Ҫӗнӗ ҫул ячӗпе, хисеплӗ, те хаклӑ йӑхташсем, аксакалсем, шурсухалсем: Анатолий Кипеч, Неҫҫе Кули (Николай Енилин), Виталий Станьял (Никитин), Атнер Хусанкай, Николай Угаслов, Николай Лукианов тата ыттисем!

Ҫуралнӑ кун ячӗпе хисеплӗ Виталий Петрович Станьял!

Ҫӗнӗ ҫул пуҫламӑшӗ чух иртнӗ ҫулхи пӗтӗмлетӳ тӑвас килет.

1. Ҫулталӑк ҫынни

Тата тӗрлӗ халӑхсем, патшалӑхсем Ҫулталӑк ҫыннисене палӑртаҫҫӗ. Чӑваш Ҫулталӑк ҫынни, Чӑваш Республикин Ҫулталӑк ҫынни — кама палӑртма пултаратпӑр? Ку пирӗн йӑла, традици пулмасан та, ӑна тӑвас пулмалла, кӗртмелле тесе, сӗнетӗп.

2. Ашшӗ-амӑшӗсен мӗнле тивӗҫӗсем?

1994-1996 ҫулхи 1-мӗш (Раҫҫей) Чечен вӑрҫи чух Салтак амӑшӗсен комитечӗсем (САК) активлӑ ӗҫленӗ. Хӑйсен ывӑлсене хӳтӗлесе, вӗсене вӑрҫӑра ан вӗлерччӗр тесе, Массӑллӑ информаци хатӗрсенче (МИХ) нумай палӑртнӑ, шавланӑ, шӑв-шав йӗркелесе тунӑ. Вӑрҫа хирӗҫ Шупашкарта пикетсемпе митингсене те йӗркеленӗ.

ЧР САК ушкӑнӗсем темиҫе хут Чечняна, Грозный, Моздок, тата урӑх вырӑнсене те кайса килнӗ. Хам та, журналист пулса икӗ хут Грозный, Моздок хулисене 1996, 1999 ҫулсенче САКпа кайса килтӗм. Чӑваш радиора (ЧГТРК), "Хыпар", "Чебоксарские новости", "Советская Чувашия" хаҫатсенче те пирӗн ҫулҫӳрев ҫинчен репортажсене кӑлартӑм.

Кайран, астӑватӑп: "Хыпар" журналисчӗ Надежда Смирнова та Чечняна САКпа кайса килнӗччӗ.

Ҫак чух РФ Президенчӗ Борис Ельцин пулчӗ.

Халӗ вара? МИХсенче "Ятарлӑ ҫар опрацине" (ЯҪО) урӑхла палӑртма, критиклеме, пикетсене, митингсене тума юрамасть. Административлӑ, Уголовлӑ яваплӑх.

САКсем те курӑнмаҫҫӗ. Интернетра та асӑрхануллӑ палӑртма хӑрушӑ.

3. Шупашкар пӗр ҫемьеллӗ тӗслӗх — исключение из правил

МИХсенче, хӑш-пӗр Чӑваш Енчи, Тутарстанри ҫынсемпе хальхи вӑхӑтра калаҫсан, вӗсем официаллӑ, телевизорлӑ сӑмахсемпе ҫак ҫинчен калаҫаҫҫӗ, палӑртаҫҫӗ.

Пӗр тӗслӗх — Шупашкарти ҫемье — исключение из правил тӗл пулчӗ.

Салтак ашшӗ-амӑшӗ — вырӑсланнӑ чӑвашӗсем. Ашшӗ — рабочи, Мускава ӗҫлеме ҫӳрекенӗ, амӑшӗ — эрех магазинри сутуҫӑ пулнӑскер. Вӗсен ывӑла 2021-мӗш ҫулхи кӗркунне ҫара илсе кайнӑ.

2022-мӗш ҫулхи февралӗн 24-мӗшӗнче "ЯҪО" пуҫланнӑ хыҫҫӑн амӑшӗ тарӑхтарса каласа панӑ:

— Курск облаҫӗнчи чикӗнче юр ҫинче пирӗн салтаксем, манӑн ывӑл та, чылай вӑхӑт выртма тиврӗ. Алӑсене шӑнтма тиврӗ. Командир ывӑла ҫар контракт алӑ пусма сӗннӗ. Анчах, эпӗ ывӑла контракт ҫырма чарнӑ. Эпӗ Шупашкарти военкомата ҫак контракт ҫинчен тустарма хатӗрччӗ! Кайран ывӑла вӗсен ҫар чаҫне — Мускав облаҫне таврӑнчӗҫ.

Ҫак амӑшне урамра курсан, эпӗ унран ялан ыйтнӑччӗ:

— Мӗнле ҫирӗн ывӑлӑн хӗсмет пырать? Хӑҫан дембель хыҫҫӑн киле таврӑнать?

— Ноябрь вӗҫӗнче таврӑнать.

Ун хыҫҫӑн 2022-мӗш ҫулхи декабрь пуҫламӑшӗнче лутра ашшӗпе яштака каччӑна куртӑм.

— Хӑҫан таврӑнтӑн?

— Нумаях пулмасть.

— Саламлатӑп.

— Спасибо.

— Апла контрактне алӑ пусман?

— Ҫук.

Эпӗ те ӑна хушрӑм.

— Ни в коем случае не подписывай! — терӗ ашшӗ. — Ҫӗнӗ ҫулччен канать. Кайран ӗҫе вырнаҫать.

— Апла ӑнӑҫу!

— Спасибо.

P.S. Хушмалли.

ЧР Патшалӑх Канашӗн делегаци Чечен Республикине кайса килни 1994-1995 ҫулсенче чикӗ леш енче те, Раҫҫейре те, Чӑваш Енче те Чечняри вӑрҫи хирӗҫ халӑхсем питӗ активлӑ кӗрешнӗ.

1995-мӗш ҫулӗнче ЧР Патшалӑх Канашӗн депутачӗсен ушкӑнӗ официаллӑ делегаципе Чечен Республикине визитпа кайса килнӗ. Вячеслав Тихонов, Алексей Леонтьев, Вячеслав Тимофеев тата ытти депутачӗсем, "Хыпар" хаҫатӑн Геннадий Верблюдов фотокорреспонденчӗ Чечняра Джохар Дудаев Президентпа, унӑн ҫумӗпе Аслан Масхадовпа тӗл пулчӗҫ. Ҫак ҫинчен "Хыпар" хаҫатӗнче фоторепортажсене пичетленӗ.

Эпӗ те хамӑр ЧР ПК делегаципе Чечняна кайса килесшӗнччӗ. Анчах, шел, мана пӗрле илмерӗҫ.

ЧР САКӗн «Ылтӑн ручкӑпа» наградӑлани

1996-мӗш ҫулта ЧР САК виҫӗ чӑваша "Ылтӑн ручкӑпа" наградӑланӑ: "Хыпар" хаҫатӑн Николай Коновалов журналиста; Грозный хулара хӗсметре тӑнӑ, унтан Шупашкара ҫырусене яраканне Сергей Корчагин салтака; тата ҫак йӗркесен автора.

P.P.S. Тӗрлӗ, урӑхла шухӑшлакансем ҫинчен

Пирӗн патшалӑх пуҫлӑхӗ ҫак кунсенче евитленӗ: Раҫҫей граждансен 99,9% пӗр пек шухӑшлать. Урӑххисем те урӑхла шутлама пултараҫҫӗ.

Анчах, 99,9% иккӗленӳллӗ. Урӑхла шутлакан оппозици ҫыннисем те урӑхла шухӑшлама ирӗк пур. Кам влаҫпа килӗшмест, чикӗ леш енне те пурӑнма кайма пулать.

2022-мӗш ҫулта ҫак оппозициллӗ чӑваш ҫынсем те чикӗ леш енне Раҫҫейрен тухса кайрӗҫ. Ку интеллигенци представителӗсем.

Апла Чӑваш обществинче те урӑх халӑхсем пекех тӗрлӗ шухӑшлӑ активистсем, политиксем пур.

20-мӗш ӗмӗрӗнче пекех тӗслӗхсем: Семен Николаев чӑваш политик, Раҫҫейри Учредительлӗ собрани депутачӗ Чехире, Прагара пурӑннӑ та, унта вилнӗ те, пытарӑннӑ та.

Халь чӑвашсем тӗрлӗ патшалӑхра пурӑнаҫҫӗ. Халь те, малашне Раҫҫей политикӑра та хутшӑнма пултараҫҫӗ.

Тимӗр Акташ

Шупашкар, 2023-мӗш ҫулхи Кӑрлач (январь) уйӑхӗн 1-мӗшӗ

Редакцирен. Статьяна автор 2023 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнчех ярса панӑччӗ, ҫавах та канмалли кунсенче редакци каннӑран, каярахпа ытти статьясем килнӗрен, ӑна тин кӑна вырнаҫтаратпӑр. автор стильне сыхласа хӑварнӑ, орфографи йӑнӑшӗсене кӑна юсакаланӑ.

#ҫар, #политика, #Ҫӗнӗ Ҫул, #истори