Л.П. Сергеевӑн «Чӑваш чӗлхи» справочникӗн пайӗ

Тӗрӗк чӗлхисем

Хӗвеланӑҫ тӗрӗк чӗлхисем	Хӗвелтухӑҫ тӗрӗк чӗлхисем
азербайджан, балкан тӗрӗк, гагауз, казах, караим, каракалпак, карачай-балкар, кумык, крым тутар, нухай, пушкӑрт, ҫӗнӗ уйгур, трухмен, турккӑ, туркмен, тутар, узбек, чӑваш	алтай, камасин, кӑркӑс, сарӑ уйгур, тофа, тува, хакас, чулым тутар, шор, якут

Тӗрӗк сӑмахӗсен танлаштаруллӑ таблици

Чӗлхесем	Тӗслӗхсем
чӑваш	сухал	ҫӳҫ	куҫ	ҫил	пӑр	ҫӗр	ту	пӗр(ре)
азербайджан	саггал	сач	кэз	ел	буз	ер	даг	бир
алтай	сагал	чач	кöс	ер			туу	бир
пушкӑрт	hакал	сәс	кӳз	ел	боз	ер	тау	бер
казах	сакал	шаш	кöз	жел	мӳз	жер	тау	бш(и?)р
кара-калпак	сакал	шаш	козь	жел	муз	жер	тау	бир
кӑркӑс	сакал	чач	коз	жел	муз	жер	тоо	бир
кумык	сакъал	чач	гоьз	ел	буз	ер	тав	бир
нухай	сакал	шаш	коьз	ел	буз	ер	тав	бир
тутар	сакал	чэч	кӳз	жил	боз	жир	тау	бер
тува	сал	бущдугу	карак	хат	дош	чер	даг	бир
туркмен	сакгал	сач	гэз	ел	буз	ер	даг	бир
узбек	сокол	соч	куз	ел	муз	ер	дог	бир
уйгур	сакал	чач	кэз	йел	муз	йэр	таг	бир
хакас	сагал	сас	харах	чил	пус	чир	таг	бш(и?)р
якут	бытык	ас	харах	тыал	муус	сир	сыыр	биир

Фонетика уйрӑмлӑхӗсем

Мӗнле уйрӑмлӑхсем	Тӗслӗхсем
I. Ылмашусем: 1)у(о)-а	пуҫ — баш, бас, паш, пас улттӑ — алты, алды сухал — сакал, сагал сулхӑн — салкын, салгын урпа — арпа, арба
2)х-к	а) сӑмах пуҫламӑшӗнче: хурлӑхан — корлыган, карлыган хытӑ — каты, гаты хура — кара, кора хут — кат хурама — карама ӑ) сӑмах варринче тата вӗҫӗнче: сурӑх — сарык; хурах — карак; уксах — аксак; хӑях — кыяк
3)р-з	хӗр — кыз, кыс, хыс; хур — каз, газ, кас, хас; хуран — казан, газан, хазан; пар — буз, боз, пос; тӑвар — тоз, туз
4)й-к	юр — кар, гар, гор; юн — кан, ган, кон; йӗтӗн — кетен, каден, кеден
5)л-ш	хӗл — кыш, гыш, кыс; кӗмӗл — кӳмӳш, кöмеш, кумуш, гӳмӳш; утмӑл — алтмыш, алтмыс, олтмиш
6)ҫ — й, дь, джь, ч	ҫул — йол, йул, жол, дьол; ҫӗр — йир, йэр, жер, дьер, чер; ҫӗнӗ — йэни, йени, яны, яна; ҫӑка — йöке, чöке, юке; ҫил — йил, йел, ел, дьел, жил; ҫи — йи, йе, же, дьи, чи; ҫук — йок, йук, дьок
II. К сасӑ сӑмах вӗҫӗнче тухса ӳкни	Хӑйма — каймак, каймаг, коймак; хӑна — кунак, кунок, конак, конок; алӑ — элик, елык, илик; хӑйра — кайрак, кайрок; пӳрне — бармак, бармок, пармак
III. Сӑмах пуҫламӑшне в хупӑ сасӑ кӗрсе ларни	вӑл — ол, ул, о, у; вӑрман — урман, орман, урмон; вырӑн — орын, орун; вучах — очак, одак, учак, очок; вӑрҫӑ — уруш, урыс; вӑтӑр — утыз, отуз, отус, отыз; вӗҫ — уч, оч, ос, уш

Морфологири тӗп уйрӑмлӑхсем

Мӗнле уйрӑмлӑхсем	Тӗслӗхсем
1. Нум. хисеп аффиксӗ чӑваш чӗлхинче — -сем, ытти тӗрӗк чӗлхисенче -лар (-лер) тата унӑн фонетика варианчӗсем	вӑрмансем — урманнар, юлташсем — йолдашлар, ачасем — балалар, урамсем — урамнар, хӗрсем — кызлар, кыздар, студентсем — студенттер
2. Чӑваш чӗлхинче пару тата тӑву падежӗсен аффиксӗсем пӗрпекленнӗ, пӗр падеж пулса тӑнӑ	сӗтеле, лашана, юлташа, вӑрмана — танл.: урманга (чӑв. вӑрмана) — пару пад.; урманны (чӑв. вӑрмана) — тӑву пад.
3. Чӑваш чӗлхинче ҫӗнӗ падежсем аталанса кайнӑ: пӗрлелӗх падежӗ ҫуклӑх падежӗ пирке падежӗ Ытти тӗрӗк чӗлхисенче ун пек падежсем ҫук	лашапа, кӗнекепе, юлташпа лашасӑр, кӗнекесӗр, юлташсӑр лашашӑн, кӗнекешӗн, юлташшӑн
4. Камӑнлӑх форминчи сӑмахсенче нум. хисеп аффиксӗ яланах камӑнлӑх аффиксӗ хыҫҫӑн хушӑнать. Ытти тӗрӗк чӗлхисенче камӑнлӑх аффиксӗ нум. хисеп аффиксӗ хыҫҫӑн тӑрать	хӗрӗмсем — кызларым аллӑмсем — кулларым аппамсем — апаларым аппусем — апаларын аҫусем — бабаларын ҫырусем — хатларим
5. Чӑваш чӗлхинче хушу наклоненийӗн ҫуклӑх форми ан татӑкпа цулать. Ытти тӗрӗк чӗлхисенче ку формӑн ятарлӑ аффикс пур — -ма (-ме)	ан пыр — барма, барыма ан кил — келма (узб.) ан илччӗр — алмасыннар ан килӗр — келманглар (узб.) ан пуҫла — бошлама (узб.)