Электронлă вулавăш

— Эх, ырă та-çке тăван уй-хирте! — терĕ Алимасов, пĕтĕм чунĕпе хавасланса. — Икĕ енче икĕ хĕр пынă чух — уйрăмах ырă.

— Çавăн пек çӳресех ватăлатăн акă, — каччă çине куç хурипе чеен пăхса илчĕ Таис. — Ват хусах...

— Чим-ха, Таис, епле-ха çынна тӳрех апла калатăн? — именнĕн сăмах хушрĕ Сăпани. — Хамăр та ĕнтĕ çамрăках мар...

— Ан тив, калатăр, — ахăлтатса кулса ячĕ Алимасов. — Ватă хусах тетĕр! Анчах эпĕ хама ватăлса мар, çамрăкланса пынă пек туятăп. Мĕншĕн халех ватăлас? Пурăнма та тин çеç тытăнатпăр-çке-ха!.. Вăрçăра чи усал тăшмана çĕнтертĕмĕр. Паттăрсем эпир, чăн-чăн паттăрсем! Çапла мар-и, Степа-Степашка!.. Салтакри пек каласан...

Сăпани вăтанчĕ, сăмах чĕнмерĕ. Ун вырăнне Таис хушса хучĕ.

— Асту, Иван Васильч, — терĕ вăл, — ытла ан çунатлан, лашу çинчен персе анăн.

Лашисем вара, çамрăксен кăмăлне сиснĕ пекех, пĕр тикĕссĕн харăслатса утаççĕ. Çул çинчи тăпра çиелтен кăна ăшăннă-ха. Лаша таканĕсем, пылчăк айĕнчи пăра лексе, кăчăрт та кăчăрт тутараççĕ. Çав сасă вăхăт-вăхăт Сăпанин чĕринех пырса тивет. Сăпани, Алимасова хирĕç сăмах чĕнмерĕ пулин те, хăй ăссĕн шухăшларĕ: «Эх, Таис, Таис, — терĕ вăл. — Куштанрах иккен эс... Ытлашширех те чăрсăр... Мăн кăмăллă... Хăвăнтан аслăрах çынпа епле çавнашкал калаçмалла-ха?..»

«Аслăрах çын»... Ку ĕнтĕ Алимасов пирки. Иртнĕ кĕркунне, çартан таврăнсан, Алимасова тӳрех председателе суйласа лартасшăнччĕ. Анчах пухура хăшĕ-пĕри ку сĕнĕве йышăнасшăн пулмарĕ. «Хальчченхи председатель мĕнрен катăк? — терĕç колхозниксем. — Пирĕн Игнатий Герасимăн Сидуков хамăр колхоза вăрçă вăхăтĕнче чип-чипер тытса пычĕ. Чи йывăр вăхăтра. Халь акă вăрçă пĕтрĕ те, çынна аяккалла пăратпăр иккен. Чăн та, Игнатий Герасимăч çулĕпе çамрăк мар ĕнтĕ, апла пулин те çирĕп-ха вăл. Тăтхă. Утнă çĕртех такăнас çук».

Игнатий Герасимăч хăй нимĕн те шарламарĕ. Майлă та, хирĕç те. Халăх хăйне шаннăшăн-хисепленĕшĕн пуçне тайса çеç тав турĕ.

Калас пулать, ял халăхĕ Иван Васильевич Алимасова та кӳрентермерĕ. Ан тив, вăл председателе пулăшса пыракан пултăр терĕ. Заместитель эппин. Тĕрĕссипе, Алимасов — агроном-полевод. Чăн та, агроном ĕçне вăл техникумра е институтра вĕренмен. Вăрçăччен Шупашкарта ялхуçалăх шкулĕ текенни пурччĕ. Çулталăк вĕреннĕ хыççăн Алимасов çавăнтан тӳрех вăрçа тухса кайнă иккен. Апла агроном ĕçне тĕшмĕртет ĕнтĕ вăл. Ку çеç те мар-ха, колхозри коммунистсем ăна çартан таврăннă-таврăнманах парторганизаци сĕкретарьне суйларĕç. Ялти пек каласан, парторг вăл, партсекретарь. Акă мĕншĕн Сăпани ăна «аслăрах çын» тесе хисеплет... Сăпани çарти дисциплинăна хăнăхнă. Субординаци мĕн иккенне аванах пĕлет.

Юланутсем Саруй тӳпине пырса çитрĕç. Кунта кăçал — ыраш пусси. Юланутсем, районалла каякан çултан пăрăнса, ярт тӳрĕ выртакан мише çинелле кĕчĕç. Мише икĕ енĕпе икĕ бригадăн уй-хирĕ.

— Ну, бригадир тусăмсем, — терĕ Алимасов, лаши çинчен çăмăллăн сиксе анса. — Пĕлетĕр-и хăвăрăн уй-хир пуссисене? Манман-и хĕл каçиччен?

— Ан кул-ха эс, Иван Васильч, — куç хӳрипе чалăшшăн пăхса илчĕ парторг çине Таис. — Акă ман бригада çĕрĕ! Ав, ăçта çити сарăлса выртать!.. Эсĕ çĕнĕ бригадиртан ыйт-ха...

— Çĕнни пĕлмест-им вара? — тĕлĕненçи пулчĕ Алимасов.

— Сан шутупа мĕнле пек? — шӳтлесех хуравларĕ Сăпани. — Пĕлместĕп пек-им?

— Манман пулсан?.. — терĕ партсекретарь ытарлăн.

— Маннă пулсан, пирĕн хисеплĕ агроном тепĕр хут кăтартса парĕ, — сасартăк тĕртсе хучĕ сăмахне Таис.

Çав самантрах вăл лашине икĕ енчен икĕ урипе тапăрларĕ те мише тăрăх сиккипех малалла сиктерчĕ. Хыçалтан çăра пылчăк çеç вăркăнса юлчĕ. Çăра та хура пылчăк. Чимĕр, мĕн пулчĕ Таиса? Мĕн чĕмери? Лашине еплерех тыткаланинчен, айăпсăр янавара ура кĕлипе хытă тапса тапăрланинчен Таис чăнласах та темшĕн вĕчĕрхенни сисĕнет. Икĕ бригада чиккинче пăрса юлнă Алимасовпа Сăпани çавна хăвăртах асăрхарĕç.

«Кĕвĕçет-шим ку мăн кăмăллă хĕр? — хăй ăссĕн шухăшларĕ Сăпани. — Анчах мĕншĕн? Сăлтавĕ çук-çке! Алимасов — агроном, партсекретарь, эпĕ — бригадир... Çамрăк бригадир... Иртнĕ кĕркуннерен кăна ĕçе тытăннă».

Сăпани шухăшне сиснĕ пекех, Алимасов та сăмах хушре.

— Хаяркка хĕр Таис, — терĕ вăл. — Сиккипе сиктерме юратать. Çӳлте вĕçме...

— Чаплă хĕр!.. Ĕçĕпе чапа тухнă, — пĕр кулмасăрах хушса хучĕ Сăпани.

— Çапла, ĕçĕпе... — терĕ Алимасов, хăй тĕллĕн калаçнă пек. — Анчах тивĕçлипех чапа тухайман вăл. Ăна чапа кăларнă. Çынсем... Хамăр. Ача пек утьăкка сиктерсе. Ик хăлхинчен çӳлелле çĕклесе... Таисия Имендеева бригади! Районта чи малти, республикăра чи малти!.. Хĕрĕ маттур-ха вăл...

— Маттур апла? — йăл кулса илчĕ Сăпани.

— Çук, эп ун пирки мар, — терĕ Алимасов. — Ĕç пирки... Вăрçă вăхăчĕ... Çап-çамрăк хĕр. Шкултан тин çеç вĕренсе тухнă — тӳрех бригадир. Эс, авă, фронтра пулнă... Аçу та вăрçăра пĕтнĕ... Йывăр килчĕ пирĕн вăхăтри çамрăксене. Ух, йывăр! Таиса та кунта çăмлл пулман. Вунсакăр çулхи хĕр... Хул-çурăмĕ те çирĕпленсе çитеймен-ха. Çавăн пысăкăш çĕклем — бригада!..

— Хĕрхенетĕн пулать? — каллех сăмахĕпе йĕплесе илчĕ Сăпани.

