Электронлă вулавăш

Йĕпреç станци çултан-çул ӳснĕ. Унта тырă, çăмарта, тĕрлĕрен чĕрĕ тавар пуçтаракан, вăрман ĕçлеттерекен хуçасемпе усламçăсем, хапрăк-савăт таварĕ сутакан сутуçăсем çурт-йĕр лартса пурăнма тытăннă, лавккасем, магазинсем уçăлнă. Йĕпреç станцинчен пур еннелле те пысăк çулсем хывăннă. Кушлавăш уйĕ урлă та Йĕпреçрен çĕр çухрăм тăсăлакан — Етĕрнепе Кăрмăш хулисен пысăк çудĕ хывăнса выртнă. Ку çул хăй каçса каякан Пысăк Упакасси, Ершипуç, Кӳстӳмĕр ялĕсене шăв-шав кӳрсе тăма тытăннă.

Малтан уçнă шкулсем пурте тăвăр çуртсенче е хресчен пӳрчĕсенче кăна вырнаçса тăнă. Апла пулин те ку вăхăтра ĕнтĕ чăвашран чылайăшĕ ачи-пăчине çырăва вĕрентме кирлине ăнланнă. Ялсенче шкулсем уçăлсанах вĕсене çӳрекенсем чылай тупăннă. Ĕлĕк новокрещенсен схоластикăллă шкулĕнче вĕренме ачасене влаçсем ирĕксĕр тытса кайнă пулсан халь вара вĕренме ачасем хăйсен ирĕкĕпех çӳренĕ. Кунта, паллах, шкулсем çывăхрах пулни тата вĕсенче тăван чĕлхепе ăнлантарса вĕрентни те шкул еннелле туртнă пулмалла.

Анчах та çав чăваш ачисемех вырăс чĕлхипе кăна вĕрентекен земски шкулсенчен те пăрăнса тăман. Тĕслĕхе Кушлавăш салинчи земски училищех илер. Кушлавăшри земски училищăна 1875 çулта уçнă. Çав çулхинех унта 23 ача вĕренме тытăннă: ку шутран 12 вырăс, 11 чăваш. Вырăсĕсем пуринчен ытла Кушлавăш сали ачисем, чăвашĕсем 3 — 4 çухрăмран пынă Упакассипе Мӳрĕш ачисем пулнă. Малалла унта çуллен 60 — 70 ачашар вĕреннĕ. Кусенчен 75 проценчĕ чăваш ачисем шутланнă.

Çак вăхăтрах шкултан ютшăннипе унăн уссине ăнланманнисем те питĕ нумай пулнă-ха. Ун пеккисем ачисене вĕренме яман. Çапах та çак вăхăтран тытăнса чăваш халăхне ĕмĕртен ĕмĕре хупласа тăнă тĕттĕмлĕх чаршавĕ çурăлса кайнă темелле. Халăхăн пурнăç юхăмне пусса тăнă хулăн пăр тапраннă, таткаланнă. Пурнăç таппи анлăраххăн юхма пуçланă. Тĕттĕм чăваш хушшине те культура çути ӳкет. Çамрăксенчен чылайăшĕн çырулăха вĕренес, кĕнекене юратас кăмăлĕ вăранать. Ку вăрану вăл чăвашсен хăйсен алфавичĕпе çырулăхĕ тухнинчен килнĕ теме пулать. Çак пархатарлă пысăк ĕçе тунăшăн чăваш халăхĕ хăйĕн аслă та ăслă ывăлне Иван Яковлева ĕмĕрех тав туса пурăнма тивĕçлĕ.

Кĕпĕрнесемпе уессенчи земство учрежденийĕсене тунă хыççăн халăх хушшинчи çутăлăхпа сывлăх ĕçĕсем ерипен пулсан та малаллах кайма тăни палăрать. Леш ĕмĕрĕн вĕçĕнче тата XX ĕмĕрĕн малтанхи çулĕсенче земство кашни вулăсрах пĕрер пĕчĕк больница тата эмел хатĕрлекен амбулатори уçса парать. Анчах та вулăсри амбулаториисенче ун чух эмел таврашĕ сахал пулнă-ха.

Тойси вулăсĕ валли больница тата амбулатори Уравăшра уçăлать. Кушлавăшпа Хапăс уйĕсенчи чылай ялсене кунта çӳреме 12 — 15 çухрăм шутланнă. Больницинче 1912 çулччен врач пулман; унта икĕ лекĕр (фельдшер) тата пĕр акушерка-сестра кăна ĕçленĕ. Хальхипе танлаштарсан, ку больницăна пысăкрах медпункт теме çех пулать. Çапах та, çав вăхăтчен чăвашсем больницăсемпе лекĕр таврашне пачах курманнине шута илсен ку пĕчĕк больницăна уçни те ырă пулнă. Çав вăхăтра Кушлавăш ялĕсенчен 25 — 30 çухрăмра ларакан Нурăс больницинче кăна пĕр врач ĕçленĕ.

1903 çулта Чĕмпĕр кĕпĕрнинчи земски управа (паллах, И. Я. Яковлев тăрăшнипе пулĕ) ерекен-сикекен чирсенчен епле упранмаллине вĕрентсе калакан листовкăсем чăвашла пичетлеттерсе кăларчĕ. Кусем врачсен Пироговски обществи кăларнă литературăран илсе куçарнă листовкăсемччĕ те, вĕсем хушшинче чылай чир çинчен вĕрентсе каланисем пурччĕ. Çак тăван чĕлхепе ăнлантаракан листовкăсем чăваш халăхне нумай ăс пачĕç. Ку медицина литератури çав вăхăтра пур кĕтессе те çитсе кĕреймен пулĕ, тен, анчах та И. Яковлевпа çыхăну тытакан хресченсем тата унăн вĕренекенĕсем ăна нумай чăваш ялĕсене илсе çитерме пултарнă. Кушлавăш уйĕнчи ялсенче çав листовкăсем И. Яковлевпа çыхăну тытакан хресченсем урлă саланнăччĕ.

1906 — 1907 çулсенче чечче шатри сарăлчĕ. Çакна кура Етĕрне уесĕнчи земски управа халăх хушшине чеччерен епле сыхланмалли çинчен вĕрентсе калакан, ачасене пурне те прививка тума чĕнекен вырăсла-чăвашла листовкăсем салатрĕ; çав вăхăтрах ялсене фельдшерсем пырса чечче шатринчен касрĕç.

Халăха çутта кăларас ĕç те ерипен малаллах шăвăнчĕ. 1906 çулта Хапăсра, тата тепĕр икĕ çултан çав вулăсрах, Уртеменькассинче, двухкласснăй шкулсем уçăлчĕç.

XX ĕмĕр пуçламăшĕнче чăвашран тухнă интеллигенци йышĕ ӳсни палăрчĕ. Учительсем, фельдшерсем халăха тасалăхшăн мĕнле кĕрешмеллине, ерекен чирсенчен епле сыхланмаллине ăнлантарса пачĕç.

1906 — 1907 çулсенче чăваш чĕлхипе малтанхи хаçат «Хыпар» тухса тăчĕ. Хусанпа Чĕмпĕрте ял хуçалăхĕие ал ăсталăхĕ пирки тата сывлăх пирки çырнă чăвашла кĕнекесем тухкаларĕç. Çаксене вулани малта пыракан чăваш хресченĕсен тăн-пуçне сарчĕ, çĕнетрĕ. Вĕсем тасарах та культурлăнрах пурăнма тăрăшрĕç.

VIII. Православи те çул хывнă

Тăван алфавитпа çырулăх чăваш халăхне çутăлăх енне туртакан оруди вырăнне пулса тăраççĕ. Анчах та ку орудипе православин миссионерĕсем те усă кураççĕ. Вĕсем чăваш чунне язычествăран уйăрса христиан енне çавăрассишĕн икĕ çĕр çул ытла тăрмашнă, тертленнĕ. Çапах та ăна çавăрса çитереймен. Вырăсла-славянла ют чĕлхене пырса вĕсем чăваш чĕрине кĕме пултарайман: вăл тултан христиан шутланнă пулин те, чунĕпе язычник халлĕнех юлнă. Юлашкинчен чăн-чăн чăваш чĕлхипе, чăваш алфавичĕпе кăларнă кĕнекесем урлă çех вĕсем унăн чĕрине вăхăтлăха тытса илме пултарнă. Çапла вара, икĕ çĕр çулта туса çитереймен ĕçе миссионерсем Яковлев алфавичĕпе кĕске вăхăтрах, пĕр чĕрĕк ĕмĕр тăршшĕнчех, туса хунă. Çакна пула çирĕммĕш ĕмĕр пуçланнă тĕле чăваш хушшинче те православишĕн чунне пама хатĕр çынсен сийĕ ӳссе çитĕннĕ. Чăвашранах пĕтĕм чунĕ чĕрине православишĕн кĕрешекен пупсем, миссионерсем, монахсем, монастырьтен монастыре çӳрекен аскетла паломниксем, чиркӳ хушнисене хытă тытса тăракан уйрăм çемьесем пулса тăнă.

Эпир, марксистсем-материалистсем, нимĕнле религие те йышăнмастпăр, религисен ултавлăхĕсене кăтартса парса вĕсене сивлетпĕр кăна. Язычествă-и, христиан тĕнĕ-и — пирĕншĕн пулсан ку пурĕ пĕр. Çавăнпа та кунта вĕсем пирки çырма та кирлĕ мар пек. Анчах та самодержави влаçĕпе православи чиркĕвĕ ик-виçĕ ĕмĕр хĕсĕрлесе тертлентерни чăваш историйĕнче хăйне евĕр йĕр хывса хăварнă. Çавăнпа та çакăн çинчен асăнмасăр иртсе кайма пултараймастпăр.

Православи тĕнĕ тунă çитĕнӳсем Кушлавăш уйĕнче те куçа курăнмаллах палăрнă. Унта 1899 çулта Вăрнар шывĕ çинчи сĕм вăрман çумĕнче пĕр вунă çул хушши вăрттăн çитĕннĕ пĕчĕк скитобительрен хĕрарăм монастырĕ туса хунă. Миссионерсем хистенипе çак монастыре уçма Кушлавăш хресченĕсем малтан хăйсен çĕренчен 16 теçеттин уйăрса панă. Каярахпа çак Александринский женский монастырь тенĕскерне патшалăх хысни юнашарти хырлă-чăрăшлă сĕмлĕхрен 25 теçеттин вăрман касса панă.

Александринский Кушлавăш монастырĕ уйрăм çынсем тăрăшсах пулăшнипе хăвăрт ӳссе вăйлăланчĕ: нумай çуртсем лартса тултарчĕ, ĕне, хур-кăвакал, чăх-чĕп фермисем туса лартнă, пысăк садсемпе культурлă çимĕç пахчисем ӳстерчĕ. Çурхи вăхăтра пысăк садсем çимĕç йывăççи чечекĕсемпе витĕнсе шап-шурă шуралса ларатчĕç, йĕри-таврана çĕр çырли чечекĕ шăрши сапатчĕ. Кĕркуннесем Вăрнар улăхĕнчи пахчара вăтам хуран пысăккĕш купăста пуçĕсем тӳнсе кайса выртатчĕç, çĕр улми, кишĕр, сухан ашкăрнă. Çав сад пахчисенчи чаплă çитĕнӳсене пурне те Етĕрне уссĕнчи Куракăш хĕрĕсем, ăста пахчаçăсем, туса тăраççĕ тетчĕç. Çынна илĕртмеллех илемлĕ пулнă монастырь пахчисемпе фермисем. Çавăнпах та пулĕ, ку монастыре таçти кĕтесри чăваш ялĕнчен те нумай çын çӳретчĕ. Инçетрен пынă çынсене монастырь выртса тăмалли хăна çуртне вырнаçтарса кваспа, йӳçĕтнĕ купăстапа пĕр укçасăр апатлантаратчĕ.

Кушлавăш монастырне хăвăрт пуйса кайма сăваплăх шыракан чăваш хресченĕсем нумай пулăшнă. Етĕрне уесĕнчи Элĕкпе Нурăс таврашĕнчи темиçе пуян чăваш, ача-пăчасăр ватă çынсем, хăйсен пĕтĕм пурлăхпе çак монастыре панă. Монастырь вара çак çынсен чунĕсене çăлассишĕн хăйсем вилсен те хĕрĕх çул хушши асăнса тăма сăмах панă.

Монастырьти манашкăсен йышĕ çĕр аллă çын патнелле çывхарнă. Вĕсенчен 80% чăваш хĕрарăмĕсем пулнă. Монастырь хуçалăхĕнчи йывăр ĕçсене туса тăраканĕсем пурте чăваш хĕрĕсем пулнă; пуçлăхĕсем — игуменья, казначейĕ тата чиркӳри ытти пур паллă ĕçлекенĕсем те Çĕрпӳ хулипе ытти çĕрти вырăс монастырĕнчен пырса тăнă. Пуçлăхĕсем чăваш хĕрĕсене хисеплеменнине кура тата чиркӳ кĕлли юррисенче чăваш чĕлхине хĕссе лартнине пула 1902 — 1904 çулсенче чăваш хĕрĕсем пăлхав пуçласа янă. Монастырь пуçлăхĕсем хăйсене пулăшма полицие чĕнсе илнĕ. Полици пулăшнипе пăлхава пуçарнă чăваш инокинисене монастырьтен хуса кăларнă. Вĕсем шалăпă панипе Кушлавăш монастырне Хусантан Арсений архиепископ килсе кайнă. Вăл пăлхав тăвакансене вăрçнă, анчах та монастырь пуçлăхĕсене те: чиркӳ кĕллисем кунта паянтан малалла çурри вырăсла, çурри чăвашла пулса пыччăр тесе хăварнă. Игуменья архиерея итленĕ пек пулнă, анчах чăвашла кĕлĕ йĕркисене хĕсессине малалла та чарса лартман. Çакăн хыççăн та Кушлавăш монастырĕнчи вырăссемпе чăваш манашкăсем хушшинчи вăрттăн кĕрешӳ пĕтмен, вăл совет влаçĕ пулса монастырьне хупса лартичченех пынă.

Кушлавăш монастырьне уçнă хыççăн кăшт каярахпа Мăн Сĕнтĕр çывăхĕнчи Карăшлăхра Александр Невский ятне панă арçын монастырьне туса хунă. Кунти монахсем хушшинче 80 — 90% чăваш пулнă. Тата каярахпа Кушлавăш монастырĕнчен кайнă чăваш монахиньăсем Улатăр районĕнчи Эйпеç вăрманĕнче çĕнĕ монастырь уçма хатĕрленнĕччĕ. Анчах та Октябрь революцийĕ пулнипе çак монастырьсен ĕмĕрĕсем нумая пымарĕç.

Çав вăхăтра чăвашран Шупашкарти, Хусанпа Сĕве таврашĕнчи тата Афонти монастырьсенче пурăнакансем те пулнă. Вĕсенчен хăш-пĕр тăн-пуçлăраххисем хăйсемех монастырьсенчен тухса тĕрĕс çул çине тăма пултарнă, ăс-тăнĕ çуккисен пуçĕсене совет влаçĕ уçăлтарчĕ.

IX. Экономикăри урлă-пирлĕхсем

Кушлавăш хресченĕсен XIX ĕмĕр вĕçĕнче çĕр кашни ят пуçне икĕ теçеттин çур ытларах çеç тивнĕ. (Çĕре арçын ячĕ тăрăх çеç валеçсе панă, хĕрарăмсем çĕр илме тивĕç пулман. Çемьере хĕрарăмсем çех пулсан вĕсем хăйсен ашшĕ çĕрĕпе кăна пурăннă.)

Ят çĕрне ĕлĕкхи чăвашла çĕр виçипе: ана (вĕрен), çур ана (çур пилĕк) тата чĕрĕк текен лаптăксемпе уйăрса панă. (Ана — çур теçеттина яхăн шутланнă.)

Теçеттин çĕртен тырă лайăх пулнă çул та ыраш 60 пăтран ытла тухман (сĕлĕ те çавахрахах тухнă). Кушлавăш хресченĕсем тулă акман. Пирĕн уйра тулă пулмасть тенĕ вĕсем.

Туçи вулăс правленин 1897 çулхи отчет хучĕсенче кăтартнă тăрăх, çав çулхине ыраш пăчĕ 50 пус, çăнăх 55 пус, сĕлĕ 47 пус, пăри кĕрпи 80 пус, çĕрулми пăчĕ 15 пус тăнă. Хăш-пĕр çулхине каярахри вăхăтсенче те, тĕслĕхрен, 1911 — 1913 çулхи кĕркуннесенче те ыраш пăчĕ 40 пус, сĕлĕ 35 пус çех тăнă.

Тара кĕрĕшсе ĕçлесси йӳнĕ пулнă. Çав 1897 çулхинех, вулăссем уес управленине панă отчетра кăтартнă тăрăх, ĕç хакĕсем çакăн пек пулнă. Пĕр теçеттин çĕр сухаласа панăшăн 4 тенкĕ, сӳреленĕшĕн 60 пус тӳленĕ; пĕр теçеттин тырă вырса панăшăн та 4 тенкĕ тӳленĕ. Кунăн кĕрĕшсе (иртен пуçласа каçчен) çурран ĕçленишĕн — вăй питти арçынна 40 — 45 пус, хĕрарăма 30 пус, лашапа ĕçленĕшĕн 50 — 60 пус тӳленĕ. Авăн çапнăшăн кунне: арçынна 40 пус, хĕрарăма 25 — 30 пус тӳленĕ.

Паллах, кусем пурте йӳнĕ пулнă. Ахаль те тата ялти пуянсем патĕнче кĕрĕшсе ĕçлемеллисем вĕсем çуллахи вăхăтсенче çех тупăннă. Çав вăхăтрах куланай тени чухăнсене хытах пусса пăркăчланă. Куланай виçĕ пайран тăнă: пĕрремĕш пайĕ, чи пысăкки, патшалăх хыснине, иккĕмĕш пайĕ — земствăна кайнă; виççĕмĕш пайĕ, вырăнти нушасем валли текенни, вулăс правленийĕ аллине юлнă. Кусене пурне те пĕрле, пĕр вăхăтрах, ят çĕрĕ тăрăх пуçтарнă. Земство куланайĕ уесри земски училищĕсемпе больницăсене тата служащисене тытса тăма кайнă; вырăнти нушасем валли текенни церковно-приходскипе грамота шкулĕсене тытма тата пысăк çулсемпе кĕперсене юсавлăн тытса тăрас ĕçе кайнă. 1880 — 90 çулсенче ят тăрăх тӳлемелли куланай малтан 3 тенкĕ те 80 пус, унтан 5 т. те 20 пус пулнă; 1905 — 1906 çулсенче вăл 7 т. 50 пуса çитнĕ. Юлашкинчен, 1907 — 08 çулсенче ăна 10-шар тенкĕ тӳленĕ. Кунсăр пуçне тата çулленех çурт-йĕр тăрăх страховка тӳлесе тăмалла пулнă.

Пур тӳлевсене те вăхăтра татса тăма чухăнсен час-часах пур пек тырри те, ĕçлесе тупнă укçи те çитмен. Татайман парăмсем пухăнни патшалăх умĕнче «недоимка» пулса тăнă. Ун пек «недоимкăсемшĕн» вулăсри пуçлăхсем чухăнсен выльăх-чĕрлĕхне, тӳшек-çытарĕсене «торги» туса сутса янă. Çĕршĕн патшалăха тӳлемелли куланая 1901 çултах пĕтермелле пулнă, анчах та ăна 1907 çулчченех пуçтарнă.

Кушлавăш çыннисем вырăнта ĕç тупăнсах кайман пулсан та çак ĕмĕр пуçланиччен ĕç шыраса инçетри çĕрсенех çӳремен. XX ĕмĕрĕн вуннăмĕш çулĕсенче кăна сайра хутран Атăл çине е чукун çул таврашне каякансем пулкаланă. Ку вăхăталла тата Йĕпреç, Кире, Вăрнар таврашĕсенче вăрман касас ĕçсем пуçланнă май кушлавăшсем çав таврара ĕçлеме тытăнаççĕ.

Иртнĕ ĕмĕрсенче укçа-тенкĕ пирки нумайăшĕ сунара кайма е кайăк хурт пылĕ пухса çӳреме юратнă пулсан XIX ĕмĕр вĕçнелле ку тупăшлу хытах каялла чакса тăнă. Мĕншĕн тесен вăрманти мамăк тĕклĕ тискер кайăксем сахалланнă, хаклă тирлĕ хăнтăр (бобер) текенни пачах курăнман. Ирĕклĕ пыл хурчĕсем те пĕтнĕ. Хурт-хăмăра халь ĕнтĕ чылайăшĕ харпăр килĕнчех каска (тунката) вĕллесенче ĕрчетме тăрăшнă е вăрман хĕрринчи уйланкăсенче утарсем туса лартнă. Анчах хурт-хăмăр ĕрчетсе тупăшласси те ансат ĕçех пулман. Пыл хуртне епле пăхмалли меслете лайăх пĕлсе çав йĕркесене тĕрĕс тытса тăни кирлĕ пулнă, унсăрăн ăна ĕрчетес ĕç ăнăçман. Çапах та XX ĕмĕр пуçланнă тĕле Ершипуçĕнче, Пысăк Упакассинче тата Хапăс тăрăхĕнчи ялсенче хурт-хăмăр усракансем чылай шутланнă. Тĕслĕхе илсен, 1897 çулта Ершипуç çынни Сергей Ивановăн 100 каска вĕлле, Степан Тарасовăн 44 вĕлле, Михаил Семеновăн 34 вĕлле пыл хурчĕ пулнă. Кунта пĕтĕм ялĕпе 18 çын 381 вĕлле тытнă; пурĕ пĕрле пыл, ăвăс (карас) сутса 700 тенкĕ тупăш илнĕ. Пысăк Упакассинче икĕ çын (Афанасий Никитинпа Иван Прохоров) 41 вĕллерен 180 тенкĕ илнĕ. Чиркӳллĕ Хапăсра 7 çын 53 вĕллерен 240 тенкĕ; Уннер Хапăсра 4 çын 87 вĕллерен 390 тенкĕ; Мăньял Хапăсра 11 çын 111 вĕллерен 490 тенкĕ илнĕ тата урăххисем те. Пылпа карас чылай пысăк тупăш панă. Кашни хурт-хăмăрлă вĕлле тупăшне 4 тенкĕ те 50 пус шутласа хунă (Туçи вулăс правленийĕ 1897 çулта уеса панă отчетран).

Вăрман çумĕнчи ялсенче виç-тăватă е тăват-пилĕк вĕлле таран тытакансем нумай пулнă, ун пек сахал вĕлле тытакансене шута илмен. Вунă вĕллерен ытла тытакансем те хăшĕ-пĕри вырăнти пуçлăхсене «чӳклесе» вĕлле шутне чакарса кăтартнă, çак майпа тупăш налогне сахалтарах тӳленĕ.

Ялсенче ал ăстаçăсем (ремесленниксем) сахал пулнă, вĕсен тупăшĕсем те питĕ пĕчĕк шутланнă. Паллах, кунта пур ал ăстаçăсем те çав налогран шикленнипех харпăр тупăшне пĕчĕклетсе кăтартни курăнать. Кашни пысăк ялта пĕрер тимĕрçĕ пулнă, вĕсен çулталăкри тупăшĕ 30-шар, 50-шар тенкĕ кăна шутланнă. Тир тăвакансем, кĕççепе кăçатă йăвалакансем вунă чăваш ялĕнче те пĕрер-икшер çын çех пулнă, вĕсен тупăшĕсем 30 — 40 тенкĕ таран кăна шутланнă. Шыв арманĕ тытакансем пурте ютран килнĕ çынсем, мещенсем пулнă, вĕсем те тупăша пысăк кăтартман.

XX ĕмĕрĕн вуннăмĕш çулĕсенче Йĕпреçпе Вăрнар вăрманĕсене промышленноçла капитал килсе кĕнĕ. Йĕпреçпе Кире станцийĕсем хушшинчи темиçе квартал вăрмана Мускаври лесопромышленниксен компанийĕ илсе кастарнă. Кунта виç-тăватă çĕрте хăма çуракан савăт лартнă. Лайăх хырпа чăрăш кĕрешĕсене çуртарса хăма тутарнă, шпал вартаттарнă. Ĕмĕрхи юмансене кастарса тюлькăсем, клепкăсем, брусоксем тутарнă. Вăрман таварĕсене ют патшалăха яни те нумай пулнă. Йĕпреçре, Шăхранта уçăлнă ют патшалăх вăрман промышленникĕсен агентствисем (Малар, Шевалье, Рандич, Милич тенисем) чăваш вăрманĕнче касса хатĕрленĕ юманпа хыр таварĕсене пĕрремĕш тĕнче вăрçи пуçланичченех пуйăсĕ-пуйăсĕпе Францие, Австрие, Германие ăсатса тăчĕç. Вăрман ĕçлеме вырăнти хуçасене çав ют патшалăх агентствисем кивçенле укçа парса пулăшнă. Кушлавăш, Хапăс, Нурăс енчи çынсем çак вăрмансенче нумай ĕçлерĕç. Анчах та вăрманти рабочисем темĕнле тертленсе ĕçлесен те кунне 30 — 50 пусран ытла ӳкереймен. Ку укçаран 70 — 80 проценчĕ çимелли продуктсем илнĕ çĕре кайса пĕтнĕ.