Электронлă вулавăш

Макăракансем телейлĕ, вĕсем канăçлăх тупĕç

[Мф.5:4]

Хветтис картишĕнчен пĕр ытам хурăн вутти йăтса кĕчĕ те пуленкесене кăмака умне кăптăртаттарса хунă май тĕпелти каркăç хыçĕнчи кравать еннелле пуçне чалăштарса ерипен сăмах хушрĕ:

— Ых-х сивĕ тулта, хĕл çитет тейĕн. Май уйăхĕнче майра шăнса вилнĕ тени çакă-тăр ĕнтĕ вăл. Аппа, сулхăн пӳртре ĕнтĕркерĕн пулĕ-ха, çиччас кăмака хутса яратăп, ăшăнатпăр майĕпен.

Аллă çулалла капашакан хĕрарăм çапла евĕклĕн сăмах килтерсе каланккана вут-шанкă тултарчĕ, вара кĕçех кăмака кĕрлесе çунма та пуçларĕ. Те тĕпелтен сас-хура илтĕнменнипе, Хветтис ялкăшакан çулăм синчен куçне илчĕ те мăнаккăшне ятран канăçсăрланса чĕнчĕ:

— Лисук аппа, мĕнле эс унта? Паян та самай мар-и? Çаплах йывăр-им?

Чаршав хыçĕнчен хашлатса сывлани илтĕнчĕ те, Хветтис иккĕмĕш çул вырăнпах выртакан кинемей çывăхне пырса тăчĕ. Утса-чупса çӳренĕ çĕртех инкек йăтăнса анчĕ мар-и ашшĕн аппăшĕ тĕлне — пăрлак çул çинче шуса ӳксе сулахай урине хуçнă хыççăн ниепле те ураланаймарĕ сакăр вуннăри ватă. Пульницара та сиплерĕç-ха малтан, анчах шăмă сыпăнма хыпаланманнине кура тухтăрсем хулпуççине кăна сиктеркелерĕç: «Эсир мĕн, тăванăм, çынни сакăр вуннăра, апла пулин те вун çиччĕри пек сиккелесе çӳрекен пуласса шанатăр-им? Утакан пулаймасть, ан та кĕтĕр». Пăшал кĕрĕслетнĕ евĕр çак сăмахсем хыççăн лăпланмаллаччĕ пек ĕнтĕ Хветтисăн, анчах вăл мăнаккăшĕн шăпи пирки пĕр çамрăках мар хирургран татах тĕпчерĕ. Лешĕ вара çапла ăнлантарчĕ: «Сыпăнайман шăмă çĕрме тытăнас хăрушлăх пысăк. Кун пек чух урине татни те çăлса хăвараймасть — ытла ватă. Асапланса вилме пултарать кинемей. Çакна пĕлсе тăрăр».

Ăсĕпе Хветтис йăлтах ăнланать-ха. Ара, этем тенин пурăнас кунĕсем вĕçсĕр-хĕрсĕр мар ĕнтĕ, темле çывхартас темесен те тĕтĕмсĕр яла куçмалли самант кашнийĕнех çитет. Анчах чĕре çакна ăнланасшăн та, йышăнасшăн та мар-çке. Мăшăрлă пулма пӳрменнипе мăнаккăшĕпе пĕрле йăпанса пурăнакан Хветтис тем парĕччĕ ват çынна ура çине тăратас тесе, анчах Лисук аппăшĕ йăшнăçемĕн йăшса пырать авă. Юлашки вăхăтра тата час-часах вилĕм пирки сăмахлакан пулчĕ.

— Ах-х, Хветтис, ачам, — терĕ кинемей хальхинче те хаш-ш сывласа ярса. — Пехил сана, ачам... Мана пĕчĕк ачана пăхнă пек пăхатăн. Пархатар курмалла пултăрах санăн, ылтăнăм...

Ват çыннăн çăварĕ типнипе сăмахĕсем те чул айĕнчен хĕсĕнсе тухнăн асапланса тухрĕç.

— Шыв ĕçес килмест-и сан, аппа? — мăнаккăш çумне ларнă май йăвашшăн ыйтрĕ хĕрарăм.

— Пар... кăштах...

Шывне пĕр-ик сыпкăм турĕ те Лисук кинеми хаш! сывласа ячĕ татах:

— Ах-х, çăвар мар, ăшăм çунать манăн... Хальччен çынна çăвар уçса калама сехĕрленнĕ çылăхăм чуна çунтарать. Турă та çавăнпах вилĕм ямасть-тĕр ман пата, тамăкри пек асаплантарать... Çылăх каçарттарасчĕ те, Хветтис...

Тĕлĕнсе тинкерчĕ Хветтис мăнаккăш çине — аташмасть-и вăл? Хăй ĕмĕрĕнче никампа урлă пулса, хирĕлсе курман кинемейĕн мĕн çылăхĕ пултăр ĕнтĕ? Мăшăрĕпе те, вăрçăран хăрах урине çухатса таврăннă Сахрунпа, шăкăл-шăкăлччĕ вĕсем. Турă ача-пăчаллă пулма пиллеменнипе-ши, Лисук шăллĕн вăталăх хĕрне, Хветтиса, хăйсен юн тĕпренчĕкне юратнă пекех юрататчĕç иккĕш те. Кайран, Сахрун йыснăшĕ çĕре кĕрсен, Хветтисăн шăллĕ, тĕпкĕче юлакан Куля, авланнăччĕ те, çамрăксене тăвăрлатас темерĕ ватта юлнă хĕр, мăнаккăшĕ патне пурăнмах куçрĕ. Çавăнтанпа вун пилĕк çула яхăн пĕр кĕвĕллĕн килĕштерсе кил-тĕрĕшре аппаланчĕç ваттипе çамрăкки. Хветтис мăнаккăшĕнчен пĕртте урлă-пирлĕ сăмах илтмен çак таранччен. Мĕн çылăхĕ ĕнтĕ халь тин? Кай, аташать пуль, тупата...

«Мекеке-ек!» — илтĕнчĕ çак самантра урамран.

— Ай, мур качаки, татах кĕтӳрен тарса килнĕ ĕнтĕ, — шухăш ярăмĕ тăруках арканса кайрĕ Хветтисăн. — Çанталăк сивĕ тăнипе курăкĕ те пĕр хĕлхем çеç ӳсейнĕ те, пуçтах выльăх тăранмасăрах киле тара-тара килсе чуна илет саççим. Ăт, каяннăй...

Çапла ятлаçкаласа качакине кил картине кĕртме тухрĕ Хветтис. Хайхи хапха алăкне уçса урама тухса тăчĕ те, выльăх ниçта та курăнманран, «кича-кича-кича, кич-кич!» тесе янраттарса йыхăрчĕ пĕр ăстрăм. «Ăçта мура çухалчĕ вара ку? Сассине чиперех илтрĕм-çке,» — тесе хĕрарăм пĕрре урамăн анат енне, тепре тăвалла тинкерчĕ, анчах анат енчен вĕçтерсе килекен шурă çăмăл машинасăр пуçне урăх ним те лекмерĕ куç тĕлне. Ни каялла кĕрсе кайма, ни малалла утăмлама аптăраса Хветтис çывхаракан «Жигулие» çапла пĕр ăстăркка тĕсесе тăчĕ. Акă хайхискер унпа танлашрĕ те пач кĕтмен-туман çĕртен чарăнчĕ. Шалт тĕлĕннĕ Хветтис ăнман качаки çинчен те вуçех манчĕ — кам этемми пулчĕ ара ку? Çак вăхăтра машина алăкĕ кăштах уçăлчĕ те, сар сухаллă çамрăках мар арçыннăн йăваш куçĕпе тĕлме-тĕл пулчĕ хĕрарăм. «Мĕн кирлĕ-ши кускере?» — вĕлт вĕçрĕ Хветтис пуçĕнче шухăш.

— Йăмăкăм, — кабинăран пуçне кăларса кăмăллăн чĕнчĕ арçын, — ыйтса пĕлес тенĕччĕ: çав сирĕн ял пуçĕнчи çурхи шыв-шурпа япăхнă кĕпере юсаса пĕтернĕ-ши? Ман юнашар яла çитмелле, кунтан çул тӳрĕрех тесе килтĕм те...

— Эй, çук, çук, юсаса пĕтереймен-ха ăна. Тавраран каймалла, каçаймастăн тӳртен, — ăнлантарнă май сухаллă çынна витĕрлесех сăнарĕ Хветтис.

Шалпар хура тумлă çак арçынна ниçта курнине те асне илеймерĕ-ха, анчах ун сăнĕнче темле вăрттăнлăх пытаннăн туйăнса кайрĕ ăна сасартăк, унран темĕскер шутсăр кирли ыйтса пĕлмелле пек. Çак самантрах мĕн те пулин шухăшласа кăлармасан руль умне кĕрсе ларать те акă — хыççăн тусан çеç мăкăрланса юлĕ вара. Питĕ хаклă япала сарăмсăр çухатасран сехĕрленнĕн Хветтис пак персе ячĕ:

— Эсир хăвăр ăçтисем тата?!

— Кунтан мар эпĕ. Юнашар ялти чиркĕвĕн çĕнĕ пачăшки пулатăп. Михаил атте вилнĕ хыççăн унта ĕçлеме мана пиллерĕç. Ку тăрăхра пулкаланă эпĕ унччен, çуркуннесерен сирĕн ял кĕперĕ юрăхсăра тухнине те пĕлетĕп çавăнпа.

Çакна илтсен Хветтис шалтан аçа çапнăн тăр-тăр чĕтренсе илчĕ — эй, тĕнче! Лисук аппăшĕ макăрса ыйтнине Турă тивĕçтернии çакă мар тăк мĕн ку тата? Шултра куççуль йăр-р! юхса анчĕ хĕрарăм пичĕ тăрăх. Халь-халь тапранас машина патнелле ăс çухатнăн талпăнса пычĕ те Хветтис уçă кантăкран сылтăм аллипе пĕтĕм вăйран çатăрласа илсе макăра-макăра йăлăнма пуçларĕ:

— Эй, ыр çыннăм!.. Сана Турă хăех пирĕн тĕле çавăрса килчĕ пулĕ. Ватă мăнакка иккĕмĕш çул тăраймасăр асапланса выртать. Ман умра чунне уçас çук вăл. Тархасшăн... Кăмăл тусамăр... Турă ячĕпе ыйтатăп...

* * *

Те кăтăш пулнăччĕ Лисук кинеми — Хветтис ытти чух пулсан вăратас çукчĕ-ха ăна, халь вăйпах тенĕн чĕнсе кĕртнĕ çынна кĕттерсе тăрасси тесе хуллен ятран чĕнчĕ:

— Лисук аппа, кур-ха, кама тупса килтĕм?..

Ват çын йывăррăн куçне уçрĕ. Хветтиспа çуммăн хура ряса тăхăннă çынна асăрханăскерĕн пичĕ тăрăх икĕ çут шăрçа йăрлатса анчĕ.

— Эй, Турăçăм, илтрĕн пулать апла ман кĕллĕме? Мухтав Турра... — пăшăлтатрĕ Лисук кинеми куççуль витĕр.

Турă умĕнчи ӳкĕнӳ ют хăлха валли маррине лайăх ăнланакан Хветтис: «Апла эпĕ тухам, сире кансĕрлемĕп,» — терĕ те пӳртрен йăпăрт тухрĕ.

Пачăшкă пукан илсе кинемей умне вырнаçрĕ. Унтан ватă çынна куштăрканă аллинчен хуллен çупăрларĕ те йăвашшăн сăмах хушрĕ:

— Елизавета, чунна арман чулĕ евĕр мĕн пусарса тăнине пĕтĕмпех калама тăрăш. Туррăмăр эпир епле пурăннине, мĕнле çылăха кĕнине ахаль те йăлтах пĕлсе тăрать. Пирĕн пахматсăр чунăмăр вара чĕререн ӳкĕнсен кăна тасалать çав çылăхсенчен. Тӳрĕ Çӳлхуçа патне нимĕн таса марри те лекеймĕ, çавна асра тыт. Ну, эпĕ хатĕр итлеме.

Пуçне пĕр вĕçĕмсĕр килекен шухăшсенчен чи кирлине тытас тесе-тĕр, Лисук кинеми пĕр авка шăпăрт выртрĕ. Унтан ассăн сывласа илчĕ те тарăн йĕрсем урлă та пирлĕ карăннă питне тутăр вĕçĕпе шăлса илсе шала йăмнă саспа ерипен калаçма пуçларĕ:

«Вăрçă чарăннă çулхине эпĕ çирĕм пиллĕк тултарнăччĕ. Пирĕн ялтан çапăçу хирне тухса кайнă тăхăр вуникĕ арçынтан çуррине яхăн кăна каялла çаврăнса килейрĕç, вĕсенчен те пулин çурри ĕмĕрлĕхе уксах-чăлах пулса юлнă. Мĕн тăвăн? Вилсе выртни мар çапах та, инке-арăмсем куншăн та Турра тав тунă. Вăрçă тухичченех салтак тумне тăхăннă савнийĕм, Хĕветĕр, нимĕçсем тапăнса кĕнĕ пирвайхи кунсенчех йывăр çапăçура пуçне хуни çинчен пĕлтерекен «хура хута» малтанхи çулах илнĕччĕ эпĕ. Çавăнпа аттепе шăллăмсăр пуçне çĕнтерӳпе таврăнакан çывăх çын урăх пулман ман. Турра шĕкĕр, çаврăнса килчĕç чиперех. Çапла мирлĕ пурнăç пуçланчĕ. Ялта хĕрсем нумай, яш-каччисем сахалăн. Манпа тантăш е аслăраххисем вара — пӳрне хуçлатса шутламалăх. Ылхан вăрçă пуçаракансене! Пирĕн савнисене, çуралас ачасене, çемье телейне туртса илчĕç вĕсем!.. Анчах çĕр çине хĕр пулса килнĕскерĕн хуть те мĕнле пулсан та арçын ăшшине туйса курас килет мар-и? Пĕррехинче хĕлле, улах ларнă чух, ют ял каччипе паллашрăм, Çеркей ятлăччĕ. Хамран тăватă çул кĕçĕн. Эпĕ ун чухне ĕне ферминче пăрушкасене пăхаттăм. Ман пата фермăна та пыра-пыра каятчĕ çакскер, кăмăллăн пуплетчĕ курнăçмассерен. Чĕрем сар çу пек ирĕлчĕ, чунăм çеçкене ларчĕ тейĕн хĕл кунне пăхмасăрах... Саппун кантри салтăннă хыççăн ман Çерушка таçта панч! çухалчĕ. Кĕте-кĕте халтан кайрăм чун савнине. Макăрман кун иртмен пулĕ, пуçра шухăш шăна-пăван пек хĕвĕшсе чуна шуйхататчĕ. Кĕçех манăн çие юлни палăрчĕ. Çакна пĕлнипе пĕрлех тепĕр хыпар — хăрушă хыпар! — илтетĕп: ман Çеркей авланать-мĕн. Хăйсен ялĕнчи пĕр çамрăк учительницăна качча илет. Минретсе ӳкернĕ çак синкере епле чăтса ирттернĕ-ши эпĕ — пĕлместĕп. Хальхи хĕрупраç нумай шутласа тăмасăр хырăм пăрахма каять пуль ĕнтĕ, пирĕн вăхăтра вара кăшт урăхларах пулнă. Ача-çке ку, ача-а! Савнă çынран тата! Анчах мĕн тери намăс! Атте-аннерен, шăллăмран, ял-йышран!.. Турăçăм, ăс парсам, мĕн тумалла?! Вара шутларăм — çурататăпах, тем пулсан та çут тĕнче кăтартатăпах пепкеме. Кĕлеткем сарлакарах шăмăллă пулнипе-ши — çире пурри малтан палăрсах та каймастчĕ. Улт уйăхсем çитсен катанпирпе туртса çыхса лартаттăм куллен ӳссе пыракан хырăма. Эх, тапаланатчĕ вара шалта, мĕскĕн, сывлама та йывăр пулнă ĕнтĕ ăна унта. Те савăнмалла, те кулянмалла — эпĕ йывăр çын иккенне анне те сисмен.

Çуратма вăхăт çитрĕ хайхи. Килтисем тырă вырма кайма хатĕрленеççĕ. Ун чухне ĕç-çи пуçлансан килте ларакан пулман, ватти-вĕтти уя кĕшĕлтетсе тухаттăмăр. Кам жнейка çинче ĕçлет, кам кĕлте çыхать, кам çурлапа кăчăрт-кăчăрт тырă вырать, вĕт-шакăрсем пучах пуçтараççĕ. Хайхискер каçран ман хырăм кастарса ыратма пуçларĕ. Тавçăртăм: ку тем тесен те çавă! Çĕрĕпе шăла çыртса тӳсрĕм. Ир-ирех мана вăратма тесе аслăк çине хăпарма тăнă аннене хам сыв марри пирки евитлерĕм, пăрушкасем патне кайма хăйне ыйтрăм. «Ак тата ĕнтĕ! Мĕн пулчĕ-ха каплах?» — тесе тĕлĕннĕ анне фермăна тухса утрĕ. Жаткăпа ĕçлекен аттепе шăллăм та нумаях тăмарĕç. Кил-çурт пушанса юлчĕ те, эпĕ хама ирĕклĕрех туйма пуçларăм. Вар-хырăм пăявпа пăркăчланăн урлă касса ыратнине пăхмасăрах аслăк çинчен мекеçленсе антăм та чăлана кĕтĕм. Кунта эпĕ ача чухнех пуканесем валли атте ăсталанă тăпăл-тăпăл та пĕчĕк çӳпçе ларать. Ун ăшне пепке çуралсан кирлĕ пулакан япаласене килтисенчен вăрттăн малтанах хатĕрлесе хунăччĕ эпĕ...