— Эс ан кул-ха, Сăпани, — терĕ Алимасов, — ун чухнехи Таиса мар, хальхи Таиса хĕрхенетĕп эпĕ. Таисия Имендеевăна...

— Вăт-вăт!..

— Чим-ха, Сăпани, итле, — сасартăк тĕксĕмленчĕ Алимасов сăнĕ. — Таис бригадир ĕçне чăнласах хастар тытăннă. Ура çине тăратнă хăй бригадине. Пĕр çул — лайăх тырпул, тепĕр çул — тата лайăхрах. Пуçланнă хайхи!.. Чыс та мухтав Таисия Имендеевăна! Урра! Шупашкартан корреспондентсем, фотографсем кĕпĕрленсе килеççĕ. Таиса кĕлте тыттарса, жнейка çине лартса, молотилка умне хăратса, тырă лавĕ çине лартса ӳкереççĕ. Пăхăр та курăр: «Таисия Имендеева! Хастар Таис! Вăйлă тырпул ăсти!..»

— Мĕн япăххи вара унта? — пӳлчĕ Сăпани, çаплах ăнланайманçи пулса. — Тĕрĕс çырман-им?

— Çырасса, тен, тĕрĕсех çырнă, — салхуллăн хуравларĕ парторг. — Ырă тĕслĕх — ыттисемшĕн те ырă. Анчах чи хăрушши — виçесĕр мухтанинче те мар. Чи хăрушши, епле калас... Имендеева бригадине кĕçех пĕтĕм колхозĕпе пулăшма тытăнаççĕ. Чыс-мухтавĕ район куçĕ умĕнче ан ӳктĕр имĕш! Республика куçĕ умĕнче ан ӳктĕр!.. Ун бригадине чи лайăх вăрлăх! Чи нумайрах минерал. Чи лайăх лашасем. Хаяр вăрçă пынине те пăхмаççĕ. Ун бригадинчи тырпула пĕтĕм колхозĕпе тенĕ пек вырса пухаççĕ. Кĕçех Таисия Имендеева орден илет. Ĕçлĕх Хĕрлĕ Ялав орденĕ. Таисия Имендеева мĕнпур канашлусенче — президиумра. Районта, Шупашкарта!.. Чăнах та, Имендеева бригади пĕр çулхине гектартан çĕршер пăт тырă пухса кĕртет, пĕтĕм колхозĕпе вара — аллă пăт. Ку — вăтамран. Çук, малашне капла ĕçлеме юрамасть, Сăпани, Степа-Степашка, Янгурасова юлташ! — кунта Алимасовăн сăнĕ-пичĕ сасартăк çуталса Кайрĕ. — Малашне пĕр бригадăра анчах мар, — терĕ вăл, — пĕтĕм колхозĕпе тулăх тырпул ӳстерме тытăнмалла! Пĕтĕм районĕпе, республикипе, пĕтĕм çĕршывĕпе!

— Тансăн вара çакăн пирки кӳлешмелле-и? — юриех айвана печĕ ĕнтĕ Сăпани. — Таис хирĕç-и çавна?

— Эс те чее хĕр иккен. Сăпани! Ай, чее! — терĕ Алимасов, пуçне енчен енне сулкаласа. — Витĕрех куратăп — эс йăлтах ăнланатăн. Асту, халех калатăп, кăçалтан пирĕн колхозра ачаш бригадăсем пулмаççĕ. Бригадисем те, бригадирĕсем те! Ачаш ача алхас пулнă, теççĕ. Тĕрĕс сăмах!..

— Ачаш хĕр? — куç айĕн пăхса илчĕ Сăпани.

— Ух, йĕп чĕлхе! - пӳрнипе юнарĕ Алимасов. — Çук, ачашшисем валли вырăн çук пирĕн хушăра. Лайăх тырă тăвас тесен, кашнин пĕтĕм вăйне хурса ĕçлемелле. Тар юхтарса. Таис — пултаракан бригадир. Эп ăна шанатăп...

— Тен, шăнни анчах та мар?! — шăппăн çеç хушса хучĕ Сăпани. — Калăпăр, юрату унта... шанни-савни...

— Ух, каларĕ те! — тĕлĕненçи пулчĕ Алимасов. — Ха-ха-ха! Юрату... Çук çав, Степа-Степашка, эпĕ ĕнтĕ вунçичĕ çулхи мар. Хăвăрах паçăр, Таиспа иксĕр, ват хусах тесе култăр...

Лашасем пĕр вырăнта вăрах тăрса йăлăхрĕç пулас, хăйсене канăçсăр тыта пуçларĕç: пĕрне-пĕри пуçпа янах айĕнчен тĕрте-тĕрте илеççĕ, таканĕсемпе пылчăка кукалеççĕ е çыртса илмех те хăтланаççĕ пĕр-пĕрне.

Таис çаплах таврăнмасть-ха. Вăл ĕнтĕ чылай инçетре — ыраш пуссин леш вĕçĕнчех. Сăпани сисет: тем аванах мар кунта. Таис умĕнче аван мар. Каччăпа куçа-куçăн çавăн чухлĕ калаçса тăр-ха. Сăмахĕ те тата Таис пирки. Таис — Сăпани хĕр-тусĕ-çке-ха. Капла хăвăн тусна хăвах çинĕ пек пулса тухать. Çук, çук, аван мар. Авă, лашисем те пылчăка канăçсăр кукалеççĕ.

— Иван Васильч, — терĕ Сăпани чунĕ шуйханнипе, — Таисăн ыраш пуссине кайса пăхар мар-и?

— Мĕнех вара, кайса пăхăпăр.

Икĕ юланут мише тăрăх малалла çул тытрĕç.

— Тата акă мĕн, Сапани, — терĕ Алимасов, лашине çуммăнрах тытса, — вăрçă вăхăтĕнче колхозра пĕчĕк-пĕчĕк бригадăсем пулнă. Ялăн кашни касси — пĕр бригада. Малтикас, Турикас, Анаткас, Кайрикас, Уйкас, Улăхкас... Халĕ бригадăсене пысăклатрăмăр. Таис халь хăй бригадин пуссисем инçетре пирки те ӳпкелешет. Унччен унăн пĕтĕм уйĕ-хирĕ йăлтах Малтикас çывăхĕнчеччĕ. Унччен Таис хăй те урăхла юрлатчĕ. «Инçетри пусăсене япăхтарса янă, унта ĕмĕрне те пĕр ластăк тирĕс лекмен, парăр мана чи хытанка пусă, эп ăна пĕр çултанах никам паллайми тăвăп», — тетчĕ. Мамăк тӳшек пек çемçе пулĕ имĕш. Питĕ ăслă каланă. Анчах вăл ун чух хăй бригадине каллех пĕтĕм крлхозĕпе пулăшасса шаннă. Халь ак урăхла килсе тухрĕ. Ĕçе хăвăн аллупа тумалла. Хăвăн аллупа кăна!

— Эсир мĕн вара, вуçех те пулăшма пăрахасшăн-и? — пат тӳррĕн ыйтрĕ Сăпани. —Бригадир хуть те мĕн ту!.. Эп акă çамрăк бригадир...

— Çук-ха, апла мар, Сăпани, — терĕ парторг. — Сăмах сан пирки мар. Пулăшма пăрахасси пирки те мар. Сăмах каллех Таис пирки. Унăн кăмалĕ ытлашширех кăра темелле. Вĕри эппин. Тата хуть те мĕнле çынна та çӳле-çӳле çĕклеме пулать. Пĕлĕт çӳллĕшнех! Анчах çӳлтен пăрахсан вара — ыратать. Хытă ыратать! Ух, хытă! Тепĕр чухне ялти яш-кĕрĕм, пĕр-пĕр айвана урра çĕклесе, çӳле-çӳле ывăтать те çĕре лашт пăрахать. Таис шăпи те çакнашкал килсе ан тухтăрччĕ... Сыхланмалла...

— Халь ĕнтĕ хам та хĕрхенетĕп Таиса, — терĕ Сăпани, сасартăк шухăша кайса. — Хама та хĕрхенессĕм килет... Мĕншĕн килĕшрĕм-ши бригадир ĕçне?

— Вăт ку тĕрĕс мар, — майĕпен, çав вăхăтрах çирĕппĕн картса хучĕ сăмахне Алимасов. — Хĕрхенесси... Шеллесси... Тĕнчере ним тума пултарайман нишлĕ те чирлĕ çынна çеç хĕрхенме пулатъ. Мĕскĕн çынна. Анчах сывă çын... Сывă çынна хĕрхенни — вырăнсăр япала. Мăшкăл! Пире валли мар ку мораль... Çынна пулăшмалла. Ку тĕрĕс! Эсĕ ху та фронтра пулса курнă. Юлташ алли... Юлташăн ăшă алли... Юлташ хулпуççийĕ... Юлташ кăкăрĕ... Вăл сана хурçă броня пек хӳтĕлет... Эсĕ ăна-кăна питĕ лайăх чухлатăн... Вăт çапла юлташла пулăшмалла та пирĕн пĕр-пĕрне, Степа-Степашка!..

Вĕсем Таис бригади пусси патнелле çитрĕç. Анчах Таис çаврăнса та пăхмасть, çаплах малалла уттарать лашине.

— Та-и-ис! — хыттăн кăшкăрса чĕнчĕ Сăпани. — Ара, сан ыраш пусси вăл таранах мар-çке-е-е!..

Таис вара, хăй кӳлешнине палăртас мар тесе-и, мĕн-и, е малтанхи вĕчĕрхеннĕ кăмăлĕ иртсе кайрĕ, лашине вăрт çавăрчĕ те Сăпанипе Алимасов патнелле, ним пулман пекех, сиккипе сиктерсе пычĕ. Сăнĕ хĕрелсе кайнă хăйĕн, хура куçĕсем кăвар пек çунаççĕ.

— Агроном юлташ, — терĕ вăл хаваслăн куланçи пулса, — ыран ирхи шăнпа ыраш калчи çине клевер акма тухатпăр!..

— Питĕ аван, — ырларĕ бригадира агроном, — минералне те акăпăр, калчана апат парăпăр, анчах, авă, куратăр-и, лапамсенче юр ирĕлмесĕр выртать. Ăна паян-ыранах сапаласа пăрахмалла. Çамрăксене кĕреçесемпе хире кăлармалла. Унсăрăн калча çĕрме пултарать.

— Есть, товарищ агроном! — сăмах хушрĕ кунта Сăпани, Степа-Степашка, салтакла чыс парса.

Çамрăксем хирте урăх тытăнса тăмарĕç, яла таврăнчĕç.

 

3

Малтанах ăшшăн кулкаласа, васкаварлăн пуçланнă çуркунне сасартăк сулхăнланчĕ, вăрахланчĕ. Çырмасенчи çуйкăн шыв сиккисем йăвашланчĕç. Вăхăчĕ-вăхăчĕпе тепĕр хут юр та çума хăтланса пăхрĕ. Çапах та кунран-кун çӳлерех улăхса пыракан хĕвел хăй ĕçнех турĕ. Хĕвел ăшши тăпрана тарăнрах та тарăнрах витерсе пычĕ. Ĕнтĕ акана тухма та вăхăт. Унччен пĕр-икĕ кун малтан ялйыш аслă пухăва пухăнчĕ. Клуба шăнăçманнипе халăх клуб умне, хĕвел ăшшине, тухрĕ. Çук, ку вăл вăрçă вăхăтĕнчи пуху мар. Халăх хушшинче арçынсем ытларах курăнаççĕ. Чăн та, пурте тĕрĕс-тĕкелех мар вĕсем: пĕрин алли çук, теприн — ури, виççĕмĕшĕн тултан нимĕнех палăрмасан та, шалта, тен, чĕри патĕнчех, тăхлан татăкĕ е мина ванчăкĕ ларать. Анчах арçын арçынах. Вĕсемпе, авă, парторганизаци секретарĕ, ĕнерхи фронтовик, Иван Васильевич Алимасов та арçынла калаçать.

— Тăванăмсем, — тет вăл, — эпир хамăр юнпа çуса тасатнă çĕр çинче, хамăр кăкăрпа хӳтĕлесе хăварнă çĕр çинче япăх ĕçлеме пултараймастпăр. Пĕлтĕртенпе фронт уй-хире куçрĕ. Вăрçă хыççăнхи иккĕмĕш çураки. Вăрçă хирĕнче ята ямарăмăр, тăнăç уй-хирте те фронтовик чысне ӳкерер мар!

Пухури сăмах-юмах вăраха пымарĕ. Пухура хут çырса чăрманни те пулмарĕ. «Алă ĕçшĕн антăхса çитнĕ, çанă тавăрса ĕçлес!» — терĕç ĕнерхи фронтовиксем. Инкесем савăнчĕç кăна — вĕсемшĕн чунтан кĕтнĕ çăмăллăх.

Тунма кирлĕ мар, халиччен ăмăрту договорĕсем çырса пайтах хут пĕтернĕ. Халĕ ĕнтĕ ăмăрту хут çинчен, колхоз правленийĕн хӳми çинчен чăннипех уй-хире куçрĕ. Сарлака уй-хире.

Чăн та, Иментей Таисĕ шуйханмаллипех шуйханса ӳкрĕ. Бригадăсене пысăклатрĕç. Ĕç калăпăшĕ ӳсрĕ, çĕклем йывăрланчĕ. Ăмăрту?.. Таисия Имендеева халиччен пĕр такăнмасăр малта пынă. Ӳлĕм епле пулĕ-ши? Акă Сăпани. Степанида Янгурасова. Пĕлтĕр кĕркунне ăна хăйне бригада шанса пачĕç. Сăпăни — пĕчĕкрен пĕрле тĕркĕшсе ӳснĕ тантăш. Пĕрле шкула чупнă, пĕрле уроксем хатĕрленĕ. Пĕрле çырлана çӳренĕ... Халь акă вăл Таиспа ăмăртать. Мĕнле тытмалла Таисăн хăйне хĕр-тусĕ умĕнче? Тата... тата икĕ хĕр-тус хушшине виççĕмĕш çын кĕрсе тăнă пек туйăнать. Виççĕмĕш çын — Алимасов... Парторг... Агроном-полевод...

«Ах, чĕремçĕм, мĕншĕн хытă тапатăн-ши? — канăçа пĕлмесĕр шухăшлать Таис. — Çук, çук, Сăпани те — хальчченхи мар. Вăл пĕтĕмпех улшăннă. Хальччен вăл манран хăпма пĕлместчĕ. Халĕ?.. Вăл салтакра пулса курнă... Вăрçăра... Йăваш хĕрччĕ Сăпани... Халь вырăнсăрах чăрсăрланать... Çав Челевер сăмсахĕнче те тем пулса тухрĕ. Ара, тăрнасем пирки... Кайри — мала, тет Сăпани. Çук, хамран никама та ирттерместĕп!.. Тăрнасем пирки, тен, хамах айăплă. Сăпани ăна ним шухăшпа та мар, ахаль çеç каларĕ. Эпĕ пур, ун сăмахне йывăра илтĕм... Хамах айăплă. Хамах!..»

Çав кун, çурхи хĕвеллĕ кун, темшĕн-çке, Таис чĕрине уйрăмах ыраттармалла кĕрсе юлчĕ. Чăн-чăн тупсăмне Таис хăй те тупаймасть. Саруйĕнчи ыраш пуссине виççĕн юланутпа кайса килнĕ хыççăн Таис чылайччен çывăраймасăр выртрĕ. Ун чĕрине пĕрмай пĕр шухăш йӳтетет: «Сăпани манран сивĕнмеллипех сивĕннĕ-шим?» Çывăрасса та вăл çав канăçсăр шухăшпах çывăрать. Телĕкĕнче те пĕр тăрна, йышĕнчен татăлса юлнăскер, пĕччен вĕçнине курать. Тăрнан вăйĕ пĕтнĕ ĕнтĕ, çуначĕпе аран хăлаçланать. Кĕç-вĕç çĕрелле ӳкесле. Хăвăрт-хăвăрт çапать вăл çунатне. Хăвăрт-хăвăрт... Шарт сиксе вăранать Таис. Кантăкра — шуçăм çути. Чӳречерен такам шаккать. Тăкăр-такăр... Таис чупса пырса пăхать, Сăпани иккен.

— Вăратар пуль çынсене, — тет Сăпани. —Шăн ирĕличчен клевер кайса акар.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн