Хĕн-хур айĕнче :: Турă ячĕпе


Ирпе. Тӳпере çăлтарсем сӳнсен,

Кушлавăш çинче сас-чӳ çĕкленет.

Чĕренче витнĕ хура пӳртсенчен

Палкать çăра тĕтĕм, — яла тĕтĕрет.

Ир тăнă Чакка пӳртре пикенсех

Вĕрен явмашкăн пушăт шăйăрать.

Шăллĕ — Ятарин хăвăрт, хĕрĕнсех

«Саккăр çăпати» хуçса калăплать.

Тайпи тĕпелте юхтаратъ сăра.

Илюшĕ çаплах-ха ăшă ыйхăра.

Вут пĕтнĕ хыççăн вĕри чул çине

Ик-виçĕ алтăр тăрă шыв сапсан,

Йӳç сĕрĕм шăрши пĕтсе, çынсене

Тинех ирĕклĕн сывлама парсан,

Хура пӳртре те аптрамаллах мар,

Анчах стенисем йăм-хăрăм пирки

Унта кăнтăрла та тĕксĕм, çутă мар.

Пĕчик чӳречеллĕ пӳртсен ăш-чикки

Хĕвел çутине те аран йышăнать;

Хĕл кунĕ унта тĕттĕмех тăрать.

 

Ирех хутнă пӳрчĕ ăшăнса çитсен,

Чакка кил-йышĕ тин çеç лăпланса,

Инкек-синкексĕр ырă кун кĕтсе,

Ларатчĕ шăкăл-шăкăл калаçса.

— Пичче, эс илтмен-и: ĕнер каçпала,

Алапит хĕрсе ĕçме тапратсан,

Пырать-кĕрет тет пуп течукпала...

Вара хăнисем пĕри те юлман! —

Пуçлать Ятарин, йăлкăшса кулса.

— Илтсе ĕнерех эп, — тет ăна Чакка.

Каять кулăшла халап тапранса.

Ак çак сехетрех уçăлать хапха.

Пăхаççĕ — хайхи пуппала течук

Тата вĕсемпе — кутамас сутник1!

«Мĕскершĕн кусем?! Нимĕн пĕлме çук!»

Чĕре — сӳ-ӳ тăвать, çӳçенет ăш-чик...

 

Кĕреççĕ çынсем. Пупĕ чи малтан:

Здорово, хозя! — тесе вăл часах

Иртет тĕпеле, пăхать тавралла.

Нумай та иртмест, иккĕн харăсах:

— Ăçта сан икон?! — теççĕ пĕр саспа.

— Эп... икон илмен... чăваш тĕнĕпе... —

Пуçлать тыттарма аптранă Чакка.

Мĕскер-ха кирлĕ? — ыйтать шиклĕхпе

Унтах тăракан Тайпи, хыпăнса.

— Чиркӳ туррине ыйтаççĕ вĕсем...

Эп «çук» теп. Çук! — тет çыхланнă Чакка.

— Кунтах вăл, çӳлтех... халех ак илем, —

Теет те Тайпи уçать пĕр сакка.

— Ах, ку хĕрарăм, пĕтерчĕ ухмах! —

Куç хĕсрĕ Чакка, кăшт пăшăлтатса.

— Çук тенĕ пулсан — ырăччĕ хамăрах...

Халь ĕнтĕ мĕн тес? — терĕ вăл çунса.

 

Хура хăма пуçĕ çине пăхсанах

Течук, сăхсăхса, çулăхать ăна:

— Асту, батюшка! пăх-ха икона, —

Куçсем ун шăтăк! Мĕнле ку капла?!

Хăйсем шăтарнă пулмалла ăна?!

— Колдун! Киремет!.. Усал чĕпписем!..

Тамăк хураннех сире ямалла!..

Мĕнле тӳсейнĕ святой ангелсем?!

Халь сирĕн куншăн ĕмĕр çунмалла...

Танай-ха пăхар: пор-и сан хĕрес?

Сутник кил-ха, кил... пăхас, тĕрĕслес!..

 

Пуппа мăн течук, хыçалтан сутник

Тăраççĕ Чакка патне пухăнса.

— Кăтарт хĕресне, тухатмăш! Ан сик!..—

Теççĕ Чаккана, хĕсме тапратса.

— Хĕрес çухалнă... Кайăр çăвана! —

Теет те Чакка тĕкет течука.

 

— Тавай лешсене! Лешсене пăхар! —

Сан пур-и хĕрес? — тытрĕç Тайпине.

— Çухалнă... çук, çук!.. Аллуна эс чар! —

Тесе вăл сирет течук аллине.

Ак çак хушăрах хыçри Ятарин,

Сентре çийĕнчен хĕресне илсе,

Çакать сисмелле: — Ак пăхăр эппин...

Хĕрес манăн пур,-— тет вăл шикленсе.

— Христос тĕнĕпе-и? Мĕнле сан яту? —

Пăвать Чаккана пăлханнă течук.

— Ялта эп — Чакка; хут çинче — Якку.

Çапла ят хунă мана пĕчĕк чух.

Шыва кĕртнĕ те... вара чăвашлах... —

Каларĕ Чакка хăюллăнтарах.

Течук, кĕсйинчен сар хут кăларса,

Чакка сăмахне кармаклать çырса.

 

Пуп

Тата ачу сан мĕнле тĕнпеле?

Тавай-ха, кăтарт, пур-и ун хĕрес?

 

Чакка

Вăл вырăс тĕнĕпе... хĕресĕ темле?

Çаксаччĕ. Анчах ăçтан ман пĕлес?

Пуппала течук чарчĕç куçсене,

Лăс-лас вĕçтереççĕ вăрăм çӳçсене:

—Тавай виçĕ тенкĕ! Тавай, халех туп!

Эс унсăр пĕтен, каторга! — тет пуп.

 

Чакка

Çук, çук, пуп мучи, параймастăп эп.

Пĕр пус та ман çук. Мĕнпеле тӳлеп?!.

Течук

Мĕскершĕн шăтартăн икон куçсене?

Мĕскершĕн çакмастăр Христос хĕресне?

Виçĕ тенкĕ саха-ал!..— Асту, памасан,

Çыратпăр халех: миçе айăп сан?!

 

Сутник

Чакка, ну, чăнах, куншăн лайăх мар,

Каçарччăр тесен — ыйтнине эс пар!

 

Чакка

Тайпи! Ятарин! ах ку турăша...

Кам пăсрĕ капла ун куçĕсене?

Кун пек пуласса илмен те ăша!

Эх!.. — терĕ хыттăн, ларчĕ сак çине.

Шăп çав самантра пуппала течук

Пăвсах çитереççĕ «виç тенкĕ» ыйтса.

— Чакка, вĕсенчен ахаль юлас çук,

Парсам!..— тет сутник, пуп майлă тăрса.

 

Пуп

Чăваш — киремет! Чăн туррăн куçне

 
1 Сутник (сотник)— патша влаçĕ хушнисене пур-нăçа кĕртсе пынă ял пуçлăхĕ, вăлах халăх саккуна мĕнле пăхăннине те асăрхаса тăнă. Сутниксене халăх хăй суй-ласа лартнă пек тунă. Анчах, тĕрĕссипе, вĕсене ялти пуянсемпе вулăсри пуçлăхсем хăйсем шаннă çынсене çеç суйласа лартнă. (Автор.)
■ Страницăсем: 1 2