь ĕнтĕ çав çырусене хирĕç ответсем килнĕ.

Пысăк Çĕр çинчен çырусем илесси отряд историйĕнче пĕрремĕш хут пулнă, çавăнпа та ĕнтĕ ку пурне те çав тери савăнтарса, çĕклентерсе янă.

Савăнмасăр ара! Хăшпĕрисем партизанра 1941-мĕш çултанпах çӳренĕ, унтан вара икĕ çула яхăн иртнĕ, çав хушăра килтисем вĕсем çинчен пачах та пĕлмен, вĕсене пуçĕпех пĕтнĕ пулĕ тесе те шутланă, партизанĕсем хăйсем те килтисем çинчен нимĕн те пĕлме пултарайман, анчах халĕ пĕтĕмпех паллă пулнă ĕнтĕ: кам сывă, кам мĕнле пурăнать...

Çине-çинех, темиçешер хут та вуласа тухрĕç партизансем хăйсемшĕн нимĕнрен те хаклă хут таткисене, унтан вĕсене пĕр-пĕрине вулаттарчĕç, килтисем мĕн-мĕн çырнине каласа пачĕç, сӳтсе яврĕç.

— Ăнлан-ха эсĕ, тусăм! — тет çамрăк боец ватăраххине, хулпуççинчен çапса илсе. — Вăрçă пуçланиччен икĕ кун малтан кăна манăн ывăл çуралчĕ. Хам вăрçа тухса кайиччен аран ят хурса ĕлкĕртĕмĕр. Юриех Виктор ятлă хутăмăр, мĕншĕн тесен Виктор вăл — çĕнтерӳ тени пулать... Çав шĕпĕн халĕ чупакан пулнă, ман сăнӳкерчĕк çине «атте, атте!» тесе тĕллесе кăтартать, тет!

— А манăн ывăл, — тет ăна хирĕç ватăраххи, кăмăллăн кулкаласа, — Сталинградшăн çапăçса икĕ орден илнĕ. Аманнă пулнă та, халь сывалса каллех фронта кайнă.

Вĕсем патне виççĕмĕшĕ пырса тăрать.

— Эпĕ те тĕлĕнмелле хыпар илтĕм-ха, тăвансем, — тет вăл. — Вăрçă пуçланиччен пирĕн атте пĕр виçĕ çул хушши кăмака çинче ларса пурăнчĕ. Ултă ывăл пăхса ӳстертĕм, çитет мана, тăрантарччăр виличчен тетчĕ. Пире ултсăмăра та фронта илсе кайсан, вăл кăмака çинчен сиксе аннă та каллех ĕçе тытăннă. Колхоз председателĕ, тет, халь, ларса канма та пĕлмест, тет, колхозĕ районта чăн малта пырать, тет, иккен. Пăх та кур эсĕ ăна...

— Тĕлĕнмеллисем пур çав, — калаçăва хутшăнать çемçе курăк çине тăсăлса- выртнă тепĕр партизан, аллинчи хут таткине çавăркаласа. — Хĕрачасем пур манăн. Пĕри халь вунпиллĕк тултарнă, тепри вунçичче кайнă — иккĕшĕ те ФЗО шкулĕнче вĕренсе тухйă. Пирĕн патаУкраинăран темле çар завочĕ куçса пынă, тет те, çавăнта ĕçлеççĕ иккен. Плана икçĕр процент таран тултараççĕ, тет...

Çак калаçăва Ванюшка Долбин радист патĕнчен Информбюро сводкине илсе таврăннă чух итлесе тăчĕ. Çынсем пĕр çĕре пухăннине аеăрхасан, вăл юриех вĕсене паянхи сводкăна вуласа парас шутпа чарăнчĕ, анчах та боецсем килти хыпарсем çинчен калаçнине тавçăрса илсен — кансĕрлес темерĕ. Çитменнине тата, Пысăк Çĕр çинчи хыпарсем ăна хăйне те питĕ интереслентерчĕç: пурнăç мĕнлерех пырать унта, çынсем мĕн тăваççĕ, мĕнле сывлаççĕ?

Пуринчен ытла пĕр партизанĕ хăйĕн хĕрĕсем шкултан вĕренсе тухни çинчен каласа пани кăмала кайрĕ.

— Епле телейлĕ вĕсем унта... Халĕ те вĕренме пултараççĕ, — шухăшларĕ те вăл хăй сисмесĕрех ассăн сывласа ячĕ.

Калаçса тăракан партизансене сасартăк строя тăма чĕнчĕç, çавăнпа та Ванюшкăн сводка вуласа парасси пулмарĕ. Вăл хăйсен çĕрпӳртнелле утрĕ. Алăкра ăна Федор Иванович тĕл пулчĕ.

— Тоньăна курмарăн-и эсĕ? — ыйтрĕ вăл.

— Курман, — терĕ Ванюшка. — Кирлĕччĕ-и?

— Кирли-мĕнĕ... Çыру илсе килсе пачĕç ăна.

— Çыру? Камран?

— Пысăк Çĕр çинчен, ашшĕ, Ефим Павлович, çырать пулмалла.

— Ашшĕ?! — Ванюшкăн тăруках пичĕ пĕçерсе кайрĕ, чĕри хăвăрттăн тапма тытăнчĕ. — Ăçта çырăвĕ? Кăтартăр-ха!

— А мĕн тăватăн эсĕ унпа? Сана мар вĕт вăл, Тоньăна...

— Пулин! Кукка çинчен пĕлес килет. Тен, Тоня ашшĕ ун çинчен те çырнă?

— Пĕлетĕп ăна, анчах Тоня киличчен тăхтамалла пуль, ачам. Юрамасть ют çын çырăвĕсене вулама, тăванăм, аван мар... Тоня çилленме пултарать.

— Çилленмест! Эпĕ ăна хамах каласа паратăп, тӳсеймерĕм тетĕп...

Федор Иванович иккĕленсе тăчĕ. Тоньăна та кӳрентерес килмерĕ унăн, Ванюшкăна та шел пулчĕ.

— Ну, хуть те мĕн ту эппин, ман ĕç çук, — терĕ те вара юлашкинчен халат кĕсйинчен кĕрен конверт кăларса Ванюшкăна пачĕ. — Тоня умĕнче ответне ху тыт...

Ванюшка çавăнтах çырăва уçса хăвăрт вулама тытăнчĕ.

«Хаклă хĕрĕм, Тоня, — тесе çырнă утарçă Ефим Павлович, — ашшĕн саламĕ сана Пысăк Çĕр çинчен! Чăн малтан çакна пĕлтеретĕп: урлă эпир чиперех каçса килтĕмĕр. Чăн та, фашистсем пире зениткăсенчен питĕ хытă печĕç, анчах нимех те тăваймарĕç...»

— Тав турра, — çăмăллăн сывласа ячĕ Федор Иванович. — Вула, вула часрах малалла...

«Ирхине, пĕр, ултă сехетре, эпир фронтран нумай аэродрома çитсе антăмăр. Вăл хăш вырăнтине каламастăп, мĕншĕнне хăвах чухлатăн...»

— Тĕрĕс тăвать старик, çарти вăрттăнлăха тытма пĕлет, — куçлăхне шăлкаласа мăкăртатеа илчĕ каллех Федор Иванович. — Çыру тăшман аллине те лекме пултарать...

«Семен Петрович Коробов пирки халлĕхе нимĕн те калама пултараймастăп. Самолет çинчен антарнă чух питĕ вăйсăрччĕ вăл. Шурса, кăвакарса кайнăччĕ. Самантлăха çеç курса юлма тӳр килчĕ. Те чĕрĕ вăл...»

Ку тĕле вуласа çитсен, Ванюшкăн тӳрех сасси чĕтреме тытăнчĕ...

«...те çул çинче вилсе кайнă», — аран вуласа пĕтерчĕ çырури пуплеве.

— Мĕн вăл... Мĕн вăл ухмаха ерет? —те хăраса, те çилленсе туртса илчĕ Федор Иванович Ванющка аллинчи çырăва. — «Ана тӳрех машина çине хурса илсе кайрĕç. Унтан вара тек курман эп ăна...» —вуларĕ старик малалла. — Вăт ухмах, хăй лайăххăн пĕлмест, çапах та çырать, çынсене хăратать. Ванюшкăн куççулĕсем шăпăртатса анчĕç. Сасăпах макăрса ярас марччĕ тесе, вăл шăлĕсене çыртса лартрĕ, аяккалла çаврăнса тăчĕ.

— Эсĕ ан кулян, тăванăм, ан пăлхан пустуй, — лăплантарма пикенчĕ ăна Федор Иванович.

— Çук, вилнех пуль вăл... — терĕ Вашошка куççулĕ витĕр.

— Ан калаçса тăр кирлĕ мара! — Федор Иванович çилленнĕ пекех пулса кайрĕ. — Пĕркунне, аманнă хыççăн çĕклесе пырсан та, эсĕ ăна вилнĕ те вилнĕ терĕн. Анчах вăл вилме шутламан та. Самолетпа ăсатнă чух манпа чиперех калаçса уйрăлчĕ. Халь те çавах пулать акă... Вилнĕ пулсан, мĕншĕн-ха ăна часрах машина çине хурса илсе кайнă? Сан шутпа — мĕншĕн?

— Кам пĕлет...

— А эпĕ пĕлетĕп. Васкавлă пулăшу пама! Часрах сыватма, акă мĕншĕн! Эпĕ — ватă çын, çитменне, çирĕм çул ытла фельдшер пулса ĕçлетĕп, çавăнпа та ун пек япаласене санран кăшт ытларах чухлатăп пулĕ тетĕп!

Ванюшка пĕр чĕнмесĕр çĕрелле пăхса тăчĕ. Федор Ивановичăн сăмахĕсем ĕнентерӳллĕ пулчĕç ĕнтĕ, анчах вăл пурпĕр лăпланаймарĕ. Ара, ашшĕ-амăшне, тăванĕсене çухатни ăна ытла та хурлантарнă çав. Куккăшĕ унăн пурнăçĕнче пĕртен-пĕр шанчăк пулнăччĕ, анчах халь ун пирки те питĕ иккĕленмелле пулса тăчĕ.

Çак вăхăтра çăра нчен Тоньăпа хĕр комиссар тухса Федор Ивановичпа Ванюшка патне пычĕç. Хĕр комиссар пĕрре пăхсанах вĕсен кăмăлĕсем хуçăлнине асăрхарĕ.

— Мĕн пулнă-çак сире, юлташсем, çăвара шыв сыпнă пек тăратăр? — ыйтрĕ вăл.

— Çук, нимех те пулман... — терĕ ăна хирĕç Федор Иванович, аяккалла пăхса. Анчах та хĕр комиссар ăна ĕненмерĕ.

— Ан ултала, Федор Иванович, витĕрех куратăп.

— Ванюшкăпа кăштах шавласа илтĕмĕр...

— Мĕн пирки? Чиперех пурăнаттăрччĕ мар-и?

— Ак... — Федор Иванович кĕсйинчен Тоня ашшĕн çырăвне кăларчĕ. — Ефим Павлович çырса янă...

— Атте-и?! Ой, Федор Иванович!.. — каçсах кайрĕ Тоня. — Пар-ха, кунта пар часрах!..

Тоня, çырăва картах туртса илсе, ялкăшакан куçĕ-семпе строкасем тăрăх чупма тытăнчĕ; хĕр комиссар çаплах тĕпчеме чарăнмарĕ:

— Ну, каласамăр тӳррипе?

— Ванюшка Семен Петрович пирки пăшăрханать. Куккăшĕ-çке-ха вăл унăн, пĕлетĕр пуль...

Федор Иванович темиçе сăмахпа Тоньăн ашшĕ мĕн çырса пĕлтерни çинчен каласа пачĕ.

— Мĕн хăрамалли пур унта? Госпитале илсе кайнă ĕнтĕ ăна, — терĕ хĕр комиссар.

— Эпĕ те çавнах калатăп, — çирĕплетрĕ фельдшер.Тоня çав хушăра ашшĕ çырăвне вуласа тухрĕ те ăна кăкри çумне тытса ача пек сиккелесе илчĕ.

— Мĕн тери пысăк савăнăç!..

Анчах та Ванюшкăн кăмăлĕ уçăлмарĕ. Вăл никам çине те пăхмасăр, пĕр чĕнмесĕр çĕрпӳртелле кĕрсе кайрĕ.

XI

Вăл кунсенче партизансен отрядĕнче пысăк операцие хатĕрленнĕ.

Лагерьтен пĕр вăтăр пилĕк-хĕрĕх километрти станци тавра, вăрманта, нимĕçсен командованийĕ юлашки вăхăтра складсем нумай тунă. Тем те пулнă унта: хĕç-пăшал та, боеприпассем те, ĕçмелли-çимелли те, тумтир таврашĕ те. Хĕвелтухăç енчен хĕссех килекен Хĕрлĕ Çара чарма ĕмĕтленсе, фашистсем кунталла çĕнĕрен çĕнĕ чаçсем куçарнă, вĕсене çапăçура мĕн-мĕн кирлисене те пĕтĕмпех янтăласа хунă. Чапаев ячĕпе хисепленекен отрядăн çав складсене сывлăшалла сиктерсе, çунтарса, кĕл туса хумалла пулнă.

Пĕр каçхине Федор Ивановича штаба чĕнтерчĕç. Вăл пăч-тĕтĕм пулсан тин таврăнчĕ те, çурта çутса ярса, санитарнăй сумкăсене эмелсемпе çыхмаллисем тултарма тытăнчĕ.

— Ма канмастăн, Федор Иванович? — ыйтрĕ ун çине çивитти айĕнчен пăхса выртакан Ванюшка.

— Юрамасть, ĕç пур, — яланхи пекех лăпкăн ответ пачĕ ăна фельдшер. — Хатĕрленме хушрĕç, тăванăм.

Ванюшка тӳрех пуçне çĕклерĕ...

— Каяççĕ-им?

— Каяççĕ.

— Хăçан?

— Пĕлместĕп...

— Çапах та калăр-ха. Пĕлес килет.

— Мĕн тума кирлĕ вăл сана? Эпир каяс çук вĕт унта, пире илсе те каяс çук. Эпĕ — ватă, эсĕ — ытла, симĕс-ха. Çывăр тавай. Мĕн кирлине хатĕрлесе паратăп та ак — эпĕ те выртатăп... Ан чăрмантар.

Ванюшка тек нимĕн те ыйтмарĕ, анчах çывăрас шухăш та пулмарĕ унăн. Вăл тăруках çав тери пăлханса кайрĕ...

Куккăшĕ пирки пăшăрханмалла хыпар килнĕ хыççăн вăл ĕнтĕ темиçе кун хушши кичемленсе, çынсенчен пăрăнарах çӳрерĕ. Унăн пуçĕнче çав хушăра çĕр тĕслĕ шухăш та пулчĕ.

— Фашистсем манăн тăвансене пĕтерчĕç... Анчах та эпĕ ку таранччен нимĕнле те тавăрайман-ха вĕсене... Партизансем патне килни икĕ уйăх çитет. Усăсăр иртет вăхăт. Тепĕр операцие каятăпах, —- тенĕ вăл.

Анчах та кайма тӳр килмен. Юлашки вăхăтра партизансем уйрăм пысăк мар операцисем çеç тунă, йышлăн çӳремен, тата унта чи опытлă, пултаруллă, вăйпитти çынсене çеç янă.

Хăйсен отрячĕ К. станцинчи складсене аркатма хатĕрленни çинчен пĕлсен вара Ванюшка хаваслансах кайрĕ:

— Тинех çитрĕ кĕтнĕ самант. Каятăп!..

Хăйĕн шухăшне вăл çийĕнчех никама та пĕлтермерĕ-ха. Операцие каяс вăхăт килессе чăтăмлăн кĕтсе пурăнчĕ, вăхăтсăр пĕлтерсен, командир килĕшмесрен шикленчĕ.

— Патне çитсен, сасартăк çине тăрсах ыйтатăп та — килĕшетех вăл...

Халь акă Ванюшка иккĕленсе выртрĕ: Федор Иванович отряд операцие хăçан каяссине пĕлместĕп тесе чăнах каларĕ-ши? Тен, улталать вăл? Чее старик... «Пире илсе каяс çук...» —тет. Сана илсе каймаççĕ те пулĕ, анчах та манăн каймаллах! Штаба чупса кайса килес мар-ши? Тен, унта пурте хатĕр?

Шăп çак вăхăтра çĕрпӳрте икĕ çамрăк партизан васкаса пырса кĕчĕç. Хулпуççисем урлă хĕреслесе патрон лентисем çакнă, çурăмĕсем хыçĕнче — автоматсем, пиçиххисем çинче — гранатăсем. Кĕнĕ-кĕменех вĕсенчен пĕри Федор Ивановичран:

— Пулса çитрĕ-и санăн? — тесе ыйтрĕ.

— Хатĕрлерĕм, акă, — терĕ те Федор Иванович кашнинех пĕрер санитарнăй сумка тыттарчĕ. — Мĕн кирлине пурне те хунă унта...

Ванюшка, кăна кура, вăштах сиксе тăрса ларчĕ.

— Каятăр-и? Халех-и? — ыйтрĕ вăл,

— Каятпăр, шăллăм, — терĕ пĕр партизанĕ, — Телей сунса яр пире... Пысăк ĕçе каятпăр!

Анчах Ванюшка тек калаçса тăмарĕ, йăпăр-япăр вырăн çинчен сиксе анчĕ те, сак айĕнче выртакан аттине хăпăл-хапăл тăхăнса ярса, пуç айĕнчен пиншакне туртса кăларса, çĕрпӳртрен халь килнĕ партизансенчен те малтан тухса вăркăнчĕ.

— Ăçта эсĕ? Ăçта каятăн çĕр хута? — кăшкăрса юлчĕ ун хыççăн Федор Иванович.

Ответ пулмарĕ, Ванюшка чупса кайнă сасă çеç илтĕнсе юлчĕ.

— Шельмă ачи, мĕн шут тытнă тата? — мăкăртатса илчĕ старик. Унтан партизан санитарсен аллисене чăмăртаса, вĕсене ырă сунса ăсатса кăларса ячĕ.

Ик-виçĕ минутран Ванюшка, штаб çĕрпӳртне чупса çитсе, сĕтел хушшинче карттă çине пăхса ларакан отряд командирĕ умĕнче хашкаса тăчĕ.

— Коля пичче... Командир юлташ! Сăмах калама ирĕк парăр...

— Мĕнле сăмах? —тĕлĕнсе пăхрĕ ун çине лешĕ. — Кала.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн