| В. Агеев ӳкерчĕкĕ |
Вăл мыскаралла этеме эпĕ чайнăй патĕнче асăрхарăм. Вара эпир пĕрле апат çирĕмĕр. Анчах паллашасса каярахпа тин паллашрăмăр-ха. Ĕçĕ çапла пулса иртрĕ. Ирхине эпĕ, района командировкăна килнĕскер, апат çиес тесе, чайнăй патне пытăм. Эпĕ иртерех тухнă-мĕн, алăк çине «сакăр сехетре уçăлать», тесе çырса хунă.
Ку район центрĕ вăрман варринче ларать те, ун урлă мăн çулпа татти-сыпписĕрех машинăсем иртсĕ çӳреççĕ. Пушăлла килеççĕ те вăрман турттарса каяççĕ. Чăвашла, вырăсла, тутар-мишерле калаçни илтĕнет. Чăвашĕсем те тĕрлĕ вырăнтан: «аре» текеннисем Елчĕк тăрăхĕнчен, «ами» текеннисем («ку эсĕ мар-и, ами?») Тутар республикинчен. Ульяновск облаçĕнчи машинасем те курăнкалаççĕ.
Чайнăй уçăласса кĕтсе, аслă çул çинчи тĕркĕшĕве сăнаса ларнă май, эпĕ пĕр темле çынна асăрхарăм. Вăл халĕ çеç машинă çинчен анса юлнă пулас, çул хĕррине пăрăнса танă та тусанлă карттусне тăрăшсах карта вĕрлĕкĕ çумне шаккать. Арпашса кайнă хура çӳçне вăл пӳрнисемпе кăна якаткаларĕ те карттусне, çӳлĕк çине хунă пек, пуçĕ çине хурса ячĕ. Унтан йӳнĕ костюм пиншакĕн аркисене лăстăр-лăстăр силлерĕ, çурăмĕ хыçĕнчи кутамккине вĕçертсе аллине тытрĕ. Юлашкинчен ĕç-пуç кĕсйинчен пĕчĕк куç кĕски кăларса тӳрленесси патнех çитсе тухрĕ.
Ăçта кайма хатĕрленет-ши вара ку çын, тесе тăраттăмччĕ, вăл тата тепре юсанкаласа илчĕ те чайнăй еннелле ута пачĕ, алăк хупă иккенне кура тăркачах крыльца çине хăпарса, алăка лашт туртса пăхрĕ.
— Хупă-им-ха ку? — тесе ыйтрĕ.
— Хупă, — терĕм эпĕ.
— Çапла пулас çав, — терĕ те çын аялалла анса кайрĕ. Пахча карти патне пырса тăрса, юпа çирĕппипе çирĕп маррине тĕрĕслерĕ...
Чайнăй уçăлсан, эп ăна апат çыртарса илекенсем хушшинче куртăм. Черет çитес чухне вăл иккĕленсе урама тухса кайса та пахрĕ. Унтан «вăтанкаласа каялла пырса кĕчĕ, каллех çĕнĕ черет йышăнчĕ. Вара çĕр грам шур эрех илсе шалт тутарчĕ те сĕтел хушшине кайса ларчĕ. Эпĕ ăна хирĕç вырнаçрăм.
Вăл — колхозник-мĕн. Пĕр вăтăр-вăтарпиллĕксенче. Лутра. Типшĕм. Пичĕ хĕвелпе пиçнĕ. Куçĕ тĕксĕм. Çынсем çине хăюсăр пăхать. Çав вăхăтрах хайпе хай кăмăлсăрри те сисĕнет. Те ăна ĕçне пăрахса килме тивни канăç памасть, те... темскер, пĕлмерĕм, пире апат килсе пачĕç: мана — яшка, ăна — икĕ стакан чей. Вăл хутаççинчен типĕтнĕ какайпа кукаль тăтки кăларчĕ те апата пикенчĕ. Питĕ йĕркеллĕ хăтланкалать. Пĕр тĕпренчĕк ӳкермест. Васкамасть,
Куç айĕн вăл официанткăна сăнанине асăрхаса, эпĕ те хĕр çине пăхса илтĕм. Тĕлĕнмелли нимех те курмарăм эпĕ ун çумĕнче. Ватăлас енне сулăннă вăйлă хĕр. Хитре мар, çапах сăмси, çăварĕ, куçĕ — пурте хăй вырăнĕнче. Çӳллĕ, тĕреклă, сарă çӳçлĕ, хĕрлĕ питлĕ. Ун пек хĕрсене ял çыннисем юратаççĕ. Пурнăç йывăр килнипе-и е каччăсене илĕртме пĕлменнипе-и, ку качча тухма ĕлкĕреймен пулас...
Вăл кун манăн колхозсем тăрăх çӳремеллеччĕ те, эпĕ чайнăйра нумаях лараймарăм.
Пĕр кун хушши пĕр сехет пек иртсе кайрĕ. Çĕр выртма район центрнех таврăнтăм. Столовăйне кĕрсе тухасшăнччĕ, ытла ăшăхнипе апат анассăн туйăнмарĕ. Юрать, кăштах канса илем-ха тесе, Хресчен çуртне кайрăм та темиçе минутлăха пуçа минтер çине хутăм. Вăрансан пăхатăп та хайхискер — пăч тĕттĕм. Ман йĕри-тавра çынсем мăш-мăш сывлани илтĕнсе тăрать. Çурçĕр тĕлĕ. Темиçе минутлăха выртнăскер, эпĕ темиçе сехет те çывăрнă-мĕн. Паллах, столовăйне те тахçанах хупнă ĕнтĕ. Хырăм выççи темех мар-ха, каçхи хырăм каçарать тесе, тăрса йăпăр-япăр хывăнтăм та тепер айăк çине выртрăм. Кăтăш пула пуçланăччĕ çеç, уçă чӳречерен килсе кĕнĕ вăрăм туна хăлха патĕнче нăй турĕ те, ыйхă уçăлчĕ кайрĕ. Унтан пуç вĕçĕнче такам хуйхăрса сывлани илтĕнчĕ. Йывăррăн хаш! турĕ те çын, чĕрене çĕçĕпе сĕрнĕ пекех туйăнчĕ. Тата хурлăхлăрах хашш! тутарчĕ те, манăн çӳç-пуç вирелле чăшăл хускалчĕ. Ну, вилет ку çын терĕм, тăтăм та сĕтел çинчи лампăна чăлт çутса ятăм. Этем аллисене кăкăрĕ çине хĕреслесе хунă та, тупăкри пек, янаххине маччаналла каçăртса выртать. Хăй çаплах çине-çине хашлатать, ахлатать. Çунать çын, вутсăр çунать.
Тен, ăна пулăшу кирлĕ? Çывăхарах пытăм та — ирхине курнă этем пулчĕ тăчĕ.
— Ак тамаша. Ку эсир-çке?
Çын ман еннелле макăл çаврăнчĕ те нимĕн те чĕнмерĕ.
— Сире мĕн пулчĕ?
Каллех шарламасть. Апла темех мар-тăр-ха. Эпĕ çие пиншак уртса ятăм тă чĕлĕм чĕртсе коридора тухрăм. Çур пирус туртнăччĕ-и, çук-и, ман хыçри алăк кăчăр турĕ те, коридора хайхи çын тухса ларчĕ. Вăл та пирус туртать. Анчах тĕтĕмне çăтмасть, ĕмсе илет те, тутине шăхăрнă чухнехи пек тăсса, вĕре-вĕре кăларать. Пирусĕ хăйĕн çинçе, тĕтĕмĕ йӳçĕ.
Эпĕ пӳлĕме кĕме хатĕрленнĕччĕ, çак этем калаçма тытăнчĕ.
— Ĕçке ярăнтăм, — терĕ вăл сасартăк. Хăй тăп-тăр урах.
— Нумайранпа ĕçетĕн-и? — ыйтрăм эпĕ.
— Ирхине ĕçрĕм, — терĕ те вăл çурри таран туртнă пирусне сӳнтерсе пачкине чикрĕ. — Çăр грам. Тата кăнтăрла пехленĕ...
— Чылай-и?
— Кам, эпĕ-и? Тепĕр çĕр грам.
— Эппин ĕнер ытларах лекнĕччĕ пуль?
— Ăçтă унта... пирĕн укçапа... Ĕнер пĕр тумлам та ĕçмен.
Эпĕ вăл шӳт тăвать пуль тенĕччĕ, итлетĕп те — çын чĕреренех калаçать. (Мачча çумĕнчи ахаль те пĕчĕкçĕ лампăна пӳрт шуратнă чух пурпа хупланă та, коридорта çурма тĕттĕм).
— Вара çав икçĕр грампах ĕçке ярăннă тесен...
— А мĕн тен эс. Паян икçĕр, ыран икçĕр. Усаллине хăнăхма часах ăна.
— Эсĕ ыран та ĕçесшĕн-и вара?
— Э, çук, ĕçес марччĕ текех. Таçта алкоголиста тухса кайăн.
Эпĕ çыннăн калаçас килнине туйса урайне хутланса лартăм. (Çывăрасси пулмастчĕ пур-пĕрех.)
— Ĕçме сăлтав пулнă-тăр ĕнтĕ, — терем эпĕ ытарлăн. Ку вăл ман калаçу хускаттармалли разведчик-сăмах пулчĕ. Унăн çапла çеç пуçласа ямаллаччĕ ĕнтĕ: — Э, çапла çав... т. ыт. те.
Анчах вăл тӳррипе калассинчен парăнчĕ.
— Шырасан, темле сăлтав та тупма пулать, — терĕ. Каларĕ те хăех ӳкĕнчĕ: — Ну, ĕнтĕ, мĕнле калас... сăлтавсăр та мар... паллах.
Эпĕ шăпăртах лартăм. Пăрахса панă пăяв вĕçне тытма пĕлмерĕн пулсан, мĕнле те пулин хăвах ишсе тух, терĕм.
Этем паçăрхи пирус тĕпне кăларчĕ те шăрпăкне çутма тăчĕ, анчах çутмарĕ, шеллерĕ, ман пата упаленсе пырса, ман пирусран чĕртсе илчĕ. Вара хăй те манран инçех мар урайне ларчĕ.
— Анне ватăлчĕ, — терĕ вăл пирусне туртса пĕтерсен.
Ку вăл ниме те пĕлтермерĕ-ха. Хăçан та пулин эсĕ те, эпĕ те ватăлатпăр, тесе шухăшларăм. Чĕнмерĕм.
— Килти ĕçпе текех аппаланмастăп, тет. Пат татсах каларĕ...
Тĕрĕс тăвать. Çамрăк чух та ĕçле, ватăлсан та ĕçле... Этем татах мăкăртатать.
— Халиччен чиперех пурăннăччĕ-ха. Кирек хăçан та пиçнĕ-хуçнă... Килте эп ним тĕлне те пĕлмен.
Ара çав. Янтта вĕреннĕ пулнă-мĕн эс. Анчах мĕн каласшăн вăл — çаплах ăнланаймарăм-ха.
Коридорпа шур кушак утса иртрĕ. Пирен тĕлте вăл курпунне кăларса мăр турĕ те ачашланса стена çумне сĕртĕнсе илчĕ.
Юрĕ, çынна тепре пулăшса пăхам терем.
— Арăму ĕçлет пулĕ вĕт килте?
— Камăн, манăн-и? — терĕ те çын, такама шыранă пек йĕри-таврă пăхкаласа илчĕ. — Çук япала, мĕнле ĕçлетĕр вăл?
— Çук-и?
— Çук çав. Пуçĕпех çук.
— Авланман апла эс?
Этем кулнă евĕр турĕ.
— Çавăнпа çук та ĕнтĕ вăл, — тесе хучĕ. Эпĕ тинех темскер ăнлана пуçларăм.
— Эппин авлантарасшăн мар-и сана аннӳ?
— Анне-и? Авлантарасшăн çав.
Ав мĕнле иккен. Тен, вăл, çак çын, кунта та çав ĕçпе килмен-и-ха.
— Эпĕ-и? — терĕ вăл.— Тӳррипе каласан, çав ĕçперех... Çав ĕçпех те теме юрать.
Тен, хĕрĕ те кунта мар-и-ха унăн? Эпĕ столовăйри официанткăна асаилтĕм.
— Кунта, — терĕ этем кăштах иккĕленсе тăнă хыççĕн. — Пĕр... кантур пеккинче ĕçлет... Çынсене апатлантарнă çĕрте.
— Столовăйра-и?
— Çавăнта... темелле пуль.
Çакăн пек тĕпчевпе ĕç тунă хыççăн эпир унпа пĕр хушă сăмах чĕнмесĕр чĕлĕм мăкăрлантарса лартăмăр. Вара эп ăна телейпе ăнăçу сунтăм та çывăрма кĕрсе выртрăм.
* * *
Икĕ кун колхозра çĕр каçма тиврĕ. Урасем телеграф юпи пек кĕрлесе тăракан пулчĕç. Виççĕмĕш кунне тин, ĕç пĕтерсе район центрнелле таврăннă май, Колхозник çуртĕнчи кӳрше аса илтĕм. Лартса кайрĕ пуль ĕнтĕ леш хĕрарăма, терĕм. Тен, халь ялта хĕрсех ĕçкĕ пырать пуль. Атя, савăнтăр ĕнтĕ ватă амăшĕ, кин уссине куртăр...
Çапла шухăшласа район ялне çитсе кĕнĕччĕ кана, урам кукринчен çак çын тухни курăнчĕ. Мана хирĕçех утать-мĕн. Сеткăпа икĕ шур çăкăр йатнă. Тепĕр аллинче карттусĕ. Пуçне чикнĕ хăй.
Çук, ĕç тухман пулас унăн.
— Ăçта каятăн, юлташ?
— Кам, эпĕ-и? — терĕ те вăл çул айккине пăрăнса тăчĕ. — Киле ара.
— Ма киле?
— Ара, ăçта каяс ман, киле каймасăр?
— Сан ĕç пурччĕ-çке кунта?
— Ĕçĕ вăл... пур-ха, колхозра та пур. Кунне аллăшар сутты çеç тусан та, тăватă кун хушшинче икĕ ĕç кунĕ пулатчĕ.
— Ун вырăнне эсир кайран иккĕн ĕçлеме тытăнатăр та ак тем чул ĕç кунĕ туса тултаратăр.
— Тепле-çке... — тесе çын ман çине тем кĕтсе пăхса илчĕ.
— Атя-ха, ларар кăштах. Шăрăх кунта.
Эпир пĕр пӳрт умĕнчи хурăн сулхăнне кайса лартăмăр. Çын пирусне кăларса чĕртме тăчĕ те чĕртмерĕ, манне илчĕ.
— Хамăн ӳсĕрттерет, — терĕ.
Манăн ăна темле пулăшас килет, анчах мĕнле пулăшмалла — хам та пĕлместĕп.
— Тен, ялта санăн урăх хĕр пур? — ыйтрăм эп. — Çавăнпа васкатăн мар-и киле?
Çын хăраса ӳкрĕ.
— Мĕн хĕрĕ пултăр ман, ĕçлекен çыннăн. Эп тĕлĕкре те тĕлленмен. Анне каламан пулсан...
— Хĕрсем вĕсем таçта та пур-ха...
— Пулсан та кирлĕ мар, — терĕ çын татăклăн. — Е Марье, е никам та мар.
— О, çавăн пекех-и? Хăшĕ-ха вăл Марье тени?
— Ара, çакă. Пĕрре кăна вĕт вăл...
— Столовăйри-и?
Этем пуçне кăна чикрĕ.
— Э...
— Калаçса пăхрăн-и унпа?
— Çук çав вăт. Вăрçса тăкĕ те — пĕтрĕ вара. Капла хăть шанчăк пур.
— Тăхта-ха, упăшкаллă çын мар-и вăл сан?
— Çу-ук. Хваттер хуçи ачинчен ыйтса пĕлтĕм. Хăрах тет.
— Вара ма калăçмастăн?
— Ма калаçмастăн? Ытла эс... Вăл служащи пекки-çке, таса ĕçри çын. Эпĕ — колхозник.
— Эсĕ тырă ӳстеретĕн. Çăкăр темрен те аслă.
— Вăл çапла та-ха. Пĕлеççĕ-им вĕсем ăна.
— Кăшт хăюллăрах пул ĕнтĕ. Вăхăтна ахăль сая яратăн.
— Ан та кала. Хамăн та чĕре вырăнта мар. Кĕç утă çулма тухмалла. — Этем хаш сывларĕ те манне тепĕр пируса илсе чĕртрĕ.
Эпĕ ура çине тăтăм.
— Ну, атя, кайрăмăр.
— Ăçта? — тесе çын та яштах çĕкленчĕ.
— Колхозник çуртне ера. Хамăр хваттерĕ.
— Манăн киле каймалла-çке?
— Ниçта та каймастăн. Киле иксĕр таврăнатăр.
— Тем пекчĕ те вĕт.
Эпир ял варринелле утрăмăр. Пырсан-пырсан, этем мана çурăмран кăт тĕкрĕ.
— Итле-ха, юлташ. Çăкăр кирлĕ мар-и сана?
— Çăкăр?!
— Э. Пĕр çăкăра сутăн ил манне. Ахалех типсе ларать.
— Юрать ара.
Текех ман кунта васкавлă ĕçсемех çук, район центрĕнче çеç çӳрекелемелле. Эпĕ мунча кĕрсе тасалтăм та çак палланă юлташ патне пырса лартăм. Нихçан та евчĕ пулса курман эпĕ, пур пĕрех ман ăна мĕнле те пулин пулăшас килчĕ.
— Ну-с, ĕçе кӳлĕнĕпĕр, юлташ.
— Мĕн тăвăпăр? — тесе савăнса ӳкрĕ этем. Вăл пахчара улмуççи сулхăнĕнче выртатчĕ.
— Вăкăра мăйракаран çăлса илĕпĕр,
— Хăшне? — тесе йăпăр-япăр тăрса ларчĕ ман этем.
— Чи малтан эсĕ хăвăн ятна кала-ха.
— Кам, эпĕ-и? Колхозра мана Сильвестр Еремеевич теççĕ.
— Хушамату?
— Манăн-и? Мамлеев. Пĕчĕккĕ чух ачасем Çиль вĕçтер тесе тăрăхлатчĕç.
— Манăн сана пулăшас килет, Сильвестр Еремеевич.
— Ну, пулăш-ха эппин. Мĕн туса парас тетĕн?
— Авланма пулăшас.
— Тем пекехчĕ те вĕт, — тесе вăл хăйĕн юратнă сăмахне каласа хучĕ. Унтан пуçне кăтăр-кăтăр хыçрĕ те ман еннелле чар пăхса илчĕ. — Мĕн туса пулăшăн эс?
— Кайса калаçатăп унпа.
— Кампа, Марьепе-и? Э, çук, юрамасть. Эп хамах...
— Ма юрамасть!
— Юрамасть вăт. Пирĕн ялта пĕри евче çӳрерĕ-çӳрерĕ те хĕрне хăй илсе ячĕ.
— Эпĕ авланнă çын. Ача та пур. Сильвестр Еремеевич кăштах шухăшласа ларчĕ те пуçне пăркаларĕ.
— Çук, пурпĕрех юрамасть... Пулăшасса пулăш эс, кирек мĕн туса пар, хăйпе çеç ан калаç. Хамах эп... мĕн тăвăп... Майлаштаратăп.
— Ну, кай эппин халех. Ан тăс текех!
— Халь ĕçлет-çке вăл?
— Ĕç пĕтиччен унпа шӳт тукаласа лар. Асăрхатăр вăл сана. Кайран килне асатса яр.
— Килнех-и? Эп çамрăк ача мар-çке?
— Вăл та çамрăках мар ĕнтĕ.
— Ун вырăнне хитре вăл. Вăйлă.
— Эсĕ мĕнтен япăх?
— Вăл çаплах та-ха, çапах шиклĕ. Ытти хĕрсемпе эпĕ тархасшăн... ним те мар... Кунтан — хăратăп. Темĕн шухăшлĕ.
— Шухăшлатăр çав. Систĕр...
Татах тем чул вăхăт хушши хиркеленнĕ, иккĕленсе калаçнă хыççăн тин Мамлеев урамалла тухса кăштăртатрĕ.
Чайнăй хупас умĕн эпĕ те унта каçхи апат çиме кĕтĕм. Çынсем туллиехчĕ. Поднос çине вунă-вунпилĕкшер турилкке лартнă Марье-официанткă, вылянă пек, зал тăрăх çăмăллăн чупкаласа çӳретчĕ. Хамăн çĕнĕ юлташăма курмарăм эпĕ. Çирĕм те пăчă çĕртен часрах урама тухрăм.
Мана çак сухăр шăршиллĕ тӳлек каç такам вутă çурни тĕлĕнтерчĕ. Инçех те мар шăкăлт, шăкăлт, шăкăлт тутарать, вутă çурмасть, мăйăр катать, тейĕн. Пурттине кашни лартмассеренех ик еннелле вут пуленкисем сирпĕнеççĕ пулмалла.
Чайнăй картишĕнче ĕçлеççĕ-мĕн. Эпĕ чăтаймасăр хапха çурăкĕнчен пăхрăм. Мамлеев иккен. Шăлавар вĕççĕн çеç тăрса юлнă та çĕмĕрттерет кăна. Çурса купаланă вутти хăйĕнчен çӳллĕ... Шарламарăм.
Çапла тата тепĕр кун иртсе кайрĕ.
Эпĕ Колхозник çуртне таврăннă çĕре Сильвестр Еремеевич крыльца çинче пирус мăкăрлантарса ларатчĕ. Хăй хуйхăллă сăнлă.
— Ну, мĕнле, калаçса пăхрăн-и?
— Эпĕ-и? — терĕ те Мамлеев мăрьерен кăларнă пек сăмси шатăкĕнчен йӳçĕ тĕтĕм йăсăрлантарса кăларчĕ. — Калаçрăм. Анчах ун çинчен мар. Сăмах ун патне çитеймерĕ.
— Мĕншĕн?
—- Мăншăн-и? А темшĕн...
— Ну, итле-ха, Сильвостр Еремеевич. Кашниех сан пек авланас пулсан, пĕлместĕп, тем каламалла сана...
— Юрĕ, кĕçĕр тепре кайса пăхăп.
— «Пăхăп» мар, кай та ĕçне туса кил. Аннӳ çухатрĕ пуль сана.
Кил çинчен асаилсен, Мамлеев хатарланса ура çине тăчĕ, карттусне хывса, çӳçне пӳрнисемпе якатрĕ.
— Юрĕ, — терĕ те чайнăй еннелла утрĕ. Мамлеев кунта мĕнле шухăшпа килнине пирĕн пӳлĕмри çынсем ыттисем те сиснĕ-мĕн, вăл курăнми пулсанех, эрех илме тухсе чупрĕç. Колхозник çурчĕн заведующийĕ, ватă хĕрарăм, хăй аллипе унăн вырăнне тӳрлетсе сарчĕ, сĕтел çине пĕр çыхă чечек татса килсе куркапа лартрĕ.
Кинона каяс текенсем вăл каç кинона каймарĕç, ирех çывăрма выртакансем çывăрма выртмарĕç.
Кĕтетпĕр-кĕтетпĕр — çук пирĕн Мамлеев.
Çурçĕр çитеспе тин çенĕкре ура сасси илтĕнчĕ. Пӳрт алăкĕ хуллен уçăлчĕ. Мамлеев. Пуçне чикнĕ вăл, аллисене лашт уснă. Хывăнма тытаннă этеме эпĕ çенĕке чĕнсе тухрăм.
— Ну, мĕнле? Килешмест-им?
— Марье-и? Пĕлместĕп.
— Мĕнле пĕлместĕн? Е курса калаçаймарăн-и?
— Куртăм та... калаçаймарăм. Темĕнле шоферпа кайрĕç.
— Эх, эс те çав. Куç умĕнчех хĕрсĕр тăрса юлатăн ак... Ну-ка, кăтарт мана унăн хваттерĕ тĕлне.
— Мĕн тума? — тесе Мамлеев стена çумне таянчĕ.
— Ан хăра, туртса илместĕп хĕрне. Сана ырă тăвасшăн.
Эпир тĕттĕм урама тухрăмăр. Çӳресен-çӳресен, хуп кĕпер урлă каçса пĕр хушлăха çитсе кĕтĕмĕр. Иккĕмĕш пӳрт умĕнче Мамлеев чĕтрекен аллипе мана хул пуççирен тытса чарчĕ.
— Ак çакăнта!..
Ытти пӳртсенче пăч тĕттĕм, кунта çутă çунать. Чӳречисене карнă.
— Хĕрĕ ăçта выртса тăрать? — ыйтрăм эп хуллен.
— Сана мĕн тума кирлĕ вăл? — йăлтах хăраса ӳкрĕ ман юлташ.
— Ăçта выртса тăрать тетĕп?
— Марье-и? Пӳртре ара, ăçта пултăр. Кил хуçи хĕрарăмĕпе ачи хампарта çывăраççĕ.
— Атя, хăнана кĕретпĕр!
— Çĕр хута-и?! — тесе Мамлеев каялла чака пуçларĕ, тем çине пырса кĕчĕ те кутăн лак кайса лăрчĕ. — Вара пĕтеретĕн эс, — терĕ вăл çĕртен.
— Ĕçĕ кăна вĕçленет. — Эпĕ хапха патнелле утма тытăннăччĕ, картинă пек, чӳрече карри çине хĕр кĕлетки лап ӳкрĕ. Вăл, карăнса, пуçĕ урла кепине хывса илчĕ те çапла çарамас тăрса юлчĕ. Унтан урăх кĕпе тăхăнса пăхрĕ, каллех хывăнчĕ... Çĕнĕ кĕпине виçсе пăхрĕ пулас.
Тахăш вăхатра ура çине тăма ĕлкĕрне Мемлеев мана алăран аяккалла сĕтĕре пуçларĕ.
— Тархасшăн, — терĕ вăл пăшăлтатса. — Тархасшăн!..
— Мĕн сана?!.
— Каяр кунтан. Юрамасть. Ыран калаçатăп. Ак турă ыран. Сăмах паратăп. Вилетĕп атту эп. Çĕр тĕпне анса каятап.
Эпĕ хĕрхентĕм юлташа. Таçтан тата йытă сиксе тухрĕ. Çутă сӳнсе ларчĕ. Эпир чупсах кĕпер çине кĕтĕмĕр, леш енне каçрăмăр...
Тата тепĕр кун иртсе кайрĕ, анчах улшăну-мĕн курăнмăрĕ. Мамлеев çеç манран писрĕ. Калаçмасть, куçран та пăхмасть.
Те çиленет вăл, те вăтанать... Ĕçе кайнă пек, ирхине тухса каять те каç пулас умĕн килсе кĕрет. Столовăйĕнче халь ăна укçасăр çитереççĕ. Дежурнăйсене пулăшнăшăн Колхозник çуртĕнче те укçасăр усраççĕ. Пурте пĕлеççĕ: вăл кунта ик-виçĕ кунлăха çеç. Анчах кунсем икĕ хут ик-виççĕ те иртрĕç ĕнтĕ.
Кашни ир дежурнăй-хĕрарăм Мемлеевăн костюмне утюкласа парать. Пĕрле выртса тăракансем ăна пирус та сигарет сĕнеççĕ.
Эрехĕ те çаплипех ларать-ха пирĕн.
Ыран киле таврăнмалле тенĕ кун чăтаймарăм, ирхи апат хыççăн пĕччен юлсан, официанткă-Марьеее систерсе хутăм:
— Манăн сирĕнпе калаçмалли пур...
Хĕрарăм тĕлĕнсе пăхса илчĕ те, алăка кайса çаклатса, мана хирĕç пырса ларчĕ. (Вуннăпа вуникĕ сехетсем хушшинче чайнăй хупăнса тăрать.)
— Сире апат килĕшмерĕ-и? — ыйтрĕ вăл, эпĕ хăй еннелле сăнаса пăхнипе вăтанса. Парка хĕрлĕ аллине Марье саппун арки айне пытарчĕ.
— Çук, манăн сăмах пур, — терĕм эпĕ.
— Сăмах?! Калăр-ха эппин.
— Çапла тӳрех-и? Тен, каярахпа? Ĕç пĕтсен-и унта... Ку ирĕкрех вăхăтра каламалли сăмахчĕ те, анчах кайран каю шăтасран хăратăп.
Ытла уççăнах мар пулсан та, хĕр йăл кулнă пек турĕ. Эп ăна ахалех тиркенĕ-мĕн. Унăн куçĕ, çăварĕ, сăмси çеç пичĕ çинче пĕр çĕререх пуçтарăнса ларнă, янахĕ вăрăмрах, ытти енчен вăл пырах та пырать пуль. Тути те типĕрех ĕнтĕ. Ăна вăл тап тытнă (хăйне вăл нихçан та алăран вĕçертмест пулас). Пĕчĕкçĕ хăмăр куçĕсемпе çын çине ютшăнарах пăхать.
Лайăххи енчен тесен... кама мĕн вĕт. Мамлеев ăна юратса пăрахнă, уншăн Марьерен хитре хĕр те çук. Тĕнчере пурте относительнă.
— Мĕн, ĕçлемен вăхăтра каламалли сăмах та пулать-и? — ыйтрĕ Марье, ирĕксĕртереххĕн кулкаласа.
— Пулать, — терĕм эпĕ. — Хăш-пĕр сăмах ĕç патĕнче çеç вырăнлă. Теприсем — уявра. Кун çутинчен вăтанакан сăмахсем те пур. Ĕçчен сăмах та, ĕçлеме юратманни те пулать... Ку, эпĕ калас текенни...
— Ĕç хыççăн эпĕ ерçместăп çав, — терĕ Марье. — Пĕрре яла кайса килесшĕн.
— Каçарăр та, аçăр-аннĕр пур-и унта сирĕн?
—- Çук. Эпир талăх çитĕннĕ вĕт. Эпĕ асличчĕ. Халĕ шăллăмсем çитенсе авланса пĕтрĕç ĕнтĕ.
— Вара мĕн яла васкамалли пур?
— Ачисене курас килет.
— Ан кайăр паян, Маруç. Эсир кунта кирлĕ.
— Мĕн тума? — терĕ те официанткă, унăн пичĕн хĕррисем кăштах хĕрелчĕç.
— Сире пĕр çын юратать.
Хĕр пичĕ, юнăхса ларнă пек, сасартăк хурапа витĕнчĕ.
— Сильвестр Мамлеев-и? — терĕ.
— Лайăх çын вăл. Ĕçчен. Йăваш...
— Пĕлетĕп. Вăл пирĕн кӳршĕ ялсем.
-— Эппин мĕн чăрмантарать сире пĕрлешме? — тесшенччĕ те эп, хĕр сăнĕ тĕксĕмленнине курса, каласа пĕтермерĕм.
— Нимĕн те чăрмантармасть, — пат татса хучĕ хĕр.
Эпĕ аптра юлтăм. Мĕншĕн çилленчĕ вăл? Мĕн тарăхтарать ăна?
— Пулăшăр эсир ăна, — терĕм эпĕ. Анчах каллех вырăнлă калаймарăм пулас. Марье ман çине талăрса пăхса илчĕ. Куçĕ-пуçĕ хăйĕн вут сирпĕтет.
— Мĕн тăвас ман, ăна пулăшас тесе? Арçын пулас-и?
«Ма хутшăнтам ку ĕçе», тесе ларатап хам ăшрă.
— Ара ĕнтĕ... Юратать вăл сире. Калама çеç хăймасть.
— Хăюллăрах пултăр. Капла икĕ эрне мар, икĕ çул çӳресен те нимĕн те тухмасть. Эсир те пулăшаймастăр ăна.
Шыва путакан çын улăм пĕрчинчен тытнă пек, эпĕ пĕр сăмахах сĕтĕртĕм.
— Юратать. Вăл юратнине эсир хăвăр те сисетĕр-çке ĕнтĕ.
— Сисĕпин ара. Манăн вăл сăмахне те ĕмĕрте пĕрре хам хăлхапа илтсе курас килет,— терĕ те Марье чупсах кухньăна кĕрсе кайрĕ. Эпĕ кĕтсе лартăм-лартăм — тухмарĕ хĕр.
Каç еннелле сулăнчĕ.
Мамлеев урам вĕçĕнче курăнсанах, эпĕ хамăр пӳлĕмри сĕтел çине çур литр шур эрехпе икĕ стакан кăларса лартрăм, çăкăрпа кăлпасси хутăм. Мамлеев пӳлĕм алăкне уçрĕ кăна, эпĕ, ун еннелле пăхса, «сан сывлăхушăн!» терĕм те пĕр стакан шыва шалт тутартăм.
— Мĕн пулчĕ? — ыйтрĕ хăраса ӳкнĕ Мамлеев.
— Пулман-ха, ыран пулать,— терĕм эпĕ лăпкăн.
— Мĕн?
Эпĕ ирĕксĕрех Мамлеев евĕр калаçма тытăнтăм.
— Мĕн тетĕн-и? Икĕ япала пулса иртет. Пĕри — савăнмалли. Ыран эпĕ киле таврăнатăп. Арăм телефонпа калаçрĕ. Часрах кил, курас килет, тет. Мана кĕтсе, сăра тунă. Хуран кукли пĕçерсе çийĕпĕр, тет. Эс юрататни хуран куклине? Тăррине татса, çу яран та — ну, темрен те паха...
— Тепри мĕскер?
— Тепри-и? Тепри сана тивет. Çитменнине тата усал хыпар. Çавăнпа ăна пĕлме ан васка-ха эсĕ... Çу пулмасан, хăйма та...
Ман этем сĕтел хушшине кăштăрт пырса ларчĕ. Куçĕсем хăйĕн эрех кĕленчи çинче. Аллисем тăр-тăр-тăр чĕтреççĕ. Сисетĕп — ăш-чиккине унне вут хыпса илчĕ.
— Кăштах ярса пар-ха, тӳлетĕп, — терĕ вăл улшăннă сасăпа. Вара çĕр грама янк çеç тутарчĕ.
— Халь ĕнтĕ сăмахна кала, юлташ.
— Ун пеккине пĕличчен пĕлменни, — терĕм эпĕ, — Саншăн мар, маншăн та вăл пуçран тукмакпа çапнă пекех туйăнчĕ.
Шыва путакан çын çыран хĕрринелле пăхнă пек, Мамлеев эрех кĕленчи çине пăхса илчĕ.
— Ан хăра, кала. Тат мана вăта таран.
— Сасартăк нимĕн те тумастăп, урама тухса та кăшкăрмастăп, тесе сăмах пар эппин.
Мамлеев шурса кайрĕ те пӳрнипе эрех кĕленчи еннелле кăтартрĕ. Тата пăртак ярса патăм çакна. Ĕçрĕ те хăйĕннех печĕ.
— Кала... Ну?.. Нимĕн те тумастăп.
— Марье качча каять, — терĕм эпĕ.
Симĕс курăк çине вĕри шыв сапнă пек, Мамлеев çĕрелле лăпсăр усăнчĕ, пĕкĕрĕлчĕ, пусарăнчĕ, пĕрĕнсе пĕчĕккĕленчĕ.
— Хăçан каять? Кама?!
— Хăçанни вăл ниме те пĕлтермест те-ха... Ыран терĕç пулас. Темĕнле шофера тет-и...
Мамлеев яшт сиксе тăчĕ те чĕтрекен аллипе çухине тӳрлетме тытăнчĕ, тутине ал тӳрчĕпе шăлса илчĕ, çӳçне якатрĕ.
— Яр-ха тепĕр çирĕм-вăтăр грам, — приказ пачĕ вăл мана.
— Тен, аллă тултарас? — ыйтрăм эпĕ.
— Çук, нумай пулать.
Ĕçрĕмĕр. Мамлеев хĕремесленсе кайрĕ, пуçне каçăртрĕ. Пырса ан çулăх!
— Эс ăçта каясшăн, Сильвестр Еремеевич? Шоферĕ патне-и?
— Мĕне кирлĕ вăл мана! Ăна хĕнесе тĕрмене лекме-и? Çӳретĕрех хăй çулĕпе. Марье патне каятăп.
— Тăхта-ха, мăн тăвасшан эс унта? Чăрманса çӳрени ахаль пулать вĕт.
— Ма ахаль пултăр? Калаçатăп эп.
— Темĕн, хальччен калаçманнине...
— Паян калаçатăп! Неччу!
— Итле-ха, Сильвестр Еремеевич. Тĕрес вăл: ыран кая пулать. Е паян, е — аллуна сул. Тата нумай та калаçмалла мар. Пĕтĕмпе те пĕр сăмах çеç кирлĕ. Пĕртен пĕрре!
— Ма сахал? — темле шанмасăр ыйтрĕ Мамлеев.
— Çитет! Пăр сăмах кăна. Ытлашшийĕ ĕçе пăсма пултарать. Çав пĕр самахне каламасан та ĕç тухмасть.
Ăлăк пăтне çитнĕ этем каялла çаврăнса пычĕ.
— Мĕнле сăмах вăл?
— Сана мĕне кирлĕ! Эс пур пĕрех калаймастăн ăна.
— Тен, калап.
— «Тен» мар, калас-тăк каламалла ăна е ура та ярса пусмалла мар. Йăлтах пĕр сăмахран килет. Мамлеев кăшт шухăшласа тăчĕ те пуçне сулчĕ.
— Калатăп.
— Чăнах-и?
— Ма калаймĕ тĕтĕн?
— Ара, эс хаюсăр вĕт...
— «Хăюсăр!» Ним мар калатăп.
— Кирек мĕнлĕ сăмах пулсан та-и?
— Кирек мĕнли пултăр... Эрехне çеç тата пăртак пар.
Ĕçнĕ хыççăн Мамлеев хатарланса çӳçне-пуçне якатрĕ.
— Ну?
— «Юрататăп», темелле.
Хайхи паттăр пукан çине лак кайса ларчĕ.
— Ма ун пек сăмахпа вылямалла? — терĕ вăл хуллен. — Ман асаттепе асанне тăхăр вунна çитсе те...
— Халĕ урăх самана çав... Ну, юрĕ, çитĕ кун çинчен. Эс хăравçине эп тахçанах сисрĕм.
Мамлеев хуллен ура çине тăчĕ, алăк патнелле ярса пусрĕ. Вара, васканăçем васкаса, урама тухрĕ, хуп кĕпер еннелле ыткăнчĕ...
Эпĕ вăл Марье хапхинчен кĕрсе кайичченех пăхса тăтăм. Кĕçех кăялла сирпенсе тухать пуль тенĕччĕ, — тухмарĕ.
Çĕрле те таврăнмарĕ вăл.
Мана урай кăчартатни вăратрĕ. Тул çуталса çеç çитнĕ те, эпĕ тепре куçа хупма хăтланса пăхрăм. Этем ман кравать çинех пырса ларчĕ. Мамлеев-мĕн. Çăварĕ хăйĕн хупас тесен те хупăнмасть, куçĕ савăнăçлă.
— Киле каятăп, — терĕ те вăл тăрса япалисене пуçтарма тытăнчĕ. Каламасăрах паллă — вăл авланнă.
— Саламлатăп, — терĕм эпĕ. Тăма хăтланнăччĕ — уçă алăкран коридорта Марье-официанткă курăнчĕ.
Мамлеев япалисемпе аппаланать: чĕркет, сӳтет, хутлата-хутлата хурать... Ытларах тытăнса тăчĕ пулас, Марье сасси илтĕнчĕ.
— Ну, эс час-и?
— Халех! — Ăпăр-тапăрне Мемлеев сеткăна яшт пуçтарса чикрĕ те коридоралла ыткăнчĕ. Вара тулти алăк уçăлса хупăнчĕ. Ура сассисем йăмрĕç. Шăп.
Пăхăнтаракан çын тупнипе савăннă Мамлеев пирĕнпе сывпуллашма та манса кайрĕ.
Атя, юрĕ ĕнтĕ.
Телейлĕ пултăр.