Электронлă вулавăш

Халь ял пуянĕсем Якку Элекçи патне пухăнатчĕç. Аслашшĕ унта сайра хутра кăна кайкалатчĕ. Çтаппана пачах ямастчĕ. Таврăнма вăл кăмăлсăр таврăнатчĕ, ыттисене «çулламан пăру» тесе вăрçатчĕ.

Çтаппан çав çулхине авланма шут тытнăччĕ. Кун пирки сăмах пуçарсан, Тит Захарович çапла тавăрса хунăччĕ:

— Ан васка. Вăхăт çитсен хамах калăп.

Анчах Çтаппан Елюк йывăр çын пулса юлни çинчен калама хăяймарĕ. Митрахван çемйине раскулачить туса Çĕпĕре яни кулак мăнукне хăй савнинчен ĕмĕрлĕхех уйăрчĕ. Вĕсем Елюкпа юлашки каç Митрахванăн анкартинчи арпалăхĕнче çĕр каçнăччĕ.

— Елюк, çитсенех çыру çыр. Сан хыççăнах Çĕпĕре пыратăп.

Çтаппан чăнласах аслашшĕ ылтăнне вăрласа тарма шут туса хунăччĕ, анчах ĕмĕт ирхи тĕтре евĕрлĕ кăна пулчĕ. Чунĕ сиснĕ пулĕ Елюкăн: уйрăлнă чухне вăл хӳхлесех макăрчĕ:

— Кирлех пĕтерет лире, Кирлех уйăрать пире...

— Ан макăр, эп пыратăп Çĕпĕре...

Тит Захаравича та шеллемерĕç, çуртне-йĕрне туртса илсе район центрне куçарса кайрĕç... Юрать-ха, хаклă япалисене маларах айккинелле шутарчĕ. Арăмĕпе иккĕшĕ те вĕсем Çтаппан патĕнче пурăнма тытăнчĕç.

— Халь авланма вăхăт. Паллатăн-и эсĕ кĕтӳç Сухрунăн хĕрне? Ялти чи чухăн çемье. Çăрахвине илмесен санăн пӳртне те турттарса кайĕç. Çăрахви — кулхусник хĕрĕ.

Чăнах та пухусенче хăшĕ-пĕри Çтаппан пӳртне те илес тесе кăшкăрнă, ăна аслашшĕ çын тарĕпе туса панă тесе калаçкаланă.

Шăпаран иртме çук, теççĕ. Çăрахвин пĕтĕм туприйĕ те пĕр кивĕ кĕрĕкпе икĕ сăхман, пĕр халатпа пĕр шупăр пулчĕ. Кĕпи-йĕмĕ те арчи тĕпне сармалăх кăна. Хитрипе, чăнах та ĕнтĕ, Елюкран ӳксех те юлман вăл: кĕлетки тăпăл-тăпăл, куçĕ — çăлтăр, çӳçĕ — хуп-хура та кăтра. Çапах та ăна юратма пултараймарĕ Çтаппан, куç умĕнчен Елюк кайма пĕлместчĕ. Ĕмĕр те иртсе пырать ĕнтĕ, анчах Çтаппан пĕрремĕш юратуне час-часах аса илет, пĕрремĕш юратупа пурăнать. Елюкĕ тахçанах çук-ха, ачине, çуратсан вĕрĕлсе кайса вилнĕ, таçта кăна ун юнĕ çӳрет, ачине ача çуртне панă, тетчĕç.

— Кулхуса кĕр халь. Кулхуса, — хистерĕ аслашшĕ.

Тетрадь листи çине çырнă ыйтăва çĕклесе кайрĕ Çтаппан Митрахван çуртне вырнаçнă правление. Кирлене вăл пĕрремĕш хут тенĕ пек ытла та çывăхран курчĕ. Председатель лутра сĕтел умĕнче ларатчĕ. Сарлака та çӳллĕ кĕлеткеллĕ пăхаттир Çтаппан кĕрсе тăрсассăнах, пысăк та хура куçĕсемпе ăна çӳçентермелле пăхса илчĕ. Вăл халь ватăлса кайнă пек туйăнчĕ: тăнлавĕсем шуралнă, куçĕ айне эрешмен карти пек йĕрсем сырса илнĕ. Паянхи пекек астăвать Çтаппан: Кирле пăт пуканĕ пек чăмăрĕсене чăмăртать, хăйĕн сулахай куç айĕнчи ӳчĕ талтлатса илет, çамки çинчи виçĕ тарăн карт çухалми касăнса выртнă.

Çтаппан унăн хăрушă куçĕсенчен хăтăлма шутлать, анчах чĕлхи çине пĕр сăмах та килмест.

— Кирилл Петрович, кулхуса кĕрес терĕм те...

— Колхоза?! — тĕлĕннĕ пек пулнăтччĕ председатель. — Колхоза чухăнсемпе вăтăмсене кăна илетпĕр. Эс — кулак чĕппи. Халăха тав ту Виççырмара пурăннăшăн.

— Эп тăлăх, — персе ячĕ Çтаппан.

— Çĕлен чĕппи çуралсанах ашшĕ-амăшне курмасть те, унран çĕленех пулать. Ăнлантăн-и?

— Эс мана асаттепе ан тĕк, — хăюланчĕ Çтаппан.

— Сан аслаçуна тахçанах Çĕпĕр кĕтет. Пĕлетни, вăл халь ăçта ларать? — ыйтнăччĕ Кирле.

— Тĕрмере мар пулĕ те, — ăнланмасăр персе ячĕ Çтаппан.

— Ак çакăнта, — сарлака кăкăрне çапса кăтартрĕ председатель. — Ох, чее, ох, чее, алла çулса илсен те, çĕлен хăраххи, хӳрине татса тарать. Виççирмара шыва кам пăтратнине пĕлетĕп, анчах çаклатаймастăп. Лекет, лекет вăл та.

— Ма калан мана эс ун пирки? Эп ун ывăлĕ мар.

— Хăйне пĕлтер. Шел, вăрманта çапса пăрахаймарăм. Эс каях, кай, ыйтусем çырса хута ан варала.

Вĕресе кайрĕ Çтаппан чунĕ асар-писер. Аслашшĕне нимĕн пытармасăр каласа пачĕ.

— Чее, тет, апла? — лĕхлетсе кулчĕ Тит Закарович. — Мана тытаймăн. Ман пуç пур. Пуç пулсан, тупра татах пулать. Ман чĕлхе пур, шăмăсăр чĕлхе шăмă хуçать. Ху çилленнине ан палăрт. Йăпăлтат. Чĕлхе çăвар япшар пулсан, курайман çын та çул паратъ. Ан илтĕр кулхуса, эпир урăх май тупăпăр.

Çав каç аслашшĕ çĕрĕпех çыру çырчĕ. Каярахпа райкомран сăран пиншак тăхăннă çын тĕрĕслеме килнĕччĕ. Анчах вăл Кирле майлах пулчĕ пулас, колхоза Çтаппана пурпĕрех илмерĕç. Çулталăк иртрĕ.

— Халь вăхăт, — терĕ пĕррехинче аслашшĕ. — Тавăрма вăхăт. Çанталăк лăпланчĕ.

Сарайне тухакан нӳхрепрен татнă кĕпçеллĕ винтовка илсе тухрĕ, сарай аслăкĕнчи улăм ăшне хăпарса пытарчĕ.

— Наган патронĕ тутăхать, — пăшăлтатрĕ вăл. — Ăна кĕпçе тасатать. Ăнлантăн-и? Эс, кин, çыртмаллисем Хатĕрле. Эпир Çтаппанпа вăрмана кайса пăхар-ха. Мунчасăр епле пурнăн? Тен, йывăç та тупăнĕ?

— Каçа хирĕçех-и? Ыран ир кайăр.

— Лесник патне çитсе выртмалла. Унпа калаçмасăр ĕç епле тухĕ. Ача ăсĕ те çав сан, кин.

Çтаппана аслашшĕ яланах çапла вĕрентетчĕ:

— Сулахай куçу курнине сылтăмми ан куртăр. Хĕрарăмпа сăмах ан вакла, арăму пулсан та ăна хăв мĕн шухăшланине ан кала. Ар ывăл пынă — ăс панă, хĕрарăм пынă — элек панă. Арçынна пĕтерекенĕ — хăрарăм чĕлхи.

Аслашшăпе вĕсем ялтан тухса утрĕç. Пĕр пăчкă йăтнă, кутамкка çакнă, пиçиххи хушшине пуртăсем хĕстернĕ. Кутамккара лавкка эрехĕ, çыртмалли, çимелли. Çынсем курмалла, васкамаоăр утрĕç вĕсем. Çарăклă вăрманĕнчи Тутар çырмине çитсен чарăнчĕç.

— Виктавка кунтах-ха. Ăна çĕркаç илсе килсе пытартăм. Ыран Кирлене района чĕннĕ. Яратпăр ăна района. Атя, лесник патне çитсе ӳкер, пире халь çын ытларах курни кирлĕ.

Аслашшĕ илсе пынă эрехпе леснике виле ӳсĕр пуличченех хăналарĕç, арăмне те вăйпа тенĕ пекех ĕçтерчĕç. Сухрун лесник валли, вăрансан мухмăр чĕртме тесе, тата çур литр лартса хăварчĕç.

— Эпир ыран пĕр мунчалăх йывăç касасшăн та, — тенĕччĕ аслашшĕ, лесвик ӳсĕрĕлсех кайиччен.

— Касăр, — килĕшрĕ ун чух Сукрун. — Çил-тăвăл ӳкерни туллиех халь.

Арăмĕ кăна тухса кайма тăрсан чарчĕ:

— Çĕрле тамле кайăк тĕлне пулăр.

— Кин, ан чăрман, кив утар пӳртне çитсе выртатпăр. Ыран ирех ĕçе тытăнасшăн.

Икĕ сехет пек утсан, вĕсем Виççырма вăрманĕпе района каякан çул çине тухрĕç. Кунта тарăн çырма. Аслашшĕ Çтаппана ял енчи çырма пуçне тăратрĕ. Кунтан çул ал туланĕ çинчи пек курăнать. Çырмине те, пуçне те хунав чăрăшпа вĕтĕ шĕшкĕлĕх сырса илнĕ.

— Хăв тĕлне çитсен пер. Тарма тытăнсан, эп перетĕп. Вĕлерсенех Тутар çырминелле чуп. Унта тĕл пулăпăр. Асту, çын ан асăрхатăр. Кӳр наганне. Эп çырман тепĕр пуçĕнче пулатăп. Килнине курсавах, куккукла авăт. Сан куçу çивĕчрех.

Астăвать Çтаппан, паянхи пекех астăвать çав куна. Хĕвел ирхи апата лармалăх хăпарнăччĕ. Çтаппана асăрхаман пекех вуншар кайăк тĕрлĕ юрă шăрататчĕ. Çтаппан çĕр çине тăсăлса выртнă, ăна умри упасарри тĕмĕ хупласа хунă. Çав икĕ тĕм хушшипе çул курăнать. Çулĕ хăйăрлă, ăна кустăрмасем касса йĕр тунă, варринче лаша урисем путарса сукмакланă.

Ытла та сасартăк чĕрĕлчĕ çул. Кӳршĕри Хĕветуç инке иртсе кайрĕ. Васканă пулĕ-и вăл, вăхăт пулман-и, Тарăн çырма тĕпне анса çитсен «тула» тухрĕ. Ку Çтаппана савăнтарчĕ, çын пуррине апла никам та сисмест.

Питĕ мĕшĕлти иртет вăхăт. Çтаппанăн хăлхи кашни шăв-шава илтет, вăл сисĕмлĕ тискер кайăк пекех пулса кайнă. Тăтăшах чăмăртанăран винтовка алра тăр-тăр! чĕтрет.

Сасартăк лаша тулхăрни илтĕнчĕ. Кирле ытти чух района çурранах çӳрекенччĕ, çавăнпа çывхарса килекен тарантасра Кирле ларать тесе шухăшламан та Çтаппан, хăй тĕлне çитсен кăна вăл асăрхарĕ председателе, анчах ăна Çтаппан енчен ларнă колхоз бухгалтерĕ Ехрем хупласа хунă. Кирлен пуç тӳпеки кăна курăнать.

Лаша çырманалла анса кайрĕ. Кирле кĕлетки лаша çырмаран утса хăпарнă чук мушка тĕлне пулчĕ. Хумханнипе-ши курока туртма ĕлкĕреймерĕ Çтаппан, тепĕр хут тĕллеме тиврĕ. Юлашкинчен курока туртрĕ, пăшал сасси вăрмана çурса кайрĕ.

Кирле аллинчи пушшипе лашине туртса касрĕ, ăна Çтаппан лайăхах асăрхарĕ. Унтан, çатан çинчен сиксе анса, çул хĕрринчи шăшкĕ тĕми хыçне сикрĕ. Çтаппан авăрлама ĕлкĕрсе тĕм çине тĕллесе печĕ.

Кирле пăшал тĕтĕмĕ тухнине асăрхарĕ-ши е хăй тăшманĕ ăçта ларнине сисрĕ, — пуля Çтаппан пуç çийĕпе упасарри курăкне татса антарса вăшлатрĕ. Кĕрĕслетни çавăн кыççăн илтĕнчĕ.

Хăравçă пулнă Çтаппан, хăравçă. Хирĕç перес вырăнне вăл шĕшкĕ тĕмĕсем хыçнелле сикрĕ. Тĕмсем çатăртаттарнине Кирле илтрĕ пулас, каллех çумранах пуля вĕтĕ туратсене çапăнса пăрлатрĕ. Çтаппан тарма пикенчĕ. Тата икĕ хутчен пăшал сасси янрарĕ, анчах Кирле ăна пенĕ-и, е аслашшĕ Кирлене — çавна Çтаппан пĕлеймерĕ. Тутар çырмине çитсе ӳксен кăна вăл тăна кĕчĕ, аллисемпе урисем чĕтреме пăрахаймарĕç-ха.

Аслашшĕ кĕтмен çĕртен кушак пек сассăр сиксе тухрĕ.

— Сăмса шывĕ! — терĕ вăл çилĕллĕн. — Çирĕм утасран çынна вĕлермелле перейместĕн.

Çтаппан пĕрре хĕпĕртесе те кайрĕ. Хăратнипе те çитĕ, пурăнтăр этем.

— Тавах турра! — сăхсăхрĕ аслашшĕ. — Хам пулмасан, сана кăнтатчĕ. Тĕп турăм хам тăшмана. Эс, эс мĕн пăхса тăран, пытар пăшална!

Наганпа обреза çăка хăвăлне чиксе хурсан, çиелтен аслашшĕ хуйăрпа хупларĕ, сăхсăхса Çтаппана васкатрĕ:

— Атя, вăрман ытларах касас пулать халь. Вара пире никам га айăплă тесе шутламасть. Пӳкле вилĕмрен пӳлĕх те çăлайман. Хосподи, каçар.

Кăнтăрлаччен вĕсем чăрăшлăхра тар юхтармаллах ĕçлерĕç, кăнтăрла иртсен, лесник патне тухрĕç.

— Пуралăх кассан, çитĕ.

Тит Захарович эрехĕпех мухмăр чĕртнĕ Сухрун вĕсене хаваспах кĕтсе илчĕ, арăмĕ апат çакса ячĕ.

— Касса та пĕтертĕр-и? — тĕлĕнчĕ лесник.

— Ара, кăвак çутлах тытăнтăмăр та. Ĕлĕкхи мар халь, Сухрун шăллăм, ывăнтарать. Те кив утар пӳртĕнче выртса шăнтăм, пилĕк хутлантармиех пулчĕ, — чееленчĕ аслашшĕ. — Чуп-ха эс, Çтаппан, Пĕрлене, эрех тупса кил, пилĕке юсамах тивет.

Ăсатма тухсан, хăлхаран пăшăлтатрĕ:

— Икĕ хăлхупа та итле. Çынсем мĕн калаçаççĕ?

Пĕрлене хыпар çитнĕччĕ ĕнтĕ: Кирилл Петровича вĕлернĕ. Эрех туяннă Çтаппан васкасах таврăнчĕ.

Ĕçкĕ-çикĕ тытăнчĕ. Каçхине вĕсем лесник патĕнчех çывăрчĕç. Çтаппан пĕрремĕш хут ĕçсе лартрĕ. Калама çук хăраса ӳкнĕскер, хăйне кĕç-вĕç тытма килессе кĕтрĕ.

Яла ирхине тухса кайрĕç. Сухрун вĕсене хăй лашипех ăсатрĕ. Аслашшĕ ăна татах хăналарĕ, мунча пуришĕн тесе укçа пачĕ. Вĕсем Çтаппантан вăрттăн та чылай пăшăлтатрĕç.

Виççырмара Кирлене вĕлернĕ пирки кăна калаçрĕç. Пуля пуçран тивмен пулсан, икĕ суранĕ хăрушах та мар-мĕн. Хăйсем вăрмантан таврăничченех Çтаппансем патĕнче милиционерсем пулнă, ухтарнă, анчах нимĕн те тупман. Аслашшĕпе иккĕшне те вĕсене вăрмантан тухнă кунах ял Советне чĕнчĕç.

— Асту, ывăлăм, ан ман: ырă каланă çĕре çу тумлать, усал каланă çĕре юн тумлать, — терĕ аслашшĕ. Çав сăмахсем паян кунчченех асра, анчах паян кунчченех Çтаппан çав сăмахсен пĕлтерĕшне ăнланмасть. Аслашшĕ, ахăртнех, Çтаппана шанман пулас. Тен, вĕлерессипе хăратнă? Иккĕшĕ те килĕшсе кайрĕç, пĕр пек хуравларĕç: пĕлместпĕр, вăрманта ĕçленĕ. Çтаппанĕ хăй халиччен алла пăшал тытса курманни çинчен каларĕ. Чăнах та аслашшĕсĕр пуçне алла пăшал тытнине никам та курман: вăрманта пеме вĕреннĕ вăл.

Çамрăк хĕрарăм-следователь вĕсене çав кунах кăларса ячĕ. Çур çула яхăн тăсăлчĕ допрос. Аслашшĕпе Çтаппана та, Сухрун лесникпе арăмне те темиçе хут чĕнчĕç. Тĕрĕосипе каласан, вĕсене Сухрун лесник кăна хăтарчĕ пулас: милицие вăл аслашшĕпе мăнукĕ икĕ каçĕнче те пирĕн патăмăрта çывăрчĕç, тесе евитленĕ.

Вĕлерекенсем иккĕн пулнине пĕлчĕç: пĕри винтовкăпа пенĕ, тепри — наганпа. Анчах тытман вăрă — вăрă мар. Çавăнпа никама та айăплаймарĕç.

Кайран, вунă çул иртсен, Çтаппан пĕррехинче тăшман ункине лекнĕччĕ. Фашистсем вĕсене йытăла хăваларĕç. Çавăн чухне, хашка-хашка кĕç-вĕç татăлса анас пек чупнă чухне, Çтаппан пуçĕнче пĕр шухăш сĕвĕрĕлме пĕлмерĕ: милиционерсем йытă илсе килнĕ пулсан, вĕсене сăмахсăрах çулса тытатчĕç. Аслашшĕ епле ăс çитернине вăл халь те ăнланмасть, ват кулак патронсене çуса çупа сĕрчĕ, пӳрнепе тытса мар, çĕтĕкпе тытса авăрларĕ: ун пек тусан патрон çине пӳрне йĕрри юлмасть имĕш. Ялта хăшĕ-пĕри: Тит Захарович та айăплă пуль, тесе шутларĕç, анчах ытларахăшĕсем Кирилл Петровича хăй тытса килнĕ бандитсен шайккин юлашки таварчĕ тесе калаçкаларĕç. Ку сăмаха аслашшĕ ытларах саратчĕ.

Вăтăр ултă çул иртрĕ унтанпа. Çтаппан та утмала çитрĕ. Колхоза кĕни те халь вăтăр тăватă çул. Аслашшĕ те тахçанах çук. Вăрçă вăхăтĕнче, мăнукĕ фронтра чухне вилнĕ вăл, хăйпе пĕрле вăрттăнлăха та илсе кайнă. Ылтăнĕ те çук. Çартан таврăнсанах Çтаппан ятарласа тимĕр туя тутарчĕ, каçпа аслашшĕн кивĕ пӳрт вырăнне кайса тахçан пытарнă ылтăна шырарĕ. Улмуççи тункатине те тупрĕ вăл, анчах ылтăнне аслашшĕ таçта пытарса хăварнă — пĕлмерĕ. Хĕрĕ те качча кайрĕ, ывăлĕсем те тĕрлĕ çĕрте ĕçлеççĕ.

Хăй те ĕнтĕ вăл урăхланчĕ, кивĕ шухăшсенчен тасалчĕ. Ялта та ят çуках мар унăн: кашни кун тенĕ пакех ĕçе каять, тăрăшса ĕçлет. Çынсем те вăл сăмах вакламаннине, час-часах шухăшлă çӳренине хăнăхнă. Виçырмара сăмах та çӳрет: Çтаппан контузи хыççăн пăсăлнă. Тата çакна пĕлеççĕ çынсем: ватăлнăçем хытсах пырать Çтаппан: ĕçлесе илнĕ укçине те перекет кассине хурать, выльăх усраса та сутать. Хăшĕсем ăна çĕнĕ пӳрт лартма хатĕрленет, теççĕ.

Анчах никам та вăл хăй чĕринче йывăр чул çакса çӳренине пĕлмест. Этемми фронтра çынна та вĕлернĕ, малтанах хăрушă та пулнă, анчах çав вăтăрултă çул каялли асран тухмасть. Ак халь тата Андрей Викторович тепĕр хут асилтерчĕ ăна.

Çтаппан пукан çинчен тăрса кантăк умне пычĕ. Клуб патĕнче халăх та йышланнă. Палăк патне грузовик пырса тăратнă, унăн кузовĕ çине ялта ятлă çынсем, районтан килнисем хăпарса тăнă. Кирилл Петрович ывăлĕ, Александр Кириллович Ветров сасси Çтаппана илтĕнмеллех янраса тухать:

— Юлташсем!

Ашшĕ вилнĕ хыççăн икĕ уйăхран çуралнă вăл, ăна Çтаппан лайăх астăвать-ха. Сасси ун ашшĕнни пекех хулăн, ашшенни пекех чарсăр. Ашшĕ пекех кĕрнеклĕ хул-çурăмлă хăй, çӳлле те яштака. Вунă çул ĕçлет Александр Кириллович председательте — Андрей Викторовича улăштарчĕ вăл. Татах вăйлатрĕ председатель колхоза, ял-ялĕсем те ăмсанаççе халь Виççырмана.

— Кулаксем персе вĕлернĕ Кирилл Петрович Ветров коммунист палăкне уçма ирĕк парăр, — вĕçлет сăмахне председатель. Хăватлăн янраса каять Совет Союзĕн Гимнĕ. Ăна вĕрсе каламалли инструментсен колхозри оркестрĕ калать.

Тавра шăпах. Ытла та шăп. Мухтавлă та хăватлă кĕвĕ Виççырмара кăна мар, çĕршывĕпех янранăн туйăнать. Ăна Çтаппан çеç мар, Çăрахвин инке те итлет, анчах пĕлмест вăл упăшкин хуйхине.

Гимн каласа пĕтерсен, грузовик çинчвн Александр Кирилловичпа Андрей Викторавич анаççĕ. Андрей Викторавич шап-шурă костюмпа, çӳçĕ те шап-шурă, çавăнпа вăл пĕр-пĕр çветтуй пек туйăнать.

Палăка витнĕ çивитти сăвĕнсе анать, Çтаппан умне шăвĕр тăрăллă шап-шурă палăк тухать. Кирлене, ялти пĕррамĕш коммуниста, чысласа лартнă палăк. Халь Кирле хăй те халăхпа пĕрле пек туйăнать. Çтаппана каллех Кирле тĕлĕкре каланă сăмахсем аса килсе каяççĕ, каллех сывлăш тухми пулать.

Палăк патĕнчен Андрей Викторович машина çине хăпарать, сăмах пуçлать. Çтаппан унăн сассине илтмест, çапах темĕнле асамлă турăш калаçнăн туйăнать. Вăл Çтаппан пирки приговор вулать пак, тарăхупа тулнă пĕтĕм халăх Çтаппан патне чупса кĕрессĕн туйăнать.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн