Виҫӗмкун эпир Алпарухпа пӗрле хамӑр пӗлекен республикӑри тӗрлӗ кӑсӑклӑ объектсене пӑхса ҫӳреме тухрӑмӑр. Чи малтанах Шупашкар районӗнчи Шоркка ялӗн икӗ арманне кайса пӑхрӑмӑр. Вӗсем пирки эп хам пӗлеттӗм те шыраса тупма йывӑр пулмарӗ.

Армансене илес пулсан вӑхӑт вӗсене самай тустарни сисӗнет. Юрать-ха чи киввине, Ҫатра-Хочахмат енчине, унчченхи ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ пуҫарӑвӗпе профнастилпа витнӗ, ҫиелтен кӑштах тирпейленӗ, илемлетнӗ.

Пӗлтӗрччӗ пулас, эп унта хамӑн тӑван шкул ачисене экскурсине илсе кайнӑччӗ, анчах алӑкне питӗрсе хунӑччӗ те шала кӗме май ҫукччӗ. Виҫӗмкун ҫитсен вара алӑксене ҫӗмӗрни куҫа курӑнчӗ. Вӑл юрӗччӗ-ха, анчах та арманта ҫамрӑксем сӑра-эрех ӗҫмелли вырӑн тунӑ пулас — шалта ҫӳп-ҫап, пушӑ кӗленчесем йӑваланаҫҫӗ. Телекурав Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин историне кӑна мар, хамӑрӑн халӑх культурин историне те (тепӗр тесен армансем ҫав хӑруш пулӑмран авалрах, аслӑрах) сыхласа упрама вӗрентсен тем пекех аван пулӗччӗ. Вара, тен, апла хӑтланмӗччӗҫ, ҫӗмӗрес-аркатас вырӑнне хӑт кӗртӗччӗҫ, хӑйсен тавралӑхӗпе ҫыхӑннӑ пулӑмсене тӗнчене кӑларма тӑрӑшӗччӗҫ.

Тата юнашарти тепӗр ҫил арманне те сыхласа хӑварас тӗлӗшпе ӗҫсем тумалла — профнастилпа та пулин витсе хумалла. Унсӑрӑн ҫак ансамблӗн пӗлтерӗшӗ ҫухалать — вӗсем инҫетрен пӑхсан тем тесен те карман-крепость пекех курӑнаҫҫӗ-ҫке.

Малалла пирӗн ҫул Элӗк районӗнчи Ураскилте выртрӗ. Килӗштерӳ канашӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх унта йывӑҫ чиркӳ пулмалла имӗш. Анчах унта ҫитсен эпир кирпӗчрен хӑпартнӑ чиркӗве кӑна асархарӑмӑр. Паян тин, тӗнче тетелӗнче йывӑҫ чиркӳ ӑҫта пулнине пӗлейрӗм. Иккен вӑл, XVIII ӗмӗрте хӑпартнӑскер, Етӗрне районӗнчи Чаканар ялӗнче ларнӑ. 2010 ҫулта ун колокольни ишӗлсе анас патне ҫитнӗ («вырӑнти пизант башни» тесе ят панӑ ӑна), кайран ҫавах ӳкнӗ (2012 ҫулхи сӑнсенче курӑнмасть). Тӗп ҫуртӑн тӑррине вӑл вӑхӑтра юсама ӗлкӗртнӗ пулас та, анчах та икӗ ҫул каялла, 2013-мӗшӗнчи кӗркунне, пӑтасӑр хӑпартнӑ чиркӳ тӗппипех ҫунса кайнӑ. Кӑмака хутнӑ чухне асӑрханман тесе пӗлтернӗ ун чухне.

Хамӑра кӑсӑклӑ чиркӗве тупайман хыҫҫӑн пирӗн ҫул Муркаш районӗнчи Ильинкӑна выртрӗ. Кунта чӑвашри чи ватӑ юман лармалла. Шел те, Кукӑль картти ҫак яла пӗлмест. Ытти тӑрӑхсенчисене кӑтартать, пире кирлине ниепле те тупасшӑн пулмарӗ. Вара юнашарти Треньккӑ ялӗ ҫинелле тухас терӗмӗр.

Кайсан-кайсан ҫав-ҫавах юмана тупрӑмӑр. Ку ҫулҫӳрев вара пӗр пысӑк ыйту тӑратрӗ. Пӗлмен ҫынна ҫак паллӑ вырӑнсене тупма самай йывӑр. Юманах илес — вӑл Ильинка патӗнче вырнаҫни паллӑ пулин те хӑй юманне тупма питӗ йывӑр пулчӗ. Пӗр 3-5 ҫынран ыйтрӑмӑр пуль, вара тин ун патне тухайрӑмӑр. Республикӑна туристсене ытларах йыхравлас тесен ман шутпа ҫулсем хӗрринче кӑтартмӑшсем вырнаҫтарса тухмалла. Стильне вӗсенне пӗрешкел тума пулать. Ав, Ураскилтри Турамӑш раштавӗн чиркӗвӗ ӑҫта вырнаҫни пиркиех ҫул ҫинче 3-4 кӑтартмӑш тӗл пулчӗ. Мӗншӗн ҫак юман пирки те вырнаҫтарас мар? Пӗрремӗшне — Москакасси патӗнчи М7 хӗрринчи ҫул тӑваткалӗ патӗнче, иккӗмӗшне — Мӑн Сӗнтӗр ялӗнче, виҫҫӗмӗшне — Треньккӑ ялӗ умӗнче Ильинка ача-пӑча сывлӑхне ҫирӗплетекен лагерь енне пӑрӑнакан ҫул тӑваткалӗ ҫинче, тӑваттӑмӑшне — лагерь патӗнче (мӗнле пӑрӑнса кӗмелли схемӑпа пӗрле).

Кӑсӑклӑ вырӑнсем чӑвашра сахал мар. Вӗсем пирки ятарлӑ туристсен карттине кӑларсан та пӑсмӗ пуль. Шупашкарӑн паллӑ вырӑнӗсене кӑтартакан карттӑсем сахал мар сутӑнаҫҫӗ, ҫавнакаллине республика лаптӑкӗпе кӑларсан аван пулӗччӗ. Укҫи те ун валли нумаях кирлӗ пулмӗ ман шутпа. Культура министерствинче тӑрӑшакан тӳре-шарана ку тӗлӗшпе шутласа пӑхма ыйтасшӑн.