Электронлă вулавăш

— Епле телейлĕ эпĕ... ― васкасах кĕрсе вырнаçрĕ хĕрарăм.

Машина малалла ыткăнчĕ.

— Чим-ха, ― ман çине тĕсесе пăхрĕ хĕрарăм, ― Юрий Иванович Назаров мар-и эсир? Сирĕн сăнăра Инна Арцева альбомĕнче курнăччĕ. Вăт мĕнле, тӳрех палласа илтĕм! Уииверситетра Иннăпа пĕрле вĕренеттĕм. Качча патăмăр ăна. Çапла, эпĕ те пултăм туйрă. Эй, тĕнче! Аса илсен...

Çанçурăм сӳлетсе кайрĕ. Каллех Инна...

— Кирлĕ мар, ― пӳлтĕм хĕрарăма. ― Кирлĕ мар пурне те аса илме.

Ахаль те ăш вăркать. Ахаль те чĕре ыратать, вырăнта мар. Вĕсем, ав, Инна та Инна...

Эх, Инна, Инна!.. Хам та манаймастăп-çке сана. Ниепле те асăмран тухмастăн. Çурçĕрте те пултăм, Хура тинĕс хĕрринче те çӳрерĕм, эсĕ вара пĕр самант та манăçмарăн. Манăçмастăн та! Ача чух çуралнă туйăм халĕ те вĕри. Уйрăлнăранпа ултă çул иртрĕ пулин те, ним чухлĕ те чакмарĕ çав туйăм.

Вăтам шкул пĕтерсен, Инна та института вĕренме каймарĕ, фермăра ĕçлеме пуçларĕ. Ĕçрен таврăнатчĕ те пирĕн пата чупса пыратчĕ, шăкăл-шăкăл калаçса, унта та кунта ĕлкĕрсе, аннене пулăшатчĕ.

Çара кайма хут килсен, мана чысласа, çамрăксем ăсату каçĕ ирттерчĕç. Ташă-юрă хыççăн Иннăпа иксĕмĕр клубран тухрăмăр. Мĕн шуçăм киличченех лартăмăр лапсăркка сирень айĕнче...

— Итле-ха, Юра, ― терĕ Инна, тухăçа кăвак сăн çапсан. ― Уйрăлатпăр. Нумайлăха уйрăлатпăр...

Çав ир ăна пĕрремĕш хут ыталарăм эпĕ. Пĕрремĕш хут чуптурăм.

— Кĕтетĕп сана, Юра. Кĕтетĕп... икĕ çул... вунă çул...

Çара кулленех çыру çырса тăчĕ Инна... Ăшă, хĕрӳ, чун-чĕрене çĕклентерекен çырусем... Савни çырăвĕ чикĕри салтакшăн темрен те хаклă. Шăрçа пек тикĕс йĕркесене каçса кайса вулаттăм. Икшер хут, вуншар хут... Унăн сăнӳкерчĕкне те хамран пĕрре те уйăрман эп, чĕре тĕлĕнчех чиксе çӳреттĕм. Юлашки çырăва та хаваслансах уçрăм. Уçрăм та... унта пурĕ те пилĕк сăмах кăна: «Юра, текех ан çыр. Эпĕ...»

Куç алчăраса кайрĕ. Уяр çанталăк та ăмăрланса тĕксĕмленчĕ, хура тĕспе витĕнчĕ. Виçĕ талăк чăлкăм куç хупмарăм, тăтăш асаплантăм. Çакна старшина та сисрĕ. «Ма салху çӳретĕн? — терĕ вăл, манпа юнашар ларса. ― Чирлерĕн-им? Е-е... ăнлантăм, чун савни качча тухнă. Тьфу! Хĕр вăл — анне мар, татах тупăнать. Çакна ан ман: хĕрсем вĕсем куç умĕнче кăна чĕкеç евĕр чĕвĕлтетеççĕ, сăмах параççĕ, уйрăлсанах, сан çинчен манаççĕ, урăх качча куç хываççĕ, урăх каччă танатине кĕрсе ӳкеççĕ. Паллах, пурте апла мар, çапах... Ан хуйхăр. Кĕтме пĕлмен хĕршĕн чунна ан çунтар. Урăххи тупăнать кайран, шанчăкли».

Тарăхнăскер, кӳреннĕскер, Иннăна манма тăрăшрăм. Вăл пур — ниепле те асăмран тухмарĕ. Халĕ те тухмасть.

— Шофер, çакăнта антарса хăварăр. Эп çитрĕм, ― терĕ те хĕрарăм Ваçука укçа тыттарма тăчĕ.

— Кирлĕ мар, ― ун аллине сирчĕ Ваçук.

 

2

Района çитсе кĕреспе çумăр вĕтĕртетме пăрахрĕ. Йăрăм-йăрăм пĕлĕтсем тухăçалла шуса иртрĕç, хĕвел пăхма тытăнчĕ.

Машина шурă чул çурт тĕлне пырса чарăнчĕ. Районти прокуратура шăпах çак çурта вырнаçнă.

Мана курсан, Владимир Ефимов прокурор, лутака та сарлака хулпуççиллĕ арçын, хавасланса кайрĕ, сĕтел хушшинчен тухсах, алла тытса чăмăртарĕ.

— Иртенпех кĕтетĕп. Пĕлетĕр-и, пĕр-пĕччен тăрса юлтăм, ― терĕ вăл. — Следователе урăх района куçарчĕç. Помощник чирлесе ӳкрĕ... Халь ĕнтĕ сывлăш çавăрса ярăпăр иксĕмĕр.

Владимир Владимирович сĕтел хушшине ларчĕ те сасартăк темшĕн шухăша кайрĕ.

— Ай, пачах маннă. Ĕнер следователь валли икĕ пӳлĕмлĕ хваттер уйăрса пачĕç. Вĕр-çĕнĕ хваттер. Кайса кур, ― терĕ те сĕтел сунтăхĕнчен çăра уççи кăларса тыттарчĕ. ― Çул хыççăн паян канма та пултаратăн.

— Ывăнман эпĕ.

— Апла-тăк, ĕçе пуçăн, ― сейфран кĕрен хуплашкаллă «ĕç» кăларса хучĕ прокурор. ― Çынни хăй те айăпне йышăнать. Свидетельсем те вăл асса-тĕссе пурăннине ĕнентереççĕ. Следствие виçĕ эрнере вĕçлесен, аван пулмалла.

Прокурор панă папкăна илтĕм те следователь пӳлĕмне кайса лартăм, ĕç вăрттăнлăхĕсемпе паллашма тытăнтăм.

Тĕпрен илсен, пĕртте чăкăлтăш мар пек вăл ĕç. Уйкас çынни, Вадим Ухватов, совхоз механикĕ, Çатра улăхĕнче Галя ятлă хĕрпе йăпанса ларнă. Çакна Оля пионервожатăй курнă та арăмне систернĕ, хăйне те механизаторсем умĕнче намăслантарнă. Вадим, самай хĕрĕнкĕскер, вожатăя çатăрласа тытнă та: «Çăварна хуптаратăп-ха пăрре сана!» — тенĕ. Тата темтепĕр каласа хăратнă, юнанă.

Тепĕр виçĕ кунтан, чăнах та, Ольăна, амăшĕ вырăнне шкул хуралĕнче лараканскере, такам пăшалпа персе суранлатнă. Шăпах çав кун совхоз спортсменĕсем пăшалпа тĕл перессипе ăмăрту ирттернĕ иккен. Вадим — совхозри спорт обществин председателĕ. Пĕчĕк калибрлă винтовка та, патронсем те — пĕтĕмпех ун аллинче. Амăрту хыççăн вăл шкул картишĕнче çӳренине куракансем пулнă. Вадим пуçтахланнине те, Оля ăна пăсăрлантарнине те механизаторсем çирĕплетеççĕ. Вадим хăй те тунмасть. «Йăнăшрăм. Хупса лартăр», ― тет.

Уголовнăй ĕç çумĕнче Оля ӳтĕнчен кăларнă пуля та пур. Экспертиза пĕтĕмлетнĕ тăрăх, вăл тирта пуçтарнă пульăсемпе пĕр кĕпçеренех тухни палăрнă. Шкулти столовăйра та, коридорта та Вадим тăхăннă пушмак йĕрĕсем!

Вадим айăплине ĕнентерекен тепĕр япала — сăран хутаç. Амăртăва вăл унпа патронсем тултарса пынă. Ольăна суранлатнă хыççăн ăна коридора пăрахса хăварнă. Хутаçра патронсемпе пĕрлех столовăйран йăкăртса тухнă кăлпасси, çу, чăкăт, консервă банкисем пур.

Следстви материалĕсене пĕр-пĕринпе танлаштарса пăхрăм та, хăшпĕр иккĕлентерекен ыйтусем сиксе тухрĕç ман, ăнланмалла мар вырăнсем тĕл пулчĕç.

Ольăна Вадим питĕ тарăхнă тейĕпĕр. Ăна вăл çынсем умĕнче тытса лăсканă пултăр. Анчах мĕншĕн-ха Вадим ăна урамран мар, шкула шала кĕрсе перет.

Столовăйра та, коридорта та Вадим тăхăннă пушмак йĕрĕсем пур. Анчах пушмакĕ ниçта та курăнмасть. Ăçта-ши вăл?

Шкула урам енчен мар, сад енчен, чӳречерен, кĕнĕ. Вадим хăй урам енчен кĕтĕм тесе ĕнентерме пăхать.

Инкек пулнă вырăна тишкерсе çырнă протоколра ак епле каланă: «Оля ларнă пӳлĕмĕн тул енче атă йĕрĕ пур». Кам йĕрĕ вăл? Паллă мар. Тен, Вадим кантăкпа тăрмашнă вăхăтра Ольăна астарса-калаçтарса тăракан тепĕр çын пулнă унта?

Пĕчĕк калибрлă винтовка та çук. Çухалнă.

Палласа илнĕ-и Вадима Оля? Миçе сехетре киле таврăннă вăл? Арăмĕпе мĕн калаçнă? Хăйне епле тыткаланă?

Çак ыйтусен тупсăмне паян-ыранах пĕлмелле ман. Ольăна пенĕ винтовкăна та шыраса тупмалла...

Чи малтан эп больницăна шăнкăравларăм. Оля сывлăхĕ çаплах начар иккен. Халĕ те тухтăрçем унпа калаçтармаççĕ. Тепĕр эрнерен шăнкăравласа пăхма хушрĕç.

Вăхăта ахаль ирттерес килмерĕ — Вадима хам пата чĕнтертĕм. Вăл, яштака та тĕреклĕ хул-çурăмлăскер, пуçа усса, аллисене каялла тытса кĕчĕ, тӳрех ман сĕтел умне пырса ларчĕ.

— Туртмалли памăр-ши? — терĕ именчĕклĕн.

Ку таранччен те туртман эпĕ. Туртма та шутламастăп. Апла пулин те, следовательте ĕçлеме тытăннăранпа портфеле пирус чиксе çӳреме пуçларăм.

Вадима пирус кăларса тыттартăм. Пачкăна вăл хуллен, ассăн сывласа уçрĕ. Пĕр пирус кăна кăларса илчĕ, ыттине каялла сĕтел çине хучĕ. Эп ăна пуç тӳпинчен пуçласа ура тупанне çити сăнарăм. Унăн уринче пушмак мар, кирза атă.

— Сирĕн ĕçе малалла эпĕ тĕпчетĕп, ― терĕм, хам ята, хушамата пĕлтертĕм.

Вадим шарламарĕ, пуçне çеç пĕксе илчĕ.

— Калăр-ха, вожатăя вĕлерме малтанах тĕллев лартнă-и е...

— Кун çинчен малтанхи допросрах каланă. Уçăр та вулăр. Урăх нимĕн те хушма пултараймастăп.

— Ăмăрту ирттернĕ чух та, каçхине те пушмакпа пулнă эсир. Халь ăçта çав пушмак?

— Пĕлмĕстĕп.

— Тен, килте улăштарса тăхăннă?

— Вăл каç килте пулман эпĕ.

— Ăçта çĕр каçнă?.. Кам патĕнче?

— Каламастăп. Вăрттăнлăх ку.

— Вожатăя периччен малтан столовăйра утса çӳренĕ, хутаçа апат-çимĕç тултарнă, Выçă пулнă-им эсир çав кун?

— Нимĕнле апат-çимĕç те тытман эпĕ.

— Çарĕç пӳлĕмĕнчи сейфа йăлтах хирсе-шăйăрса пĕтернĕ. Мĕн тума кирлĕ пулчĕ çав япала?

— Нимĕнле сейф та курман эпĕ. Нимĕнле сейфа та тĕкĕнмен.

— Акă малтанхи допрос протоколĕ. Ун чух çапла каланă эсир: «Вожатăй ларнă пӳлĕме тӳрех кĕмерем эпĕ — çарĕç пӳлĕмĕнче пытанса тăтăм, сейфа хирсе лапчăтрăм...» Хăвăр алă пусса çирĕплетнĕ.

— Унашкал каламан эпĕ.

— Çак ирсĕр ĕçе пĕччен турăр-и? Е... кампа та пулин каварлашса?

— Пĕччен!.. Тăр-пĕччен!.. — тарăхса пӳрнисене шăтăртаттарчĕ Вадим. ― Ытла айван çын вырăннĕ хуратăр мана. Эсир те, леш следователĕ те... Йăлтах ман каласа памалла. Эсир, ав, çыратăр та çыратăр. Тек пĕр сăмах та каламастăп. Шырăр, тĕпчĕр, эп айăплине ĕнентерĕр.

Ыйтса тĕпчеме, паллах, çăмăл мар. Унăн вăрттăнлăхĕ те нумай. Вăл — следстви органĕсенче шутсăр анлă сарăлнă ĕç. Ыйтса пĕлсе çын айăплипе айăплă маррине ĕнентереççĕ. Çынна тĕпченĕ чух ăсталăх та, пĕлӳлĕх те ытлашшинех кирлĕ. Тĕплĕн хатĕрленмелле тата. Ăнăçлă тытăнтăм-и-ха эп ку ĕçе? Çук çав, Ухватовпа калаçма ним чухлĕ те хатĕрленмерĕм. Следстви материалĕсемпе паллашрăм та ăна хам пата чĕнтертĕм. Кăтартăвĕ те, акă, куç умĕнче — унран пĕр çĕнĕ сăмах та илтеймерĕм, вăхăта пустуй çеç ирттеретĕп, хут варалатăп. Ӳлĕм те капла аппалансан, ирсĕр ĕç тăвакансене пĕрне те тăрă шыв çине кăлараймăп. Вăр-вартарах та тимлĕрех, ăслăрах та тавçăруллăрах пулмалла. Айăпланаканăн чунне уçмалла. Вăл сана шантăр, ĕнентĕр.

Çырма чарăнса, допрос протоколне аяккалла сирсе хутăм. Алăри ручкăна та сĕтел çине пăрахрăм.

Ухватов тӳрленсе ларчĕ те мана шăтарасла пăхрĕ. Сассăма хăпартасса, сĕтеле çапса кăшкăрасса кĕтрĕ-тĕр.

— Эсир спорта пит юрататăр иккен, ― калаçăва малалла тăсрăм эпĕ. ― Районта кăна мар, республикăра та кĕрешессипе мала тухнă. Йĕтре ывăтассипе те...

— Эпĕ кăна-и? Виççĕмĕш çул совхоз спортсменĕсем ăмăртусене хутшăнаççĕ, дипломсем илсе таврăнаççĕ, ― терĕ Вадим чĕрĕленсе.

— Совхозри спорт клубне те Ухватов тăрăшнипе уçнă терĕç. Тĕрĕс-и ку?

— Пулнă. Ун пекки те пулнă.

— Профсоюз комитечĕ хаклать сире, айăпа çăмăллатма ыйтать. Судра хӳтĕлеме çын та уйăрнă.

— Пĕртен-пĕр савăнăçăм та спорт кăна ман. Ывăлăма та спорта явăçтараттăм...

— Ывăл пурри савăнăç мар-и тата?

— Ывăл... Юрататăп ăна.

— Ывăлăрпа курнăçтармалла мар-и сире? Арăмăр та...

— Çук, çук! Кирлĕ мар. Арăма эпĕ...

— Улталарăн-и?

— Кураймастăп эп ăна.

— Ма апла тата? Юратса пĕрлешнĕ-çке-ха пирвай.

— Юратса?.. — ман сăмаха пӳлсех калаçрĕ Ухватов. ― Çапла, çемьеллĕ эпĕ. Ача та пур. Кашни каçах пĕрле. Ытти арăмсем пекех ыталать вăл мана, ачашланать. Çепĕç сăмахсем те калать. Эп вара пурпĕрех хăнк та тумастăп. Мĕншĕн тесен пирĕн хушăмăрта — пăр. Çав пăр пĕтĕм çанçурăма шăнтса тăрать.

Вадим каллех пирус ыйтрĕ, йӳçĕ тĕтĕме антăха—антăха çăтрĕ.

— Арăм та кунĕн-çĕрĕн асапланать. Тертленет. Хăй çакна пĕртте палăртасшăн мар. Ĕçчен те сăпайлă пулма, хунямăшне юрама, упăшки чĕрине парăнтарма тăрăшать. Ир-ирех тăрать те хуçалăха тирпей-илем кӳрет, апат пĕçерсе лартать, уроксем ирттерме хатĕрленет. Хам та хĕрхенетĕп ăна. Уйрăлса кайтăр пĕрех хут тесе, кĕпе-тумтире автол-соляркăпа варалатăп. Çук, йĕрĕнмест те пулас. Тап-таса çуса тасатать, çемçе тӳшек çинех вырттарать. Эх, тӳсет, шеремет, тамăк хуранĕнче ăшталанать. Пирĕшти пек хĕр вăхăтсăрах ватăлчĕ.

— Хĕрхенетĕн пулсан, ма апла хăтланатăн? Кала-ха, мĕншĕн-ха апла?

— Ма çав... Тĕрĕссипе каласан, кашнин хăйĕн курмăшĕ. Вырăн çинчен сиксе тăратăп та кăпăр-капăр тумланатăп. Арăма çаврăнса та пăхмастăп, пĕр сăмах та хушмастăп — ĕçе тухса чупатăп.

— Эх, Ухватов, Ухватов... Юратать сана арăму.

Эсĕ ав...

— Юратать? — кăрт сиксе илчĕ Вадим. ― Юрату мар ку. Ку вăл — чăн-чăн спектакль. Сцена çинче те юрататăп теççĕ, ыталаççĕ, чуптăваççĕ. Хăйсем — авланнăскерсем, упăшкаллăскерсем. Чаршав хупăнсан тумланаççĕ те, театртан тухса, киле васкаççĕ. Ман арăм та — артист. Сцена çинче мар, кулленхи пурнăçра «арăм» рольне вылять. Юратмастăп эп ăна. Вăл та...

— Апла-тăк, ма пĕрлешрĕр?

Ухватов, вăрăммăн сывласа, хăй епле авланнине аса илчĕ.

Вадим сарлака хул-çурăмлă та кĕрнеклĕ йĕкĕт. Ял-хуçалăх институтĕнче кăна мар, хулара та палăрнă спортсмен. Пур ăмăртăва та хутшăнать вăл. Пуринче те çĕнтерет. Тытăнаççĕ çеç, Вадимпа кĕрешекенĕ, урисемпе тапкаланса, кавир çинче выртать. Хăш вăхăтра çавăрса çапать Вадим, мĕнле мелпе усă курать — пăхса тăракансем асăрхаса та юлаймаççĕ. «Маттур! Чăн-чăн кĕрешӳçĕ!» — тесе алă çупаççĕ.

Еçчен те Вадим, çаврăнăçуллă та. Алли тем те ăсталама пĕлет. Хĕрсем ăна магнитлă лента çине сасă çыракан аппаратсем, грампластинка калаттармалли хатĕрсем юсаттараççĕ. Кĕтмен çĕртен авланса ярасси те унăн çав ĕçпех çыхăннă.

...Лекцисем вĕçленнĕччĕ ĕнтĕ. Вадим гитарине илчĕ те институтран тухрĕ. Алăк умĕнче ăна университетра вĕренекен Людмила чарса тăратрĕ.

— Кунта та гитарăпа çӳретĕн эс, музыкант пуласшăн мар пулĕ те?

— Манăн ĕç хатĕрĕ — хир карапĕ. Юратнă кĕвĕ — трактор сасси. Вĕсем те çак гитара пекех хаваслă юрă шăрантараççĕ, ― шӳтлерĕ Вадим. ― Юлташăн-ха ку. Çак паха япалана сарăмсăр ӳкерсе ватнă та, аран-аран майлаштартăм, талăка яхăн аппалантăм. Енер пырса илмеллеччĕ те — кĕтсе илеймерĕм. Вăхăт пулмарĕ-тĕр. Паян ак хамах леçсе парас терĕм.

— Манăн та ĕç пур, Вадим. Магнитофон çĕмĕрĕлчĕ. Юсаймăн-ши?

Вадим турткаланса тăмарĕ, юлташĕ патне каяс çĕртен Людмила хыççăн утрĕ.

Хула варринче, тăхăр хутлă çуртра, пурăнать Людмила. Хваттерĕ те меллĕ — виçĕ пӳлĕмлĕ. Урайĕнче те, стена çинче те — кавирсем.

Виççĕн кăна пурăнаççĕ хăйсем: Людмила, ашшĕ тата амăшĕ. Ашшĕ заводра цех начальникĕнче ĕçлет, амăшĕ ― учительница. Людмила амăшĕ çулĕпе кайнă: педагога вĕренет.

Вадима Людмила тӳрех магнитофон тыттарчĕ. Йĕркеллех пек лешĕ, анчах вĕçĕмсĕр кĕрлет, çатăртатать, пĕр сăмах та çырмасть.

Вадим аппарата унтан-кунтан тĕккелерĕ, сăтăркаларĕ те, лешĕ чиперех ĕçлеме пуçларĕ. Ку Людмилăна шутсăр савăнтарчĕ.

— Ăста аллинче ĕç вылять, ĕçчен çынтан ĕç хăрать, теççĕ, ― хĕпĕртерĕ Людмила. ― Тĕрĕсех иккен, магнитофон та санран хăрарĕ, Вадим. Чăн-чăн инженер эсĕ. Чăн-чăн ăстаçă!

Алăк шăнкăравĕ шăнкăртатрĕ. Пӳлĕме Людмила патне тантăшĕсем, пĕр ушкăнра вĕренекен хĕрсем, шакăлтатса-кĕпĕрленсе пырса çитрĕç.

— Çуралнă кун ячĕпе саламлатпăр сана, Людмила! ― терĕç те ăна чĕрĕ чечек çыххисем тыттарчĕç. Пĕр çыхă кĕнеке парнелерĕç.

Тус-тантăшĕсене Людмила тӳрех сĕтел хушшине чĕнчĕ. Вадима та...

— Аттепе анне Хура тинĕс хĕрринче канаççĕ. Хам вара нимех те хатĕрлеймерĕм, ― калаçрĕ савăннă, шуйханнă Людмила. Хай çав хушăрах сĕтел çине апат-çимĕçпе иçĕм çырли сĕткенĕ кăларса лартрĕ.

Чылайччен шавласа ларчĕç студентсем. Ташларĕç, юрларĕç. Тав сăмахĕсене пленка çине çыра-çыра илчĕç. Юлашкинчен, ушкăнĕпех Атăл хĕррине кайса, сăн ӳкерттерме килĕшрĕç.

Автобус чарăннă тĕле çитнĕччĕ ĕнтĕ вĕсем, сасартăк Вадим ушкăнран уйрăлчĕ.

— Пирĕнпе пымастăн-им? — тĕлĕнчĕç хĕрсем.

— Пĕлетĕр-и, туссем? Людмилăсем патне гитара манса юлнă. Ăна паянах юлташа çитерсе памалла.

Людмилăран уçă илчĕ те Вадим, каялла таврăнса, самантрах саккăрмĕш хута чупса хăпарчĕ. Алăка уçнă-уçманах пӳлĕмре темĕн чăкăртатса ларнине илтрĕ вăл. Кĕрсе пăхрĕ те, магнитофон иккен. Студентсем ăнă сӳнтермесĕрех хăварнă.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн